Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç ve  H i lal Altın da Ortaçağda Yah u d i l e r  1 3  
semitizmini, Muhammed ve Kuran'a kadar uzanan,  hatta orta­
çağ Hıristiyan anti-semitizmine eş eski ve asli Arap-İslam Yahu­
di nefretinin ve zulmünün devanu olarak anlamaya çalışlı. 
Revizyonistlerin gözde otoritesi, Alhn Çağ'ın zirvedeki ismi, 
büyük İspanyol-Yahudi filozof, doktor, hukuk bilgini ve cemaat 
lideri İbn Meymun'dan (Moses Maimonides) (1138-1204) başkası 
değildi.  Müslüman  Mısır'da  yaşayan  Meymun,  eziyet  gören 
Yemen Yahudileri'ne teselli mektubunda şunları yazıyordu: 
Biliyorsunuz,  kardeşlerim,  günahlarımız  yüzünden 
Tanrı, 
bizleri,  bu  insanların ortasına,  bize acımasızca  eziyet eden,  bizi 
incitmenin ve alçalmanın yollarını bulan İsmail milletinin ortası­
na  attı.  Ulu'nun  bizi  uyardığı  gibi:  "Bizzat  düşmanl
arımız 
bile 
yargıç  olur"  (Deuteronomy4  32:31).  Hiçbir  millet,  İsrail'e  daha 
fazla acı vermemiştir. Bizi aşağılamada ve alçaltmada hiç kimse 
onunla boy ölçüşmemiştir.s 
Öyle  görünüyor  ki,  Meymun,  Müslüman-Yahudi  ilişkileri 
konusunda insafsız  bir  yargıda  bulunuyor:  İslam'ın Yahudileri 
her zaman ezdiği ve İslami nefret ve zulmün, Yahudilerin arala­
rında yaşadığı diğer bütün halkların düşmanlığını aşlığı yargı­
sında. Gerçekten de genç Meymun, fanatik Müslüman Muvah­
hidler'in 
• 
şiddetli ve korkunç zulmünü yaşamışlı. 1140'ların orta­
sında başlayan bu terör dalgası çok can aldı, zorla İslama döndü­
rülen çok  sayıda Yahudi  (ve Hıristiyan) yarath ve binlerce Ya­
hudiyi  Hıristiyan  topraklara  ve  Muvahhidlerin ulaşamayacağı 
Müslüman ülkelere  kaçırth.  Meymun'un  ailesi  kaçanlar arasın­
daydı. Olasılıkla Müslüman kılığında birkaç yıl Muvahhid Fas'ta 
ve kısa bir süre konuk sevmez Haçlıların elindeki Filistin'de kal­
dıktan sonra, 1160'ta nispeten güvenli bir ülke olan Mısır'a kalıcı 
olarak  yerleştiler.  Yanı  başındaki  Yemen  Yahudilerinin  zulme 
* 
1130 - 1269 yılları arasında Kuzey 
Afrika 
ve İspanya' da İbn 
Tumart'ın 
öğ­
retileri temelinde 
bir 
İslam devleti kuran Berberi konfederasyonu 
-çv. 

---

1 4  Mark R. Cohen 
uğraması,  Meymun'un eşi görülmemiş  bir zulüm çağında yaşa­
dığına  dair  duygusunu  pekiştirmiş  olmalı.  Bu  koşullar,  Mey­
mun'un İslam-Yahudi ilişkileriyle ilgili son derece uygunsuz ge­
nellemesinin yeterli bir açıklamasını sunuyor göründüğü halde, 
"Yemen'e  Mektup"taki  yargısı,  bağlamından  çıkarılıp;  yeni  dü­
şünce  treninin  bayrağı  ya  da  "kanıt metni"  olarak  yukarı kaldı­
rıldı. 
Ortaçağda  Müslüman-Yahudi  ilişkileri  tarhşmasına  son  yıl­
larda böylece hakim olan görüşler kutuplaşması, bu tarhşmalara 
ve  polemiklere  bulaşmadan  konuyla  ilgili  yazı  yazmayı  daha 
fazla güçleştirmektedir. "Müslüman-Yahudi inançlar  arası ütop­
ya miti"nin ve "Yahudilere Müslüman, zulmü karşı-miti"nin eşit 
derecede geçmişi çarpıthğına inanıyorum. Temeldeki tarihsel so­
runu, her iki uçtan da uzak duracak ve aynı zamanda, en makul 
gözlemcilerin kabul edeceği gibi, İslam-Yahudi ilişkisinin,  Hıris­
tiyanlarla  Yahu diler  arasındaki  ilişkiden  çok  daha  az  şiddet  ve 
zulmü  beslemesinin  nedeniyle  ilgili  ahlayışı  derinleştirecek  şe­
kilde nasıl ele alabiliriz? Karşılaşhrmalı yaklaşım, en yararlı yak­
laşım göründü. 
Karşılaşhrmalı Bir Yaklaşım 
Ortaçağın  "klasik  yüzyıllan"nda  gayri-Müslim  azınlıkların  -
"Himaye Alhndaki Halk", 
ahi al-dhinıma, 
ya da 
dhimmi'ler-
statü­
sü  konusunda  yazan  değerli  İslam  tarihçisi  Claude  Cahen,  bu 
azınlıkların gördüğü muameleyi Yahudilerin ortaçağ. Hıristiyan­
lığındaki  deneyimleriyle  karşılaşhrdı;  "Ortaçağ  İslam'ında,  özel 
olarak anti-semitizm denilebilecek bir şey yoktur."6 
Nesnellik,  kısmen  benzerlikleri  kısmen  farklılıkları  bulunan 
Müslüman  ve  Hıristiyan  hoşgörüsüzlüğü  arasında  bir  karşılaş­
hrma yapmaya çalışmamızı gerektirir. Birçok altüst oluşa  karşın 
İslam, Müslüman topraklarda kalan Yahudilere Avrupa'dan da­
ha fazla hoşgörü göstermiştir. 

---

Haç ve  Hilal Altında Ortaçağda Yah u d i l er  1 5  
Cahen'in İslam-Yahudi ilişkile
/�
b
ir Doğu-Bah karşılaşhrmalı 
yaklaşımı isteği, bu karşılaşhrmanın hangi yönelimi alabileceğini 
gösteremedi. Bizzat Yahudi tarihçiler, sık sık belli karşılaşhrmalı 
olguları  belirtmektedirler  -çoğunlukla  rastgele  de  olsa.  Ortaçağ 
Avrupa  Yahudileri  tarihinde  bir  uzman  olan  Haim  Hillel  Ben­
Sasson, 
On Jewish History in the Middle Ages 
adlı kitabında, haklı 
olarak, Meymun'un "Yemen'e Mektup"ta İslamı kınamasının, on 
ikinci yüzyılın acımasız zulmü bağlamında anlaşılması gerektiği 
uyarısında bulundu  ve dahası Hıristiyan topraklardaki Yahudi­
lerin statüsünü  yeterince bilmediği, ya  da  mektubu  yazdığında 
buna  dikkat  etmediği  söylenebilir"  diyordu.  Ben-Sasson  şöyle 
devam ediyordu: 
Müslüman  ülkelerde  yalnızca  Yahudiler_ "kafir"  olmadığı 
için, Hıristiyanlarla  karşılaşbrıldığında  Yahudiler daha  az  tehli­
keli ve Müslüman rejime daha sadık oldukları için ve Müslüman 
fetihlerin  hızı  ve  topraksal  kapsamı,  zulmü  azaltmalarını  ve 
kendi topraklarında  yaşayan diğer inançlardan insanların yaşa­
masına  daha fazla  olanak tanımalarını zorunlu  kıldığı için, Müs­
lüman  ülkelerdeki  Yahudilerin  hukuksal ve  güvenlik  durumu, 
Hristiyanlıktakinden genel olarak daha iyiydi? 
Jews of Islam 
adlı eserinde  ortaçağda Müslüman  yönetimi al­
hndaki Yahudilerin, konumuyla ilgili en dengeli değerlendirme­
yi  yapan  Bemard  Lewis,  Yahudilerin  Müslüman  yönetiminde 
Hıristiyan yönetiminde olduğundan daha iyi muamele görmele­
rinin nedeni konusunda kendi açıklamasını sunar. 
Ortaçağda Yahudilere yönelik Müslüman tutum ve davranı­
şını ortaçağ Avrupa'sının Hıristiyan komşuları arasındaki Yahu­
dilerin konumuyla karşılaştırırsak,  bazı  çarpıcı  karşıtlıklar  görü-
rüz ...  Müslüman  toplumdaki  Yahudi.düşmanlığı  teolojik  değil-
dir ...  Daha  çok  egemenin  bağımlıya,  çoğunluğun azınlığa  alışıl-
mış davranışıdır; Hıristiyan anti-semitizme eşsiz ve özel niteliği­
ni veren bu ek teolojik ve dolayısıyla psikolojik boyutu yoktur.8 

---