İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
təsdiq edirlər ki, Şervaşidze soyadı Şirvanşah titu- lundan törəmişdir. Məlumdur ki, tarixən Şirvanşahlar- la gürcülər yaxın siyasi əlaqələrdə və hərbi ittifaqda olmuşlar. Şirvanşahların Abxaziyaya köçən nəsilləri sonralar Şervaşidze adı ilə tanınmışlar. XIX əsrdə yaşamış gürcü ziyalılarından biri Xelaşvili soyadı daşıyırdı. (Дондуа 1967. 200). Bun- dan əlavə, Gürcüstanda Xeladze nəsli olmuşdur. Ola bilsin ki, Xelaşvili və Xeladze soyadları xala – ananın və ya atanın bacısı sözündən törəmişdir. Ancaq bundan başqa, türk dillərinin tarixi leksikasında totem mənşəli Xela etnonimi də vardır. Nəzərə alsaq ki, gürcü mənbələrində bu nəslin adı Xaladze, Xalaşvili kimi yox, Xeladze və Xelaşvili kimi yazıya alınmışdır, onda bu antroponimin Xela totem adından törəməsi daha inandırıcı görünür. Xela nəslinin başqa bir qanadı XII əsrdə Konya sultanlığı ərazisində yurd salmışdı. Onların mərkəzi qalası Kela adlanırdı. Erməni mənbələrində həmin qalanın adı Kla kimi yazıya alınmışdır (Абегян 1975. 379). Kela nəslindən “erməni” katolikosu Nerses Klaetsi çıxmışdır. N.Klaetsi 1166-cı ildə katolikos se- çilmişdir. O, ermənilərin çoxsaylı mənəvi rəhbərlərin- dən biridir ki, türkdür. Kela VIII-X əsrlərdə döyüşkən peçeneq boyla- rından biri idi (Budaqov, Qeybullayev 2002. 41). Belə hesab edirik ki, Abşerondakı Xilə kəndi Xela nəslinin yurd yerlərindən biridir. İndiki Əmircan kəndi keçmiş- də Xilə adlanırdı. Xilə kəndinin özünəməxsus Xilə buta xalça çeşnisi vardı (Керимов III. 1983. 80, 89). Xilə totem mənşəli etnonimdir. Çin salnaməsi “Tundyan”da deyilir ki, tukyular (Çin dilində “r” səsi yoxdur, onlar türklərə tukyu deyirlər) ala atlara xela deyirlər (Əbgiрахманов 1979. 67). Eyni zamanda türklərin Ala adlı tayfası Xilə də adlanırdı. Xilə nəslindən “erməni” katolikosu Nerses Klaetsi çıxmışdır. Xilə nəslindən “erməni” katolikosu Nerses Klaetsi çıxmışdır. Şürvaşidze nəsli Şamaxıdan Abxaziyaya köçən şirvanşahların qalıqlarıdır. Xilə haqqında ilkin bilgilər e. ö. II-I minilliklərə aiddir. Musa peyğəmbər öz hümməti ilə Misirdən qo- vulanda – e. ö. XV əsrdə amonitlər tərəfindən sıxışdı- rılan xilələr İordan çayı yaxınlığında yaşayırdılar (Генрих Грець 1.112, 115, 129-130). Belə hesab edirik ki, Xilə qəbiləsi Anadoluya və Cənubi Qafqaza XI əsrdə yox, e. ö. VII əsrdə – İude- yanın Babil tərəfindən işğalından sonra gəlmişdir. On- ların ölkəsi yunan mənbələrində Qileada adlandırılır. XII-XVIII əsr salnamələrində Bebutaşvili (Дон- дуа 1967. 310), Dadaşneli (Бакрадзе 1878. 356), Bal- taşvili (Вакрадзе1878. 27), Kapanişvili (Цагарели 1894. 1,5), Ceyranişvili (Шанидзе 1938. 54. 55) so- yadlarında təsadüf olunur. Ceyran nəslinin müsəlman qanadı indi Gürcüstanın Qara Çöp mahalında yaşayır və özünü Ceyranlıq adlandırır. Ceyranaşvili soyadlı gürcü alimlərindən biri Qa- rayazı (Saqareco) mağara-monastırından X-XI əsrlərə aid Er dilində yazılı kitabə tapmışdır (Шанидзе 1938. 54, 54). Kaplanişvili David XVII əsrin məşhur kilsə şairi olmuşdur (Цагарели 1804. 121). II İraklinin Babaş adlı saray məmuru vardı (Дондуа 1967. 205). Abxazların 2-ci nəsli XVIII əsr- də Klıç və Kantemir adı daşıyırdı (Анчабадзе 1976. 67). I Tamarın atasınn maliyyə naziri Kutlu Arslan idi (Кекелидзе 1973. 190). Eyni zamanda, gürcü na- ğıllarında Yaman Badridze, Acal Badridze, Aban Ka- banidze, Yusup Yamanidze obrazlar var (Хаханов 1895. 331-332, 340-341; Хаханов 1897. 166). Gürcülərin XVIII əsrdə məşhur zadəgan nəsillə- rindən biri Karagöz olmuşdur (İоселиани 1860. 19). Asim Əfəndi (XVII əsr) yazır ki, karagöz ovçu quş- dur. Onunla durna ovlayırlar (Ögel 1971. 368). Demə- li, qaragöz qartalın böyük cinslərindən biri olmuşdur. Musa peyğəmbərin dönəmində Xilə qəbiləsi İordan çayı boyunda yaşayırdı. İndiki Əmircan kəndi əskidə Xilə adlanırdı. Qaragözlə yanaşı qartalın bir cinsi alagöz adla- nırdı. XX əsrin əvvəllərində Kars vilayətində Alagöz adlı kənd vardı (Пагирев 1913. 19). Ermənilərin Ara- qats adlandırdıqları Alagöz dağının və nəslinin adı qartala tapınma ilə bağlıdır. Alagöz nəsli Qazi Bürha- nəddinin zamanında (1444-1498) xristian olub, mon- qolların tərəfini saxlayırdı. Sənan Azər yazır ki, Qaragözlü İranda yaşayan türk tayfalarından biridir (Sanan Azer 1942. 12). V.A.Savina onların bir qolunu keçən əsrin ortalarında Xorasan yaxınlığında görmüşdü (Савина 1961. 51). Baqrationlara qədərki Gürcüstanın Antoni Tu- ladze adlı katolikosu olmuş, XI əsrdə yaşamışdır (Ха- ханов 1898. 64). Tula totem mənşəli etnonimdir. 1287-1290-cı illərdə Kızıl Orda dövlətini Tula Buqa adlı xan idarə etmişdir (Греков 1950. 85, 86). İbn- Rustanın yazdığına görə, Tula tayfası xəzərlərin qon- şuluğunda yaşayırdı (Баскаков 1985. 16). Tula etnotoponimləri türk xalqlarının yaşadıqları ölkələrdə geniş yayılmışdır. Monqolların “Gizli ta- rix”ində Selenqa çayının bir qolu Tola adlandırılır (Oğuznamə 1992. 36.63). İndi Dağlıq Altayda Tula adlı çay var (Молчанова 1979. 222). Bundan əlavə, Tomsk və Kutais quberniyalarında Tula adlı kəndlər olmuşdur (Географ IV. 2874. 167, 246. Tula qədim türk etnoslarından biridir. Murad Adcı yazır ki, ruslar Tula vilayətində yaşayan qıpçaqları Tula tatarları adlandırırdılar (Мурад Аджи 1998. 243). Totemi Tula iti olan etnos Azərbaycanda da yurd salmışdır. Onların bir kəndi Tulalar adlanırdı (Ərazi 1979, 198). Şərqi Anadoluda hardasa Tula adası olmuşdur. Buzanlı Favstos (IV əsr) yazır: – Mamuk nəslindən sparapet Manvel çar Varazdatı məğlub edib, Tula adasına göndərildi (Шопен 1852. 123). Babəkin za- manında Alağöz dağının ətəyində Tula yaşayış məs- kəni vardı. Səid Nəfisi yazır: – Afşin ilə Sumbat ara- Tula nəslindən baqrationlara qədərki Gürcüstanın katalikosu Antoni Tuladze çıxmışdır. Tulalar, Tülkülü, Dəvəçi adlarını dəyişmək bir qalanın bünövrəsini dağıtaq deməkdir. Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|