Güney azərbaycan
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
111 zəngin yaradıcılığı nümunələrindən həm öz böyük amallarının təbliği məqsədilə istifadə etmiĢ, həm də el ədəbiyyatının qorunması, gələcək nəsillərə təhrif olunmadan, düzgün çatdırılması, eyni zamanda dünyada tanınması üçün onların toplanması, nəĢri ilə bağlı böyük iĢlər görmüĢlər. Mühacirətdə vətən həsrəti ilə məĢəqqətlərə məruz qalsalar da, sovet senzurasından uzaqlarda, kommunizm basqısı olmadan təhlükəsiz bir Ģəraitdə aparılan bu tədqiqatlar öz obyektivliyi ilə diqqəti cəlb edir. Ġlk növbədə mühacirət mətbuatı sovet Azərbaycanında baĢ verən ədəbi hadisələrə ciddi Ģəkildə münasibət bildirməyə baĢladı. Ġyirminci illərdən “Yeni Qafqazya” (1923, Ġstanbul), “Azəri türk” (1928, Ġstanbul), “Odlu yurd” (1929, Ġstanbul), “BildiriĢ” (1930, Ġstanbul), “Azərbaycan yurd bilgisi” (1932-1934, Ġstanbul), “Ġstiqlal” (1934, Berlin), “QurtuluĢ” (1934, Berlin), daha sonralar isə “Ana dili”, “BayquĢ”, “Azər”, “Savalan”, “Yol” (Almaniya), “Səhənd”, “Durna”, “Tribun”, “Araz” (Ġsveç), “Odlar ölkəsi”, “Aydınlıq” (Böyük Britaniya), “Xudafərin” (PolĢa), “Dədə Qorqud” (Ġspaniya) və baĢqaları xalqımızın milli mənəvi sərvətlərinin təbliği ilə bağlı mühüm iĢlər görmüĢlər. Mühacirət mətbuatı içərisində Əhməd Cəfəroğlunun redaktorluğu ilə 1932- 1934-cü illərdə 36, 1954-cü ildə isə bir sayı nəĢr edilən “Azərbaycan yurd bilgisi” dərgisinin fəaliyyəti, xüsusilə təqdirəlayiqdir. Redaktor dərginin hansı zərurətdən doğduğunu Ģərh edərkən, onun məhz Azərbaycanı bütün yönləri ilə tanıtmaq, xalqımızın elmi və mədəni irsini təbliğ etmək məqsədindən yarandığını elə birinci sayında ciddi arqumentlərlə dilə gətirmiĢdir: “Elmi münasibətin millətlər arasında gündən-günə sıxlaĢması və yek-digərini bu vəsilə ilə daha fazla tanıya bilməsi əvvəlcə böyük millətlərin mövzusu daxilində qalan yurdumuzun artıq müstəqilən tədqiqini bir zərurət olaraq tələb etməkdədir. Kəndi kəndisini bizzat tədqiq etməyən millətlər baĢqa millətlərin etnoqrafi tədqiqi mövzusundan bir Ģey olmamıĢdır. Halbuki Azərbaycan bu ibtidai dövrəsini artıq üzərindən atmıĢ və qapısını da elmi kapitülasionlara qapamıĢdır” (5, s.3). Xalqı azadlığa, hürriyətə səsləyən, rus müstəmləkəçiliyinə qarĢı yönələn əsərlərin diqqətdən kənarda qalmasına, toplanıb nəĢr edilməsinə, tədqiqinə imkan verilməməsinə təəssüf edən Ə.Cəfəroğlu “Azəri ədəbiyyatında istiqlal mücadiləsi izləri” adlı irihəcmli məqaləsində yazır: “Milli Azərbaycan ədəbiyyatında, adəta baĢlı-baĢına, müstəqil bir cərəyan təĢkil edən istiqlal mücadiləsi ədəbiyyatı, təəssüf ki, uzun bir zaman qeyri-müntəĢir qaldığından (çap olunmadığından), kiçik bir tədqiqə belə məzhər olmamıĢdır. Rus istilası ilə bərabər doğan bu ədəbiyyat rus məmurlarının hədsiz təzyiqedici davranıĢları üzündən əvvəlləri yalnız Ģifahi ədəbiyyat mahiyyətində kəndisini mühafizə edə bilmiĢ və dolayısı ilə bütün bəkarətini tutamamıĢdır” (6, s.6) 112 Alim, göründüyü kimi, bütün cidd-cəhdlərə rəğmən, aparılan sovet təbliğatına, onun müxtəlif üsullarla insanları susmağa məcbur etdirilməsinə baxmayaraq, çar dönəmlərində olduğu kimi, yenə də xalqın azadlıq sevgisinin, istiqlal arzusunun əbədi yaĢadığını, bunun sübutunun isə məhz yaratdığı əsərlər olduğunu və təzyiqlər ucbatından çox vaxt Ģifahi Ģəkildə yaĢadığını diqqətə çatdırmıĢdır. Müəllif eyni zamanda məqaləsinin yazılma səbəblərindən danıĢarkən, rus müstəmləkəçiliyi əleyhinə çoxlu materiallar əldə etdiyini və əsas məqsədinin onları dəyərləndirmək olduğunu bildirmiĢdir. Qeyd etdiyimiz kimi, mühacirət folklorĢünaslığı xalqın milli mənəvi sərvətinin tədqiqinə çox vaxt daha obyektiv yanaĢırdı, çünki Azərbaycanda sovet senzurasının ciddi nəzarətində olan bəzi mövzular, xüsusilə xalqın azadlıq, istiqlal arzularını tərənnüm edən, rus əsarətinə qarĢı mübarizəyə səsləyən folklor nümunələrinin tədqiqi və nəĢri yasaq idi. Azərbaycandakı ədəbi prosesi dərindən izləyən mühacirət elmi-nəzəri fikri əvəzsiz söz incilərinin düzgün qiymətləndirilməsini tələb etmiĢ, sovet siyasi-ideoloji təzyiqinə qarĢı dəfələrlə etiraz səsini ucaltmıĢdır. Xüsusən rus Ģovinizminin basqısı altında türk milli mədəniyyətinin zorla assimilliyasiya edilməsi istiqamətində aparılan təbliğat mühacirətdə böyük narahatlıq doğurmuĢdur. M.Ə.Rəsulzadənin “ġəkilcə də, möhtəvaca da ruslaĢdırma” (18), Ə.Cəfəroğlunun “Azəri ədəbiyyatında spekulyasyonçuluq” (9), “Sovetlər Birliyi türkoloji araĢdırmalarındakı rus kültür üstünlüyü davası” (10), M.B.Məmmədzadənin “Dədə Qorqud” (12), C.Hacıbəylinin “SSRĠ-də ziyalılar” (11), H.Baykaranın, N.Keykurunun, Ə.Yurdsevərin və baĢqalarının bir çox məqalələri sosializm təbliğat maĢınının ifasına həsr olunmuĢdur və bu kəskin tənqid hər zaman Azərbaycanda böyük əks- səda doğurmuĢdur. Folklorun xalqın əsarətə qarĢı mübarizəyə qaldıraraq qəhrəmanlıq tarixini yaĢatmaqla yanaĢı, xalqın milli kimliyini qoruyan ən güclü vasitə olması mühacirət ziyalılarının siyasi-ideoloji məqsədləri ilə səsləĢirdi və ona daha çox müraciət edilməsinə gətirib çıxarırdı. Xalq yaradıcılığının önəmini M.B.Məmmədzadənin: “Demək olar ki, “Kale-vala” olmasaydı, fin milləti bu gün bir millət olaraq bəlkə də olmayacaqdı” (13, s.11) sözləri aydın ifadə etməkdədir. Mühacirət folklorĢünaslığı bir çox hallarda xalq ədəbiyyatı nümunələrinin araĢdırılmasına özlərinin azadlıq ideallarının həyata keçməsinin tərkib hissəsi kimi xüsusi həssaslıqla yanaĢmıĢ, folklor materiallarının toplanması, nəĢri və təbliğinin, daha doğrusu, milli-mənəvi sərvətin öyrənilməsinin vacibliyinə diqqət yetirmiĢlər. Bir cəhəti xüsusilə nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan ziyalıları Vətənin yalnız Quzeyində deyil, həm də Güneyində yaranan folklor materiallarını tədqiqata cəlb etmiĢlər, bunun ən gözəl nümunələrindən biri Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin hələ ilk mühacirəti dövründə, yəni 1911-ci ildə Ġrana mühacirəti zamanı qələmə aldığı Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|