İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
kitabələrində Alateye kimi göstərilir. Azərbaycanda Alat, Ələt kəndlərinin əhalisi qədim elatların son qa- lıqlarıdır. Azər adlı iki tayfa başçısından (Велльгаузен 1909. 170, 193) biri e. ö. 805-758-ci illərdə İsrail və İudeya çarı olmuşdur. Yaqub peyğəmbərin nəslindən olan Azər 16 yaşında taxta çıxmışdır (Рагозина 1902. 481; Генрих Грець 2. 1907. 78). Azər hakimiyyət başına gələndən sonra Laxiş şəhərində dəfn olunan atası Amasianın sümüklərini qəbirdən çıxartdırıb, David nəslinin qəbiristanlığında basdırdı (Генрих Грець 2. 1907. 78). Amasia Azərin atasıdırs, deməli indiki Ermənistanın Amasiya rayonu 2-ci Azərbaycanın mahallarından biri olmuşdur. Bəzi mənbələrdə isə Azər Yaqub peyğəmbərin kənizdən olan oğludur (Эрнст Ренан 2750. 225; Рол- лен 1751. 39). “Bibliya” əfsanələrində kənizdən olan oğul adı altında adətən vassal vilayətlərin tayfa başçı- ları təqdim olunur. İosif Flavi (I əsr) Azərin adının İazar kimi yazıya almışdır. Onun fikrincə, İazar İbrahim peyğəm- bərin Keturadan olan oğludur (Иосиф Флавий 52390. 50). “Tarixi-Sistan”da isə Azər İbrahim peyğəmbərin 5-ci babası kimi göstərilir (Тарихи-Систан 1974. 75). Bütün bu məlumatlar təsdiq edir ki, azərlər Azərbay- canın qədim qeyri-ari və qeyri-sami etnoslarından biri olmuşlar. Assurlar e. ö. 720-ci ildə İudeya və İsraildə Azər nəslini hakimiyyətdən salsalar da, onlar məhv olub, tamamilə tarix səhnəsindən çıxmadılar. Həmin nəsildən Şlum ben-Azar Kserksin və II Daranın za- manında Kənan şəhəri Elefantində mülk, var-dövlət sahibi idi (Волков 1915. 34). Yəhudi tarixçilərinə görə, Azər (bəzi mənbə- lərdə Ezeron) oğulları çar və peyğəmbər Davidin za- manında tamamilə iudalaşmışdılar (Велльгаузен İosif Flaviyə görə Azər İbrahim peyğəmbərin Keturadan olan oğludur. Müqəddəs torpaqlarda Elat, Durna şəhərlərini salanlar bizim əcdadelarımız- dır. Uz türk tayfalarından biridir. 1909. 189). Yəhudi tarixçilərinin iudalaşmışdı iddiası ilə razılaşmaq olmaz. Karaim və Krımçaklar min ildən artıqdır ki, yəhudi dinini qəbul ediblər. Ancaq onlar hələ də iudalaşmayıblar, yəhudi dinli olsalar da, türk dilində danışırlar. İkincisi, David və Solomon özləri İuda nəslindən deyildilərsə, onlar Azər övladlarını ne- cə yəhudiləşdirə bilərdilər? Tarixi mənbələrin çoxunda Azər oğulları həm də Oz/Uz övladları adlandırırlar. Henrix Qrets yazır: – Yaqub peyğəmbərin nəslindən olan Azaria elə Uzia- dır. Onu gənc yaşlarında İudeyaya çar dəvət etdilər. Uzia təxminən e. ö. 805-758-ci illərdə Samariada çar oldu. Uzia adı Azarianın qısa variantıdır (Генрих Грець 2. 1907. 76, 78). Fikrimizcə, Uz və ya Oz Azər adının qısa forması deyil. Oz Azər teoniminin köküdür. Oz “od”, Azər “oda tapınan ər” deməkdir. Arximandrit İeronim də Azar ilə Ozu eyni tarixi şəxsiyyətlər hesab edir. Yazır ki, kahin Azaria və ya Ozia çar Solomonun zamanında böyük nüfuz sahibi idi (Архимандрит Иероним 1883. 273). “Bibliya”nın təfsirçilərinə görə, Ozia e. ö. 750- ci ildə ölmüşdür (Тураев 1913. 97). Belə hesab edirik ki, həmin Azaria və ya Ozia Assuriya işğalından qa- baq yaşamışdır. E. ö. 720-ci ildə taxtdan salınan onun oğlu və ya qardaşı oğludur. Süleyman peyğəmbərdən 150 il sonra haki- miyyətə gələn Oz, yəni Azər 52 il İudeyanı idarə etmişdir. Bəzi mətnşünaslar onun adını Osia (Роллен 1751. 39), bəziləri Az (Авраам Норов 1854. 25), bəziləri isə Uzia (Генрих Грець 1. 327; Генрих Грець 2. 1907. 26) kimi oxuyurlar. Tarixi mənbələrdə İudeya çarlığı, eləcə də çar- lığın hakim sülaləsi Azaria və Uzia adlandırılır (Ген- рих Грець 1. 327; Роллен 1751. 39; Архимендрит Иероним 1883. 273; Рагозина 1902, 481, 492). Azər və Oz, yəni totemi od olan eyni tarixi şəxsiyyətlərdir. Azər və ya Oz nəslindən olan kahinlərdən biri Süleyman peyğəmbərin zamanında böyük nüfuz sahibi idi. Musa Xorenliyə görə, Ozia: (1. tayfa, 2. vila- yətdir. Ancaq “Erməni tarixi”nin nə 1808-ci il, nə də 1893-cü il nəşrinin nasirləri həmin vilayətin harada yerləşdiyini göstərmirlər (Хоренский 1808. 223). Şahzadə Vaxuştinin və atası VI Vaxtanqın məlumatına əsasən düşünmək olar ki, Ozia tayfası indiki Acaryaya köçməzdən qabaq yuxarı Kür çayı boyundakı Ozrax şəhərində və ətrafında yaşamışdır. İberiyanın qədim Uzrak şəhəri Azər və ya Oz nəslinin saldığı yaşayış məskənlərindən biri idi. Gürcü salnamələrində Odzrax adlandırılan Ozrak şəhəri uzun zaman baqrationlara tabe olmadı. Çariça I Tamar çox sonralar şəhərin əhalisini özünə tabe edə bildi (Джа- нашвили 1900. 98. 108). Makedoniya qoşunları İberiyaya gələndə, yəni e. ö. IV əsrin sonlarında Kür boyundakı Ozrax şəhə- rində buntürklər yaşayırdılar (Картлись Цховреба 1905. 203. 204), yəni samilərlə qatışmış türklər yaşa- yırdılar. M.Q.Canaşvili yazır ki, Ozrax baqrationlara qədər İberiyanın böyük şəhərlərindən biri olmuşdur (Джанашвили 1898. 23). Gürcü dilçiləri sübut etməyə çalışırlar ki, Acar dilindəki türk sözləri onların dilinə Osmanlı dövründə daxil olmuşdur. Əslində isə həmin sözlərin çoxu acar- ların öz sözləridir. Həmin sözlər e. ö. II-I minilliklərdə onların dilində var idi. Acarlar uzun zaman çuxaya çoxa, arxalığa arxalux, qurşağa kuşak, çadraya çadra, at yəhər-yüyəninə arçax deyirdilər (Бакрадзе 1878. 164.166. 195). Abaşidze, Baltaşvili, h’Azar onların məşhur soyadlarıdır (Бакрадзе 1878. 27; Марр 1911. 130). Acariya ikinci Azərbaycan, Ozrax oda tapınan Azər övladlarının qədim şəhəridir. Makedoniya qoşunları İberiyaya gələndə Azər nəslinin saldığı Ozrax şəhərində buntürklər yaşayırdılar. Ozrax şəhərini salanlar Bun Türk boylarından biri idi. Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|