İmamların siması tarix guşəsində
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
............................................................................................................. İmamların siması tarix guşəsində 83 Ş eyx Müfid yazır: “O Həzrətdən o qədər hikmət söylənilib ki, artıq bütün müsəlmanların yanında məşhur olmuş, səs-sədası hər tərəfə yayılmış, nəslindən olanların heç birindən onun söylədiyi qədər elm söylənilmə- mişdir.” 1 bn Həcər Heytəmi yazır: “O Həzrətdən o qədər elm söylənilmişdir ki, artıq bütün müsəlmanların yanında məşhur olmuş, onun səs-sədası hər tərəfə yayılmış, fiqh və hədis aləminin böyük rəhbərlərindən olan Yəhya ibn Səid, bn Cərih, Malik, Süfyan Suri, Süfyan ibn Üyeynə, Əbu-Hənifə, Şübə və Ə yyub Sicistani kimi şəxslər ondan hədis söyləmişlər. 2 Sünni məzhəbinin 3-cü əsrin görkəmli alimlərindən olan Əbu Bəhr Cahiz yazır: “Cəfər ibn Məhəmməd (ə) elə bir şəxsdir ki, onun elmi bütün dünyanı ə hatə etmiş, deyilənlərə görə Əbu-Hənifə və Süfyan Suri onun şagirdlərindən olmuşlar. Bu iki nəfərin mamın şagirdi olması onun elmi yüksəkliyini sübut etmək üçün kifayət edər.” 3 Seyyid Əmir Əli Bəni-Üməyyənin hakimiyyəti dövründə mövcud olmuş məzhəbi firqələr və fəlsəfi məktəblərə işarə edərək yazır: “Dini rəy və fitvalar yalnız Əhli-beyt adamlarının yanında özünə fəlsəfi baxım almışdı. O dövrdə elmin yayılması, bəhs və təhqiqat ruhiyyəsi yaratmış və bütün ictimai yerlərdə fəlsəfi söhbətlər əsas yer tutmuşdu. Böyük fəxrlə qeyd etməliyik ki, bu ideoloji hərəkata Mədinədə çiçəklənmiş elm ocağı rəhbərlik edirdi. Bu elm ocağını Əli ibn Əbutalibin (ə) Sadiq ləqəbli nəvəsi təsis etmişdi. O, fəal təhqiqatçı, böyük mütəfəkkir və dövrün elmlərinə yaxşı bələd olan bir şəxs idi. O, slamda əsl fəlsəfə üsullu məktəb təsis edən ilk şəxsiyyət olmuşdur. Onun elmi məclislərində sonralardan fiqhi məzhəb baniləri olmuş adamlardan əlavə, uzaq yerdən gəlmiş filosof və fəlsəfə elminin tələbələri də iştirak edirdilər. Bəsrə fəlsəfə məktəbinin banisi Həsən Bəsri və Mötəzilə məzhəbinin banisi Vasil ibn Əta da, o Həzrətin şagirdlərindən olmuş, onun elm mənbəyindən bəhrələnmişlər.» 4 Məşhur tarixçi ibn Xəllikan yazır: “O, on iki mamlı şiələrin mam- larından, Peyğəmbər ailəsinin böyük şəxsiyyətlərindən biri olmuşdur. 1 Ə l-irşad, səh. 270 2 Ə ssəvaiqul-muhriqə, səh. 201 3 mamul-Sadiq vəl-məzahibul-ərbəə, c.1, səh. 55 4 Muxtəsəri tarixul-ərəb, səh. 193 İmamların siması tarix guşəsində ..................................................................................................................... 84 Düzgünlüyünə və doğru danışdığına görə onu Sadiq adlandırmışlar. Onun fəzilət və kəraməti o həddədir ki, daha bunu şərh etməyə ehtiyac yoxdur. Ə bu-Musa Cabir ibn Həyyan Tərtusi onun şagirdi olmuşdur. Cabir mam Sadiqin (ə) təlimlərini ehtiva etmiş və beş yüz risalədən ibarət olan min vərəq həcmində bir kitab yazmışdır. 1 mam Sadiqin (ə) dövründəki siyasi, ictimai və mədəni vəziyyət mamlar arasında mam Sadiqin (ə) dövrü özünəməxsus yer tutmuş və o dövrdəki siyasi-mədəni vəziyyət heç bir mamın dövründə olmamışdır. Çünki həmin dövr Bəni-Üməyyə hakimiyyətinin zəiflədiyi, Bəni-Abbasın qüdrətinin isə artdığı bir dövr olmuşdur. Bu iki dəstə bu müddətdə bir-biri ilə mübarizədə olmuşdur. Hişam ibn Əbdülməlikin dövründən etibarən Abbasilərin siyasi təbliğatı başlamış, hicrətin 129-cu ilində bu təbliğat artıq silahlı və nizamlı mübarizəyə çevrilmiş, nəhayət 132-ci ildə Abbasilərin qələbəsi ilə nəticələnmişdir. Bu dövrdə Bəni-Üməyyə siyasi çətinliklər içərisində olduğundan daha mam Sadiq (ə) və şiələrə ( mam Səccadın (ə) dövründə olduğu kimi) təzyiq göstərməyə fürsət tapmırdı. Abbasilər də hakimiyyətə gəlməzdən qabaq Peyğəmbər ailəsinin tərəfdarı və onların intiqamını almaq şüarı altında hərəkət etdikləri üçün onlar tərəfdən bir çətinlik törənmirdi. Bu cəhətdən də, bu dövr mam Sadiqin (ə) və şiələrin nisbi rahatlıq və azadlıq dövrü, onların elmi-mədəni fəaliyyətləri üçün çox yaxşı fürsət hesab olunurdu. Xüsusi mədəni şərait mam Sadiqin (ə) dövrü mədəniyyət və fikir yüksəlişi dövrü olmuşdur. O dövrdə slam cəmiyyəti içərisində elmə misli görünməmiş dərəcədə həvəs yaranmış və istər Quran qiraəti, təfsir, hədis, fiqh və əqaid kimi slami elmlər, istərsə də tibb, fəlsəfə, astronomiya, riyaziyyat və digər dünyəvi elmlər meydana gəlmişdi. Belə ki, azca düşüncə tərzi olan hər bir şəxs elm 1 Vəfəyətul-əyan, c. 1, səh. 327 ............................................................................................................. İmamların siması tarix guşəsində 85 bazarına müraciət edirdi. Deməli, mamın cavab verməsinin labüd olduğu bir elm teşnəliyi yaranmışdı. Bu elmi yüksəlişə səbəb olan amilləri aşağıdakı şəkildə xülasə etmək olar: 1. slamda fikir və əqidə azadlığı: Düzdür, bu fikir azadlığında Abbasi- lərin də rolu olmuşdur, ancaq bu azadlığın bünövrəsi slam təlimlərində idi. Yəni, əgər Abbasilər bunun qarşısını almaq istəsəydilər, yenə bacarmazdılar. 2. O dövrün mühiti tamamilə bir slami mühit olmuş və camaat məzhəbi fikirlərin təsir dairəsində olmuşdur. slam Peyğəmbərinin (s), eləcə də, Quranın elm öyrənmək, elm barədə düşünmək haqqındakı alqışları bu elmi yüksəlişin meydana gəlməsində əsas amillərdən biri olmuşdur. 3. slamı yenicə qəbul etmiş qəbilələrin əksəriyyəti elm və fikir sabiqəsinə malik olan qəbilələr olmuşlar. Hətta bəzi vaxtlar bu qəbilələr ran, Misir və Suriya qəbilələri kimi o dövrün mədəni əhalisindən hesab olunurdular. Onlar slam təlimatına dərindən yiyələnmək üçün təhqiq, tədqiqat və fikir mübadiləsi ilə məşğul olurdular. 4. Dini güzəşt, yaxud qeyri-müsəlmanlarla, xüsusən də, kitab əhli ilə dinc-yanaşı qonşuluq. Müsəlmanlar kitab əhli ilə yola gedir və bunu heç də öz dini qayda-qanunlarına zidd bilmirdilər. O dövrdə kitab əhli əsasən, alim və savadlı adamlar olmuşlar. Müsəlmanlar onlarla elmi əlaqələr yaradır, bu isə təbii ki, bəhs, təhqiqat və elmi münazirələrə (mübahisələrə) gətirib çıxarırdı. 1 Məzhəb və firqələrin bir-biri ilə rəftarı mam Sadiqin (ə) dövrü, həm düşüncə və fikirlərin bir-biri ilə mübadilə olunması, həm də məzhəb və firqələrin meydana gəldiyi bir dövr olmuşdur. Müsəlmanların kitab əhlinin, eləcə də yunan alimlərinin əqidə və nəzərləri ilə üzləşməsi nəticəsində müxtəlif növ çətinliklər irəli çıxmışdı. O dövrdə Mötəzilə, Cəbriyyə, Mürciə, Qulat, Zənadiqə (Allahı və dinləri inkar edən bir məktəbdir), Müşəbbihə, Mütəsəvvifə, Mücəssəmə, Tənasüxiyyə və bu kimi məzhəblər yaranmış, bunların hər biri öz əqidələrini yaymağa çalışmışlar. Bundan da əlavə, slami elmlərin hər birində o elmin alimləri arasında fikir müxtəlifliyi yaranırdı. Məsələn, Quran qiraəti, təfsir, hədis, fiqh və əqaid 1 Seyri dər siyreye əimmeye əthar, c.1, 142-160 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|