Gulistani Irem cur cdr
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 Alan tayfası xüsusunda bu qədər məlumdur ki, onlar bu ölkə- nin sakinləridir və xüsusi padişahları olmuşdur. Alan və alban söz- lərinin bir-birinə bənzəməsindən zənn etmək olar ki, biri o birin- dən alınmışdır. Albaniya rum dilində ağlıq mənasında olaraq azad- lığa işarədir. Şirvan və Dağıstan «Azadlar ölkəsi» adı ilə məşhurdur. Ammian Martsellinin yazdığına görə, Alan tayfası qədim Masaget nəslindən olmuşdur. Bunlar əvvəlcə Tatarıstandan gəlib Skif tayfa- sını Xəzər dənizinin şərq sahillərindən qovaraq buralarda yerləş- mişlər. Skif tayfası Atil çayından keçib, Don ilə Tuna çayları arasın- dakı yerləri tutmuşlar. Onlar cəsarətli, vəhşi xasiyyətli və köçəri olan müxtəlif qəbilələrdən ibarət idilər. Cənub tarixçiləri o tərəflə- rin bütün qədim sakinlərini Skif adlandırırlar. Herodot 1 deyir ki, Skif gəncləri və Amazon qızlarının qarışmasından Sərmat tayfası mey- dana çıxmışdır. Lakin Qatterer 2 isbat edir ki, Sərmat tayfası İsanın anadan olmasından 80 il əvvəl, Asiyadan Avropaya gəlib, Don cayı ətrafında Skif tayfası ilə qarışmışdır; get-gedə Skif adı aradan çıxıb Sərmat adı məşhur olmuşdur. Alan tayfası da gəlib Sərmat tayfa- sını məğlub edərək onların yerlərinə sahib olmuşdur. Alan tayfası şəmşirpərəst dinində idilər. Qılıncı yerə sancıb ona səcdə edirdilər. Bir çox adət və ənənələri hun tayfası ilə bir idi. Prokopi 3 Alan tayfasını Masaget nəslindən və Böyük Get məna- sında olan Masageti də Get və ya Qotf nəslindən hesab edir. Həzəqil peyğəmbərin kitabında, 38-ci fəsildə, masoqlar Yafə- sin oğlu Masoq nəslindən sayılır. Bunlar şimal-şərq tayfaları arasın- da məşhurdurlar. Ola bilsin ki, Masaget bu nəsildən və ya Masoq 1 Herodot - ən məşhur yunan tarixçisidir. Eramızdan əvvəl 480 və 425-ci illər ara- sında yaşamışdır. Herodotun kimmerilər və skiflərin şimaldan hərəkət etmələri, ti- carət yolları, İran dövlətinin sərhədləri və satrapları, Azərbaycanda və onunla qonşu olan yerlərdə yaşayan qəbilələr haqqında verdiyi məlumat Azərbaycan tarixi uçun olduqca qiymətlidir. 2 Qatterer - alman tarixçisidir, 1727-ci ildə anadan olmuş və 1799-cu ildə vəfat etmişdir. Məşhur əsərlərindən biri də «Qədim dövrlərdən başlayan ümumdünya tarixi» adlı kitabıdır. 3 Prokopi - yunandır. V əsrin axırlarında anadan olmuşdur. İlk Bizans dövrünün ən məşhur tarixçisidir. 22 nəslindən sayılır. Ola bilsin ki, Masaget bu nəsildən və ya Masoq və Qət tayfalarının qarışmasından meydana çıxmışdır. Degin 1 , alan sö- zünü alin, yəni dağlı sözündən sayır. Masagetlərdən bir tayfanı qə- dim zamanda Altay dağlarında yaşadıqları üçün belə adlandırmışlar. Moisey Xorenski Alan tayfasını Qafqazın yaxınlığında göstərir. Alanlar, Bətləmyusun zamanından XIV əsrə qədər, Qafqaz dağla- rının şimal-qərbində məşhur olmuşlar. Məsudinin yazdığına görə, Babi-Alan (Alan qapısı) gərək ki, Gürcüstanın Daryal adlı yerində olsun. Lakin Dərbəndnamə müəllifi deyir ki, Babi-Alan Alğon səd- dindədir. Bu səddi İsfəndiyar tikdirmiş, Nuşirəvan isə yenidən təmir etdirmişdir. Həmin səddin hasarı, darvazanın yeri və şəhərin xara- bası Qubanın Şabran mahalında, Gilhin-çayın sol kənarında, qala- nın yeri isə həmin çayın sağ kənarındakı bir təpə üzərində indi də mövcuddur. Bu sədd dənizdən başlayıb, adı çəkilən şəhərin yeri yaxınlığın- da olan Əlixanlı - ehtimala görə, əslən Alğonlı olmuş - kəndinin üst tərəfindən keçərək, Çıraq qalasına bitişir. Oradan da, üzərində bö- yük bir şəhərin xarabası olan Ata dağından keçərək, Qonaxkəndin üstündən Baba dağına doğru gedir. Bu iki rəvayəti birləşdirərək demək olar ki, Babi-Alan (Alan qapısı) həm Gürcüstanda, həm də Şirvanda olmuşdur. Alan tayfası Qafqazın şimal tərəflərində yerləşdiyindən, onların cənuba hər iki tərəfdən hücum yolları var idi. Alan adı məşhur olduğu üçün bir çox erməni kitablarında Qafqazın şərq tərəflərində yaşayan dağlıla- rın hamısına bu ad verilir. Hətta Şirvan üstə olan Muğan səhrasının şimal qismi də, qədim kitablarda Alan səhrası adı ilə məşhurdur. Tarixçilərin yazdığına görə, Albanus və Qassı çayları arasında olan Alban şəhəri, yerin vəziyyəti və münasibətinə görə, gərək Dərbənd 1 Degin - fransız şərqşünaslarındandır. 1721-ci ildə anadan olmuş və 1800-cü ildə vəfat etmişdir. Əsərlərindən ən məşhuru «Hunların, türklərin, moğolların və sair tatarların ümumi tarixi» adlı kitabdır. 23 şəhəri olsun. Albanus çayı Samur və Qassı çayı da Manas olub, Tarxu ilə Buynaq arasından axır. Keçmiş uzun əsrlər belə bu ölkədəki yer adlarının bəzisini hələ də dəyişdirə bilməmişdir. Şamaxı şəhəri Kamaxı və ya Ksamaxı olmuşdur. Burada olan Qəbələ şəhəri - Xabaladır ki, Bətləmyus da onların adını çəkir. Quba ölkəsində Alpan adlı bir kənd vardır, alban sözündən dəyişmiş ola bilər. Bir dağın təpəsində çox qədim bir qala mövcud- dur, onu Əşkəbus adlandırırlar. Firdovsinin «Şahnamə»dəki qey- dinə görə, Əşkəbus türklərdən bir pəhlivan olub, xaqanın döyüşün- də Rüstəm tərəfindən öldürülmüşdür. Həmdüllahın «Məcməülbül- dan»da yazdığı əlamətlərə görə, Zərqubad kəndinin də Firuzqubad şəhəri olmasına ehtimal vardır. Sədan kəndi Sədani-Bakuyi adından alınmışdır. Xəzərgan adlı yer də «İskəndərnamə»də yazılan Xəzran- kuh ola bilər. Qubadakı Cağatay və Dağıstandakı Cənkutay kəndlə- rinin adları ilə adlanmışdır. Mıçıqıçdakı Bayan kəndinin adı da, Avarın məşhur xanı Bayanın adından götürülmüşdür. Nuxu şəhəri, adının münasibəti və yerinin vəziyyətinə görə, həmin naxiya və ya Nağiya şəhəridir ki, qədim tarixlərdə Şirvan şəhərlərindən sayılırdı. Qədim dövrlərdə Qaspi adlı tayfa dəniz kənarında və Kürün sağ sahilində sakin idi. Rumlular arasında bu dəniz həmin tayfanın adı ilə adlanmışdır. Sahilində olan vilayətlərə nisbətlə, bu dəniz müsəlmanlar arasında da Bəhri-Xəzər, Bəhri-Cürcan, Bəhri-Gilan və Bəhri-Şirvan adı ilə şöhrət tapmışdır. Qafqaz sözü də, həmin qaspi adlı tayfanın adından və Quran- da qeyd edilən Qaf dağından alınmışdır. Bu dağ, əfsanə kitabların- da divlərin və pərilərin yurdu hesab olunur. Həmin kitablarda pəri- lərin padişahına Şahbal deyirlər. «Dərbəndnamə» müəllifi, ərəblə- rin Dağıstanda təyin etdikləri əmirin adını Şahbal və ya Şahi-Bəəl deyə qeyd edir. Şamxal ölkəsində, gözəlləri bütün Dağıstanda məşhur olan kəndlərdən birinin adı Pəravuldur. Bu da Pəri-avul, yəni pərilər kəndi deməkdir. Bu kənd indi də durur. 24 Gülüstani-İrəmi, Qaf dağının yaxınlığında, son dərəcə təravətli və axar-baxarlı, gözəl çeşməli və meyvəli ağacları olan bir yer kimi təsvir etmişlər. Ehtimal ki, bu da Qubanın Şabran adlı səfalı obasın- dan ibarətdir; bu söz xalq arasında da çox məşhurdur. Bəziləri deyirlər, Gülüstani-İrəm Qarabağdakı Gülüstan adlı yerdir. Hicri 1228-ci (=1813) ildə Rusiya ilə İran dövlətləri arasında Gülüstan əhdnaməsi burada bağlanmışdır. Bunun yuxarısında, dağlıq bir yerdə, indi də, Gülüstani-İrəm adlı bir yaylaq vardır. İslam tarixçilərinin çoxu Qafqaz dağlarını Əlbürz dağı deyə adlandırırlar. Bunlardan Katib Çələbi 1 , «Cahannüma» adlı əsərində deyir: Əlbürz dağı Babül-əbvabın, yəni Dərbəndin qərb tərəfində- dir. Bu dağ Türküstandan Hicazə min mildən artıq məsafədə uza- nan dağ silsiləsinə bitişir. Bu cəhətdən bəziləri onu Qaf dağı zənn etmişlər. Dərbənd yaxınlığında dağ iki qola ayrılır: birinə Böyük Qaf, digərinə isə Kiçik Qaf deyirlər. Bu sıra dağlarda üz verən bir çox müharibə və fəthlərə görə, ərəblərin qədim coğrafiya kitablarında bu dağlar Cibalülfəth (Fəth dağları) adlanmışdır. Bu qeydlərdən başqa, yenə bir çox əlamət vardır ki, Qaf dağının Qafqaz dağları olmasına dəlalət edir. Bu dağ haqqında hədis və əxbar kitablarında və başqa mənbələrdə kinayə qəbilindən olaraq verilən yanlış məlumat bilməməzlikdəndir; çünki keçmiş insanlar, bu əcaiblə dolu dağların şimal tərəflərindən və daxili vəziyyətlərindən düzgün xəbərdar deyildilər. Əgər onlar, bu səbəbə, buranı dünyanın son nöqtəsi təsəvvür edərək, iri cüssəli, vəhşi xasiyyətli sakinlərini divə və aləmdə hüsn və nəzakətlə məşhur olan gözəllərini pərilərə bənzətsələr, münasibətsiz və yersiz olmaz. İndiki halda bir çox səyyah, dünyanın hər tərəfini dəfələrlə tədqiq etmiş, şərq və qərb okyanuslarından keçərək yer kürəsinin o 1 Katib Çələbi - məşhur Şərq alimlərindəndir, hicri 1000-ci (=1591/92) ildə İstan- bulda anadan olmuş və 1067-ci (1656/7) ildə vəfat etmişdir. Əsərlərindən ən məş- huru coğrafiyaya aid «Cahannüma» ilə biblioqrafiyaya aid «Kəşfüzzünun» adlı kitablarıdır. Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|