İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
əlavə, Tiflis opera-balet teatrının Amiranaşvili soyadlı qadın müğənnisi olmuşdur. Çariça I Tamarın zamanında (1184-1212) şahza- dələrin tərbiyəçiləri atabaq titulu daşıyırdılar. Sərkərdə Mherqradzelər Tamarın oğlu Alaşanın atabəyi idilər (Maрр 1899. 81). Atabəy tituluna knyaz saraylarında XV-XVI əsrlərdə də təsadüf edirik. Onlardan biri 1451-ci ildə öldürülmüşdür (История Грузии 1946. 302). Atabəy- lərin mülkü sa+Atabaqo adlanırdı (История Грузии 1946. 315). Sa+atabaqo “atabəylərin ölkəsi” demək- dir. Sa sami dilli mənbələrdə “yer”, “yurd” mənaları bildirir. Sa+atabaqo knyazları gürcü deyildilər. Onlar da- im gürcülərlə vuruşurdular. İndiki Ermənistan, Gür- cüstan və Türkiyə arasında yerləşən Atabəylər ölkəsi 1555-ci il sülhünə əsasən Səfəvilər dövlətinin tərkibi- nə qatıldı (История Грузии 1946. 315, 321-322). Atabəy titulu İber mənbələrində atalık kimi yazı- ya alınmışdır. İberiya çarı Qorq Aslanın (446-499) tər- biyəçisini salnaməçi Cavanşir (V əsr) Atalik adlandırır (Джуаншериани 1986. 113). N.Q.Çubinaşvili təsdiq edir ki, atabəy türk titulu- dur. Ancaq onun fikrincə, həmin söz gürcü dilinə V əsrdə yox, XIII əsrdə keçmişdir (Чубинашвили 1948. 111). Gürcü dilinə tərcümə olunmuş “Amiran” nağı- lında münəccimə bakaca deyilir (Xaxaнов 1895. 343). Buna uyğun olaraq Azərbaycan dilində baxıcı sözü vardır. Gürcüstanın məşhur knyaz nəsillərindən biri Beqtabeq adlanırdı (Xaxaнов 2020. II). Çar VI Vax- tanqın zamanında dövlətin beqlaqbeq titullu məmur- ları var idi (Законы Вахтанга VI. 1980. 237). Beq- tabeq nəslinin adı bəylərbəyi titulundan törəmişdir. İberlər atabəylərə mamazudze, süd analarına dedazudze deyirdilər. Mamazudze və dedazuzde titullarının kökündə “süd” sözü durur. Gürcü çarlarının və knyazlarının sülalə kitab- larına nəzər salarkən görürük ki, onların bəziləri adla- rından əlavə türk ləqəbləri daşımışlar. Çar VI Vax- tanqın atasının müsəlman adı Şahkuli xan olmuşdur (Законы Вахтанга VI. 1980, 232). II İraklinin oğlu- nun ikinci adı Almasxan idi (Бакрадзе 1890, 53). Baş- qa bir Almasxan Qurqenidze XVIII əsrdə yaşamışdır. O, öz dövründə tanınmış tərcüməçi olmuşdur (Хаха- нов 1895. 362). Həm ermənilər, həm gürcülər arasında geniş ya- yılan Qurqen, Qurqenidze antroponimi (Орбели 1922. 22; İoселиани 1866. a 13) türk mənşəlidir. Türk əsilli (İ.C.) köçəri talışların müqəddəs ağaclarından biri qurqen adlanırdı (Марр 1922. в 6). Yakutlar da köçəri talışlar kimi qurqen ağacını müqəddəs sayırdılar. Onların inancına görə, samanlar adi adamlar kimi anadan doğulmurlar. Qartal qurqen ağacında yuva qurub yumurtlayır, samanlar qartal ba- lası kimi yumurtadan çıxırlar. Sonra həmin ağacın budağından asılan beşiyə düşüb böyüyürlər (Ögel 1971. 596). Qurqen adı ermənilərdən və gürcülərdən qabaq iberlərin onomaloji leksikasında mövcud olmuşdur. İberiya çarı Qorq Aslanın davamçılarından biri Qur- qen totem adı daşıyırdı. O, 523-cü ildə sasanilərlə dö- yüşdə öldürülmüş, bununla İberiyanın çar nəsli kəsil- mişdir (Бердзенишвили, Дондуа 1958. 251). İmereti hakimi David Abaşidzenin (1702-1709) ləqəbi Koç idi (Церетели 1898. 84). XVII əsrdə qaya- ya yazılan bir duada Mariam ana Xatun adlandırılır (Джанашвили 1898. 30-31). Kaxeti knyazlarından bi- rinin ləqəbi Qorçu idi (Джанашвили 1908. 58). Qorçu Səfəvilər sarayında xüsusi mühafizə alaylarına deyi- lirdi. IV Vaxtanqın (XV əsr) arvadının ləqəbi Siti Xa- tun olmuşdur (Шервашидзе 1964. 108, 109). Siti Bəzi dualarda İsa peyğəmbərin anası Məryəm Xatun adlandırılır: – Mariam katunğa yalvarır men. Qurqen nə erməni adıdır, nə gürcü. tituluna Şəki hakimlərinin adlarının əvvəlində rast gəlirik: Sidi Əli, Sidi Əhməd və s. Çar VI Vaxtanqın “Qanunlar”ında poçt xidmət- çiləri Ulaki adlandırılır (Законы Вахтанга VI. 1986. 298). Ulaq türk dillərində minik və qoşqu heyvan- larına deyilir. Gürcü çaparları ata, ulağa minib, dövlət sənədlərini, məktubları qonşu ölkələrə aparırdılar. Ona görə də onlara ulaki – ulağa minənlər deyərdilər. Kartli çarı Davidin (1247-1270) ləqəbi Ulu idi (Даврижеци 1973. 559; История Грузии 1946. 453). Ulu türk dillərində əcdadlara, ata-babalara deyilir. An- caq bundan başqa türk dillərində böyük ilan, əjdaha mənasında da ulu sözü vardır. Qıpçaqların inancına görə, insanlar ilandan və ya əjdahadan törəyiblər (Mu- rad Adcı 1997. 83, 98, 193). Yetisudan tapılan nestorian yazılarında əjdaha Ulu adlandırılır (Слуцкий 1989. 36). Albaniya və İbe- riyanın bir çox etnosları xristianlıqdan öncə uluya tapınırdılar. Bunu arxeoloji tapıntılar təsdiq edir. Xo- calıdan tapılan bürünc kəmər toqqası üzərində əjdaha ilə vuruşan insan təsviri var (Пиотровский 1946. 96). XVII əsrdə yaşamış Araqvi eristavlarından biri- nin adı Bayndur idi (Иверели 1898. 79). Bayndur Ba- yandur adının azca dəyişilmiş formasıdır. Şah Abbasın zamanında Araqvi mahalının erista- vı Baadur olmuşdur (Бакрадзе 1890. 38). Bundan əlavə, XV əsrdə Kaxetinin qəbilə başçılarından biri Baadur adı daşıyırdı (Джанашвили 1908. 62). Baadur elə Bahadurdur. Başqa bir Kaxeti knyazının adı Dur- muş xan idi (Хаханов 2020. XVIII). Şah İsmayıl Xətayinin arvadı Taclı bəyimin qardaşının adı Durmuş xan olmuşdur. Bir ailənin ilk və ikinci övladı öləndə üçüncü oğlan uşağına Durmuş adı verdilər ki, ölməsin. Deməli, bu türk adəti rus işğalına qədər Kaxeti və Ereti əhalisi arasında mövcud olmuşdur. Gürcü dilindəki ulaki, yəni çapar titulu türk dillərindəki ulaq sözündən törəmişdir. Gürcü çarları və knyazları türkcə Durmuş, Ulu, Qoç, Tengiz adları daşıyırdılar. Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|