Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç  ve  Hi lal Altı nda Ortaçağda Yah udiler 
l 
9 
şitli  renklerde  geç  ortaçağ  kent  devletleri  ve  cumhuriyetlerinin 
(ancak on dördüncü yüzyılda Yahudilerin anlamlı sayıda akma­
ya başladığı)  yanı sıra, değişik ölçü ve önemde Gotik, Lombard, 
Karolenj, Bizans, Papalık, Fransız  Norman, Alman Emperyal ve 
hatta  Arap bölümleriyle- fiilen,  yararlı bir  karşılaştırma için çok 
özgül bir örnektir. Benzer şekilde, İslam ve Arap kültürünün ge­
nel  olarak  ortaçağ  Hıristiyan  İspanya  ve  özel  olarak  Sefardik* 
Musevilik üzerindeki  yaygın etkisi,  berraklığı,  dolayısıyla karşı­
laştırmanın höristik değerini bozuyor. 
Aslında,  1391'den  önce  Hıristiyan  İspanya'daki  Yahudiler, 
kısmen  Müslüman  İspanya'daki  (ve  genel  olarak  klasik  İslam 
uygarlığındaki)  hoşgörüsüzlüğü  hafifleten  aynı  faktörlerden 
kaynaklanan  nispeten  güvenli  bir  konumda  yaşıyorlardı.  Orta­
çağın  sonuna  gelindiğinde  Hıristiyan  İspanya,  yoğun zulüm ve 
sonunda  kovma  ana  temasını  paylaşarak  Yahudilere  yönelik 
Kuzeyli tutumu benimsemişti. 
İyi bilindiği gibi ortaçağ Hıristiyan Polonya, özellikle on dör­
düncü  yüzyıldan  itibaren,  Balı  Avrupa Musevilik'i  için bir  barı­
nak  ve  ekonomik,  fırsatlar  ülkesi  olarak  işlev  gördü.  Polonyalı 
yöneticiler  -Yahudileri,  Polonya  toplumundaki  sosyoekonomik 
bir boşluğu doldurabilen Almanca  konuşan tüccarlar ve şehirli­
ler  sınıfının  aşağı  yukarı  bir  alt  kümesi  olarak  gören- Katolik 
ideolojinin  baskılarına  büyük  ölçüde  aldırmayarak  ve  faydacı 
Musevi politikalarıyla Balı Avrupa'daki laik yöneticilerden ayrı­
larak göçmenleri kendi ülkelerine kabul ettiler. Geç ortaçağda ve 
erken  modem zamanlarda balı Latin etrafındaki kuşalılmış kar­
deşlerinin  durumunun  tersi  gibi  görünen  aynı  dönemdeki  Po­
lonyalı-Yahudi  deneyimini,  bu  kitabın,  kronolojik  kaps
amının 
dışında olmasına ve bu nedenle burada ele al
ınmam
asına karşın, 
• 
İncil'in  Eski Ahit'inde adı geçen  bir  ülke ve İspanya  ya da  Portekiz 
kökenli Yahudiler'e verilen ad-çv. 

---

2 0  Mark R. C()he n  
Yahudilerin  ortaçağ  İslam'daki  durumuyla  karşılaşhrmaya  de­
ğer.14 
Diğer  yanda  Akdeniz  Fransa'sı  (Midi),  karşılaşhrmamızın 
konusunu keskinleştirmek için alışılmamış bir fırsat sunuyor. Bu 
bölge (Languedok ve Provence'yi kapsayan), sekizinci yüzyılda 
Araplar tarafından işgal edilmesine karşın, Pireneler'in ötesinde­
ki komşu Hıristiyan topraklardan farklı olarak hiçbir zaman İs­
lam' ın  denetimine  girmedi.  Yine  de,  Midi'deki  Hıristiyan­
Yahudi ilişkileri, on dördüncü yüzyılda bölge kuzeyli Fransızla­
rın 
hakimiyeti altına girdikten sora bile, kuzeydekinden daha az 
düşmanlık  ve  zulümle  belirgindi.15  Karşılaşhrma,  ortaçağdaki 
Yahudi-Yahudi  olmayan  ilişkilerinin  seyrini  belirlemede  dinin, 
olasılıkla en önde gelen faktör, olsa bile, sadece faktörlerden biri 
olduğunu  gösterdiği  için,  güney  Fransız  Museviliğinin  konu­
muna sık sık değineceğim. Siyasal, ekonomik ve toplumsal ger­
çeklikler, İslam dünyasında olduğu gibi, esaslı güvenlik ve refah 
İçin zemin yaratarak, ideolojik (dini olarak okuyun) hoşgörüsüz-
lüğü yumuşatabilir. 
· 
Son  olarak,  karşılaşhrmanın  diğer  tarafına  uygulanan  para­
metrelerle  ilgili  bir  söz. 
İslam, 
bu  kitapta  Sünni  İslam' a  işaret 
eder.  Bu,  dinin Ortodoks ve  hakim  biçimi,  Yahudilere  ve kafir 
sayılan diğerlerine yönelik İslami "politika"nın kaynağıdır. Hete­
rodoks Şiilik, kafire nasıl. davranılmasıyla ilgili görüşüyle genel­
likle daha acımasızdı; bu incelemede ele alından dönemin büyük 
bir  bölümünde  Yahudiler  Şii  rejimler  altında  yaşamadılar.  Ya­
hudilere ve Hıristiyanlara  Sünnilerden  çok  daha  hoşgörülü  ol­
malarıyla ünlü onuncu  yüzyıl ortalarından on  birinci  yüzyıl  or­
talarına  kadar  Irak'taki  Şii  Buyiler  yönetiminde,  ya  da  daha 
dramatik  olarak  Mısır  ve  Suriye-Filistin'deki  Fatımiler  yöneti­
minde istisnalar, gerçekten istisnaydı. Sünni İslam, Ortodoks Hı­
ristiyanlığın  iktidarqa  olduğu  Hıristiyan  dünyasıyla  karşılaştır­
ma bakımından da uygun bir karşı noktadır. 

---

I- MİT VE KARŞI MİT 

---

---

1- Mit 
ve 
Karşı Mit 
İnançlar Arası Ütopya 
Miti 
Daha  ortaçağın  bitiminde  Yahudiler  arasında,  ortaçağ  İs­
larn'ının  Yahudilere  barışçı  bir  barınak  sağladığı,  oysa  Hıristi­
yanlığın kendilerine acımasızca zulmettiğine dair  inanca  rastla­
nır. 
Bu  Yahudiler,  Katolik  İspanya'dan  ve  diğer  yerlerden  zul­
mün kurbanı Yahudilere Müslüman Türkiye'nin barınak  sağla­
dığının  farkındaydılar.ı  1492'de  Yahudilerin  İspanya'dan  trav­
matik  kovulmalarından  sonra  yazılmış  bir  yığın  İbranice 
tarih 
kaydı, Hıristiyan husumet ile Müslüman iyilikseverlik arasında­
ki karşıtlığı  açık seçik belirtti. 
On 
dokuzuncu yüzyılda modem, 
bilimsel Yahudi tarihi incelemesinin kurucuları bu algıyı tarihsel 
bir postulata dönüştürdüler. 
"Liberal" bir kurtuluş çağı sayılan Yahudi olmayan toplumla 
bütünleşmenin dolambaçlı ilerlemesiyle �lenen ve Yahudilere 
karşı daha hoşgörülü bir davranışın tarihsel bir öncelini aramaya 
çalışan Yahudi entelektüeller  bu ölçüte uyan bir  zaman  ve me­
kanı keşfettiler  -Müslüman İspanya. Burada Yahudilerin belir­
gin  bir  hoşgörü,  siyasi  başarı  ve  kültürel  bütünleşme düzeyine 
ulaşhğına inanıyordular. Yahudi tarihçiler,  940'tan 1040'a kadar 
süren edebi bir alhn çağ 
(das goldne Zeitalter) 
hakkında yazı yaz­
mış genç bir Luteran İbrani şiiri bilgininin gözlemini alıp, bütün 
Müslüman-İspanya  döneminin  siyasi  ve  toplumsal  yaşamına 
uyguladılar.2  Bunu,  ortaçağ  Hıristiyanlığı  alhnda  Yahudilerin 
gördüğü  baskı  deneyiminin karşısına  koydular.  Kısaca,  tam  da 
Sal o  Baron'un  küçümseyici  bir  şekilde  Hıristiyan 
A 
vrupa'da 
"Yahudi tarihiyle ilgili göz yaşarhcı kavrayış" dediği şeyi yaratan 
Yahudi tarihçiler, bunun karşıhnı da icat ettiler: İslam' da "inanç­
lar arası ütopya rniti"ni. 

---