Güney azərbaycan
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
119 bayrağını bir ağac baĢına taxması kifayət idi ki, bütün xalq onun arxasınca getsin. Firidunu dağlarda arayıb tapsın və götürüb öz taxtına oturtsun!” (20, s.54). BaĢdan-baĢa rəmzlərdən yaranan əsərində müəllifin bu sözlərlə nəyi demək istədiyi aydındır: Azərbaycan (həm Güney, həm Quzey) tez və ya gec öz hürriyətinə qovuĢacaqdır. Burada həmin müqəddəs fikirlərini yenə də M.Ə.Rəsulzadə əfsanənin köməyi ilə ifadə etmiĢdir. Dəmirçi Gavə bütün azadlıqsevər, zülmə qarĢı mücadiləyə qalxan insanların simvolu idi. Məhz buna görə Zöhhakla bağlı əfsanə ruhu etibarı ilə mühacirətdəki ziyalıların arzularını daha çox ifadə edirdi. Bu da onların həmin əfsanəyə tez-tez müraciət etmələrinə səbəb olurdu. Onlardan biri də M.B.Məmmədzadə idi. “Millətlərin oyanmasında dastanlar” məqaləsində Mirzə Bala həmin əfsanənin böyük təsir gücünü: “Qədim Ġranı Zöhhakın zülmündən qurtaran Dəmirçi Gavə Firidunun Ģəxsində Ġranın Zöhhakdan əvvəlki milli həyatını, milli keçmiĢini və ənənəsini ehya edirdi” (13, s.10), Ģəklində diqqətə çatdırmıĢdır. Müəllif həmin məqaləsində Zöhhak əfsanəsinin də daxil olduğu “ġahnamə”nin Ģöhrətinin əsasını əsərin milli mənafeyə söykənməsi ilə Ģərh etmiĢdir: “ġahnamə” farslığın təzahürünü, uzaq və Ģanlı keçmiĢini canlandıran, xatırladan və milli vicdanı oyandırıcı, təhrikedici təsir yapan vasitədən baĢqa bir Ģey deyildir. Milli ilham mənbəyini təĢkil edən “ġahnamə” və onun Ģöhrəti əfsanəvi xəyali qəhrəmanları deyil, o əfsanəvi və xəyali qəhrəmanların Ģəxsiyyətində canlandırılmıĢ milli həyat, milli hürriyyət, milli əzəmət və milli kültürdür” (13, s.10). “Zöhhak zülmü” qədər əzablı rus müstəmləkəçiliyində yaĢamaq zorunda qalan vətəni Azərbaycanın da bir gün “Dəmirçi Gavə” kimi qəhrəmanları sayəsində öz azadlığına qovuĢacağına mühacirətdəki bütün ziyalılar kimi Mirzə Bala da hər zaman inanırdı. O, Firdovsinin fars millətinin iftixarı olan əsərinin bu qədər Ģöhrət qazanmasının səbəbini onun məhz xalq ədəbiyyatından bəhrələnməsindən irəli gəldiyini qeyd edir: “ġahnamə” milli fars masallarından alınıb və təmiz fars dilində yazıldığından farslığın milli-ədəbi intibahında da böyük xidmətləri olmuĢdur” (13, s.10). Qeyd edək ki, mühacirətdə Güney folkloru ilə bağlı tədqiqat aparanlardan biri də Ġren xanım Melikoffdur (Ġrene Melikoff). Xüsusən tədqiqatçı dini mövzularla bağlı araĢdırmalarında Ġran adlanan ərazidə yaranan folklora daha çox diqqət yetirmiĢdir. Beləliklə, “Dastandan masala, türkoloji yolçuluqlarım” kitabına daxil edilən “Türk dastan ədəbiyyatında Kərbəla olayı”, “Halva qutsallüğı və halva dağıtma ənənəsi: ortaçağ Türkiyəsində məslək loncalarında bir uyğulama üzərinə araĢdırma”, “Anadolu türklərinin dinsəl-qəhrəmanlıq mətnlərində simvollaĢan saylar” Azərbaycan folklorĢünaslığı üçün yeni olan bir problemə - dini mövzulara həsr edilmiĢdir. Uzun illər ərzində ateizmi təbliğ edən sovet ideologiyası bu 120 mövzulara ciddi yasaq qoymuĢdu, buna görə də yalnız son illərdə folklorĢünasların araĢdırmalarında (A.Nəbiyevin “Azərbaycan xalq ədəbiyyatı” dərsliyində) xalqın dinlə bağlı yaratdığı bədii nümunələr tədqiqata cəlb edilməyə baĢlamıĢdır. Lakin mühacirətdə bu mövzu ilə bağlı tədqiqatlar keçən əsrin 30-cu illərindən aparılmıĢdır. Belə ki, “Azərbaycan yurd bilgisi” dərgisində 1932-ci ildə M.S.Sənanın “Azərbaycan saz Ģairləri” (23), 1934-cü ildə isə Mirzadə Mustafa Fəxrəddinin “Azəri aĢıqlarından Sarı AĢıq” (15) məqalələri nəĢr edilmiĢdir ki, onlarda dini məqamlar da nəzərdən keçirilmiĢdir. Ġren xanımın “Türk dastan ədəbiyyatında Kərbəla olayı” məqaləsi 1966-cı ildə Parisdə ġərqĢünaslar Cəmiyyətində (Sosiete Asiatique) təqdim olunmuĢ və 1967-ci ildə “Revue des Etudes Ġslamique”də (s.133-148) nəĢr edilmiĢdi, lakin onun axtarıĢları, özünün qeyd etdiyi kimi, hələ 1957-ci ildə yazdığı “Əbu Müslim, əxilərin piri” (“Abu Muslim, patron des Akhis”) məqaləsindən baĢlamıĢ və burada müəllif Əbu Müslimi Kərbəla hadisələrinin, özəlliklə Ġmam Hüseynin qisasını alan həqiqi bir qəhrəman kimi səciyyələndirmiĢdi. Beləliklə, “Türk dastan ədəbiyyatında Kərbəla olayı” məqaləsini həmin araĢdırmanın davamı hesab etmək olar və Ġren xanım bu tarixi faciənin, həmçinin onun əsasında yaranan dastanın haqqında yazır: “...Əbu Müslim Rəsulun Əhli-Beytinin öcünü alan, “gücsüzləri qoruyan” və “əzilən xalqın qəhrəmanı” kiĢiliyi ilə, hər Ģeydən öncə, igidlik və cəngavərlik ülküsünün örnək bir canlanıĢı idi... Əbu Müslimin yer aldığı olaylar, Hüseynin Ģəhid ediliĢi və “Kərbəlanın öcü” üzərinə xalqın asanlıqla anlayacağı ifadələrlə Türkiyədə günümüzədək varlığını sürdürən, xalqa aid bir ədəbiyyatı yaratdı. Əbu Müslimin dastanlaĢan əhvalatı həqiqətdə Kərbəla faciəsinin ikinci bölümü və onun tamamlanıĢıdır” (14, s.59). Ġren xanım bu məqaləsində mənbələrə əsaslanaraq, öncə həmin dövrdəki tarixi hadisələr haqqında məlumat vermiĢ, bu on məclisdən ibarət əsərin hər bir məclisini ətraflı təhlilə cəlb etmiĢ, onun daha çox məhərrəm ayının ilk on günündə camaat arasında oxunduğunu müəyyənləĢdirmiĢdir. “Anadolu türklərinin dinsəl-qəhrəmanlıq mətnlərində simvollaĢan saylar” məqaləsini Ġren xanım dastanlardakı sayların iĢlənmə məqamları, ifadə etdikləri sətiraltı mənaların izahına həsr etmiĢdir. “Dastan ədəbiyyatı, cəngavərlik əməlini, dastan qəhrəmanını bu əməlin bir bədənləĢməsi olaraq görən, oxumamıĢ xalq sinifləri arasında bir yayılma vasitəsinə çevrilirdi. Mənbələrdə ...1,3,5,7, 40 və 300 saylarına sıx-sıx rastlanırdı” (14, s.121), - yazan müəllif, eyni zamanda 17 və 72- nin də çox iĢləndiyini, bu rəqəmlərin əslində 9 ilə 8-in toplanması və vurulmasından yarandığını müəyyənləĢdirmiĢdir. DaniĢmənd, Sarı Saltuk, Əbu Müslim, Seyid Battal və baĢqa dastan qəhrəmanlarının adlarını ərəb hərflərinin say qarĢılığı əsasında incələməklə Ġren xanım bu iki rəqəmin qutsallığını üzə Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|