Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç ve H i lal Altında Ortaçağda Yah udiler 3 8 9  
· 
yazmaları'nda  ne  de  Abraham  ibn  Ezra'nın basılan herhangi  bir  ese­
rinde görünür. 
123 
Jacob Mann, 
Tiıe fews in Egypt, and Palestine under Fatimid Caliphs, 
2 
cilt (1920-1922; 2 cilt olarak yeniden basım New York, 1970), 1: 30-32, 2: 
31-37; idem, "A Second Supplement to 'The Jews in Egypt and Paletsine 
under  Fatimid  Caliphs'," 
Hebrew  Union Colege Annual 
3  (1926), 258-263 
(aktarılan  pasaj  26l'den);  Goitein, 
A  Mediterranean  Sodety, 
2:  28-29; 
Gil,Palestine 
(İngilizce), 376-377. 
124 
Birkaç yıl önce Samuel, farklı bir "zulüm"den kurtuluşun benzeri bir 
nesir/şiirsel  anlatımını  hazırlar.  Biri  Filistin'de  diğeri  Mısır'da  iki  kişi, 
Fatimi yönetimindeki  Hıristiyan katiplerin önünde  suçlamalar yönelte­
rek Yahudilere zarar vermeye kalkışmıştı, fakat hain planlarını gerçek­
leştiremeden  yetkililer  tarafından  yakalanıp  cezalandırılmışlar.  Bu 
olay,  zulümleriyle  ünlü  Halife  El-Hakim  döneminde  gerçekleşmiş. 
Bkz. Benjamin Z.  Kedar, "Notes on the History of the Jews of Palestine 
in the Middle Ages" (İbranice), 
Tabriz 
42 (1972-1973), 401-405. Kedar bu 
metine, "Megillat Shenei Ha-Sotenim" adını verir. 
125 
Goitein, 
A  Mediterranean  Society, 
2:  285;  Tritton, 
Caliphs  and  Their 
Non- Müslim Subjects, 
109. 
126 
M. Zulay,  "Liturgical  Poems  on  Various Historical Events"  (İbrani­
ce), 
Yedi' ot ha-maklıon le-heqer lıa-shira lıa-ivrit 
3 
(1936), 163-175. 
127 
Sawirüs ibn al-Muqafa, 
Tarikh batarikat al-kanisa al-misriyya, 
2: kısım 
2,  ed.  ve 
çv. 
Aziz  Suryal  Atiya  et  al.,  183-209  (İngilizce çeviri),  alıntı 
204'ten. 
12s 
Mann, 
f ews in Egypt, 
1:34. 
129 
Samuel the Nagid ibn Nagrela'nın,  1038'de kendi Granada birlikle­
rinin Almeria kralının  ordusunu  yenmesini  kutlayan  zafer  şiiri  "Eloha 
oz"'un  sonundaki  "İkinci  Purim"  çağrısı,  savaşı  kaybetmesi  halinde 
kendisinin ve Yahudi cemaatinin başına geleceğinden korktuğu zarar­
dan  bir  kurtuluşu  anılaştırır.  Şiirdeki  çekicilikler  şunlardır:  (1)  Esther 
Kitabı'nın tipolojisinin,  özünde bir insanın zaferi için bir "örtü" olan 
şe­
ye uygulanması;  (2) şairin� kendisinin  (ve Tann'run)  zaferinin  Ifriqiya­
(funus), Mısır, Filistin ve Babil'in (Irak)  bütün Arapça-konuşan Yahudi 
cemaatlerinde özel bir Purim'le kutlanmasına dair gururlu emri; ve (3) 
olay "kuşaklar boyu  sonsuza  kadar  arumsansın"  diye  "kitaplara"  geçi­
rilmesi  çağrısı.  Bkz. 
Divan  Shmual  Banagid, 
ed.  Dov  Jarden  (Kudüs, 

---

3 90  Mark R. Cohen 
1966), 1: 4-14; ve-Yerushalmi'nin değerlendirmesi, 
Zakhor, 
46-47. 
13o 
Bkz. Malachi, 
Sugyot, 
61-97. 
ı31 
Judah  ibn  Aqnin,  Meymunlarla  karşılaşhğı  Fez'de yaşayan erken 
Muvahhid döneminin gizli Yahudilerinden biriydi. 
132 
Dhımmi, 
346-351. İbn Aqnin'in yayınlanmamış Yahudi-Arapça  etik 
yazısı 
Tibb  al-nuftıs'un  {Ruhun 
Tedavisi]  6.  kısmından  gelir.  Bkz. 
Oxford MS Huntington 517 (Neubauer 
Catalogue, 
1273), rulo 138v, 27-
28; 
sahrdan  başlamak  üzere.  Elyazmasına,  Jewish  Theological  Semi­
nary  ve  Bodleian  Library'de  mirkrofilmden baktım.  Krş.  Abraham S. 
Halkin 
"On 
the History of the almohad Persecution" (İbranice), 
The ]os­
hua Starr Memorial Volume 
(New York, 1953), 101-110 içinde. Kitapla il­
gili bazı bilgilerini benimle paylaştığı için Saul Zucker'e minnettarım. 
ı33 
"Dert ve Sıkıntılar", 
al-imtihanat wa' l-dayqat'ın 
çevirisidir. 
134 
Elyazması 
Tibb al-nuftıs'un 
3.  kısmında  ibn  Aqnin,  "şehit olmaları 
{İbranice quddeshu et hashem] anlamında öne çıkan Fez, Sijilmasa, Da­
ra ve  diğer yerlerin cemaati"nin Yahudilerinden söz eder.  Krş. Joseph 
ben Judah İbn Aqnin, 
Inkishaf al-asrar wa-zuhur al-anwar, 
ed.  ve İbrani­
ceye 
çv. 
A. S. Halkin (Kudüs, 1964), 308. 
135 
"Ruhun 
Tedavisi"nden  aşağıdaki  özet,  Bat  Ye'or'un  antolojisinden 
alındı: 
Her  an yüreklerimiz kaygılanıyor,  ruhlarımız  dehşete  kapılıyor;  zira 
güvenliğimiz ve istikrarımız yok.  Sayısız  günahlarımız  nedeniyle  bize 
söylendi:. "Ve bu işaretler arasında rahat yüzü  görmeyeceksin"  (Deute­
ronomy  28:  65)  ...  Geçmiş  zulümler  ve  önceki  fermanlar,  İsrail'in­
şeriatına sadık kalanlara yöneltildi ... Fakat şimdiki zulümler ise, aksine, 
onların emirlerine ne kadar uymuş görünürsek görünelim ve kendi di­
nimizden vazgeçip  onların dinine ne  kadar kucak açarsak açalım, bo­
yunduruğumuzu ağırlaşhrıyor, eziyetimizi daha çekilmez kılıyorlar. 
Son yıllarda, başımıza, gelen zulümleri düşünsek, atalarımızın kayıtla­
rında buna eş hiçbir şey bulamazdık. 
Sonra, birincisinden daha sert, miras hakkımızı ve çocuklarımızı Müs­
lümanların  eline  teslim  ederek  onları  yetiştirme  hakkımızı  ortadan 
kaldıran  yeni  bir  ferman  çıkarıldı.  Geçim kaynağımız  olan  ticaretten 
men edildik. 
Sonra, bize ayn elbise giymeyi dayathlar  ...  Bu ayn elbiselerin amacı, 
bizi kolayca tanıyarak bize Haksızlık  edip  aşağılamaları için onlardan 

---

Haç ve  H ilal Altında Ortaçağda Yah udiler 3 9 1  
ayrı olmamızı sağlamakh ... Üstelik, ceza görmeden kanımızın akıhlma­
sına izin veriyor. 
Anlathklarımdan da anlaşıldığı gibi, çektiğimiz bütün bu acılan haket­
tik; zira bunlar, Tanrı'ya karşı işlediğimiz günahların ve inancımızdan 
vazgeçmeye zorlandığımızda bilerek ya da bilmeyerek işlediğimiz 
gü­
nahlardan ötürü hak ettiğimiz büyük cezanın sadece küçük bir kıs
mını 
gösterir.  Doğrusu,  din  değiştirmek  yerine  şehitliğe  katlanmalıydık; 
çünkü şeriatımız,  işlememiz istenen günahlar  düşmanımızın yararına 
değil de sadece bizi dinimizden vazgeçirmek için ise, şeriah ihlal etmek 
yerine ölmemiz gerektiğini emreder. 
136 
Kuşkusuz bu, ne El-Hakim yönetimindeki Mısır ve Filistin'deki, ne 
Muvahhidlerin yönetiminde  Kuzey Afrika ve  İspanya'daki,  ve ne  de 
Yemen'deki dönmeler için geçerliydi. 
137 
"Mordecai of Our Time" 
=mordechai ha-zeman, 
Haman'ı yenen Yahu­
di Mordecai'ye yapılan ima. Mann, 
Jews in Egypt, 
1: 212-214, 2: 257-263; 
Cohen, Jewish SelfGovemment, 
279-280.' 
13s 
Bkz. Goitein'in toplu İbranice denemeleriyle ilgili incelemem, 
Pales­
tinian  Jewry in  Earty Islamic and  Crusader Times;  Tabriz 
53  (1983-1984), 
153-154 
içinde. 
139 
Gil, 
Palestine 
(İbranice), 
3: 391.-413 
(no. 
559) 
en iyi basımdır. Krş. Gil, 
Palestine 
(İngilizce), 
750-754. 
Megitta 
ve  olay, 
Jewish  SelfGovemment, 
178"226'da 
da ele alınıyor. 
140 
Bkz. A. Kanana edisyonu "The Scroll of Zuta the Evil-doer" (İbrani­
ce), 
Haschiloach 
15 (1905); 175-184; 
yeniden basım, Malachi, 
Sugyot, 
41-
51. 
141 
Jewish SelfGovemment, 
İslami yüksek ortaçağın bir Yahudi cemaati­
nin içindeki yönetim, siyaset ve siyasi çatışma konularını ele alıyor. 
142 
Öy
künün birçok İbranice versiyonunda Ahmed Paşa'ya "ünlü Şey­
tan" denilir. Müslüman kaynaklar, kendi.sine "hain" diyordu. 
143 
Bkz. edite edilmiş metinleri, dil bilimsel çözümlemeleri ve İngilizce 
çevirisiyle  Benjamin  Hary'nin  incelemesi, 
Multiglossia  in  Judeo-Arabic 
(Leiden, 
1992), 
Edebi bir değerlendirme için bkz. Malachi, 
Sugyot, 
53-
60. 
Ayrıca krş. Yerushalmi, 
Zakhor, 
48. 
144 
Eser,  Georges-Vajda  tarafından  açıklandı  ve  Fransızcaya  çevrildi; 
daha  sonra  David  Ovadia  tarafından  orijinal  biçiminde  yayınlandı. 
Georges  Vajda, 
Un  recueil  de  textes  historiques judeo-morocains 
(Paris, 

---

3 9 2  Mark R.  Cohen 
195.1). Aynca bkz. David Ovadia, ed., 
Fas va-hakhamekha 
(Kudüs, 1979), 
1: 1-63. 
145 
Vajda, olaylan kronolojik olarak yeniden düzenler. 
146 
Geç ortaçağ İran'ından Yahudi-Farsça yazılmış diğer iki  "vakayina­
me", Şii Safevi rejiminin yaptığı zulmü ve  zorla din  değiştirmeyi  anla­
br. 
Babai  İbn Lutf tarafından hazırlanan biri,  1617 ile  1662  arasındaki 
periyodik  zulümleri  kapsar,  İbn  Lutf'un  torunu  Babai  İbn  Ferhad'ın 
hazırladığı  ikincisi,  1729  dolaylarında Kashan cemaatinin  kitlesel  din 
değiştirmesine  yol  açan  baskıyı  anlatır.  Bkz.  Moreen, 
Iranian  Jewry's 
Hour of Peril  and Heroism; 
ve 
Iranian Jewry during  the Afglıan Invasion: 
The Kitab-i Sar Guzasht-i Kashan 
of Babai b. Farlıad 
(Stutgard, 1990). 
147 
Samuel Usque, 
Consolation for the Tribulations of Israel, 
çv. 
Martin A. 
Cohen (Philadelphia, 1964), 163. 
148 
Tudelah Benjamin, 
Itinerary, 
54-56 (İngilizce çeviri). 
149 
Book ofGenealogies, 
İlk kez 1566'da Mısırlı Yahudi Samuel Shulam ta­
rafından İstanbul'da yayınlandı. 
l50 
1600 
tarihli 
Cracow  bası
mına 
başvurdum, rulo 146v. Dinur, 
Yisrael 
bagola, 
2.  basım  (fel Aviv, tarihsiz), 1: 102, pasajı birinci basımdan özet­
ler (1566; kısım 5, rulo 148r).  Zacuto hakkında bkz. Yerushalmi, 
Zakhor, 
57. Daha uzun bir anlatım, on yedinci yüzyıl Mısırlı Yahudi tarihçi Jo­
seph  Sambari'nin  Divrei  yosef  adlı  eserinde  var.  Sambari'deki  EI­
Hakim üzerine pasaj için bkz. Mann; 
Jews in Egypt, 
I; 33-34, n. 3. 
l51 
Solomon ibn Verga, 
Shevet yelıuda, 
63-66. Untersuchungen über Qu­
ellen und Komposition des Schebet Jehuda adlı eserinde  Baer'in, öykü­
nün  olgasal  olarak  olanaksız  olduğuna  dair  Isidore  Loeb'in  gözlerini 
doğrulamanın ötesinde  söyleyecek fazla şeyi yoktur.  Baer'in eseri için 
bkz. 63; Loeb'in gözlemi için. bkz. "Le folklore juif dans la chronique du 
Schebet lehuda d'ibn Verga," 
Revue des etudes juives 
24 (1892), 27. Ayrıca 
bkz. M. Wiener, 
Dos Buch Sdıevet Jehuda 
(Hannover, 1856), 78-84, 
Shevet 
yehuda 
üzerine yazında pasajın uzun uzadıya değerlendirildiğine rast­
lamadım. 
152 
Sar ehad mi-sarei yishmael asher ba im shelihut. 
l53 
Müslüman elçi, bunu hiç inandırıcı bulmaz. 
154 
Herhalde, düşmanlarınızı sevin, fakatYahudilere zulüm edin diyen 
Hıristiyanlığa örtülü bir taş. 
155 
El-Kerafi, 
Al-ajwiba alfaklıira an al-as'ila alfadra, 
4. 

---

Haç  ve  H i lal Altında Ortaçağda Yahudiler 3 9 3  
156 
Yitzhak F. Baer, 
Calut, 
çv .  
Robert Warshow (New York, 1947), 9. 
157 
Bkz.  S.  D. Goitein,  "A Report on Messianic Troubles in Baghdad in 
1120-1121," 
Jewish Quarterly Review 
43  (1952), 57-76 (metin 73'te başlı­
yor). Burada 
galat, 
"zulüm ya da baskı durumu' benzeri bir anlama ge-
liyor. 
· 
1ss 
Geç ortaçağda Ortadoğu'yu ziyaret eden üç Avrupalı Yahudi ziya­
retçinin Yahudilerin yerel  koşullarını  niteleyen mektuplarından alınan 
pasajlar, aşağıda veriliyor. 
Calut 
sözcüğünü çevirmeden bırakıyorum. 
159 
Stillman, Jews of Arab Lands, 75.  Krş. Eli Strauss  (Ashtor), 'The So­
cial Isolation of Ahi al-dhimma,11 
Assais orientaligues: Levre d'hommage 
a 
la memoire du P. Herschler, ed. 
O 
Komlos (Budapeşte, 1950), 73-94 içinde. 
160 
Ve-onmam min ha-yislıma 'elim ein galut la-yehudim klal ba-maqom ha-ze. 
161 
A. Yaari, ed., 
Lettersfrom tlıe Land oflsrael 
(İbranice)  (yeniden basım, 
Ramat-Gan, 1971), 128. 
162 
"Kargaşa", için kullanılan sözcük 
Jıafekha'dır; 
krş. 
Genesis 19: 29. 
163 
Ein kol kakh galut dahuq be-khan afal pi shelo yittakhen bilti galut. 
Yaari, 
ed., 
Letters from Israel, 
181. 
164 
İbid.,  186-187.  ikinci  kısım  şu  anlama  geliyor:  "ve Türkler,  saygın 
Yahudileri saygıyla kabul ediyorlar." 
165 
Kobler, 
Letters of Jews through the Ages, 
2:_339; Stillman, 
Jews of Arab 
Lands, 
291. 
166 
Gershom Scholem, 
Sabbatai Sevi: Tlıe Myskical Messiah 
(Princeton, N. 
J., 1973), bölüm 3: "The Movement in Palestine." 
l67 
Yahudiler,  geç  Muvahhid  döneminden beri  tek dhimmi cemaatini 
oluşturdukları  Fas'ta  daha  fazla  dışlandılar.  Örneğin,  1438'de  Fez'de, 
Müslüman  dünyada  ilk  zoraki  Yahudi  mahallesi  kuruldu  - , 
başlangıçta  ceza  olarak değil de,  Yahudilerin korunması  amacıyla  da 
olsa. Bkz. Stillman, 
Jews of arab Lands, 
79-80 ve "Moroccan Jewish Expe­
rience: A Revisionist View," 116. 
Bu bağlamda, Stillman'ın, Jacob Toledano, Ner ha-ma'arav: hu toledot 
yisrael be-morocco (Kudüs, 1911), 44'ten aktardığı metinden söz etme­
ye değer. Adı belirtilmeyen vakanüvisleri aktaran Toledano, Yahudile­
rin, kuşablmalarım "ani ve acı bir sürgün", gerçekte bir  "kovulma" ola­
rak gördüklerini açıklar. 
SONUÇ 
1 
"İkinci-sınıf vatandaşlık, ikinci sınıf da olsa, yine de bir 
tür 
vatandaş-

---

394 Mark R. Cohen 
lıkhr" diye yazar Bernard Lewis, 
Jews oflslam, 
62. 
2 
Yahudiler, nadiren baş yönetici görevi aldılar. Endülüslü Samuel the 
Nagid ibn Nagreia ve oğlu Joseph ile Mısırlı  tüccar Abu Sa'd al-Tustari, 
göze çarpan istisnalardır. 
3 
Babil Talmud'u, Bava Kama, 58a, "inammi" (dibe yakın), çv. Sak Ba­
ron, 
Sodal and Religious History of tlıe Jews, 
4: 63-64 içinde (İtalikler be­
nim).  Baron,  Rabbi  Isaac'ın  ifadesini,  daha  önceki özgürlüklerin geri 
alınmasına ilk Yahudi protestosu olarak yorumlara Ayrıca bkz. Baron, 
Sodal and Religious History oftlıe Jews, 
11: 18 vd. 
4 
Bkz.  H. Schirmann,  'The Life of Jeduha ha-Levi"  (İbranice), 
Tarbiz 
9, 
(1938), 239. 
s 
Bkz. bölüm IO'daki kolektif 
anı 
tarbşması. 
6 
Moses  ben Maimon,  T7ıe 
epistle  to  Yemen, 
çv. Stillman, 
Jews  of Arab 
Lands, 
241-242 (birada biraz değiştirildi). 
7 
Ortaçağ Champagne'sindeki Yahudilerle ilgili bir yakın zaman ince­
lemesinde Emily Taitz, kuzey Hıristiyanlığında bazı Yahudilerin soylu­
luk  görüntüsünü  koruduklarını  ve  onüçüncü  yüzyılda yasal  ve  top­
lumsal  konumları  gerilediğinde  bile bu  durumun  devam ettiğini  ileri 
sürerek Dam-pierre'li Rabbi Isaac'ın ifadesine dayanır. Taitz, "The Jews 
of Champagne from the First Settlement until the  Expulsion  of 1306" 
(doktora tezi, Jewish Theological Semiray of America,  192), 154, 318-
319- Tezinin bir kopyasını edinmeme izin verdiği içinDr. Taitz'e min­
nettarım. 
s 
Bernard Septimus, "Better under Edom than inder İshmael: The His­
tory of a Saying" (İbranice), 
Zion 
47 
(1962), 103-113; krş, Bat Ye'or, 
Tlıe 
Dlıimmi, 
352-354'te aktarılan kaynak. 
· 

---

Document Outline

• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa
• Boş Sayfa