89
«İlahi, bu adam suqqestiya - fikir təlqin etmək, təhrik etmək anlayışını da bilir»,
- deyə düşündüm.
Fikrimi oxuyubmuş kimi:
-Bəli, peşəmizlə bağlı bu məsələləri də bilməliyik, - dedi. Bəlkə, onun özünün
də deyilməmiş fikirləri oxumaq qabiliyyəti var.
-Hər halda, məndən nə istədiyiniz aydın deyil mənə.
- Yenə təkrar edirəm, təhlükə çox böyükdür. Qafarzadəni yaman gözdən yalnız
siz qoruya bilərsiniz. Siz və sizdən başqa heç kim. - Sonra az qala əmr tonunda əlavə
etdi: - Bu sizin vətən, xalq və müstəqil dövlətimiz qarşısında borcunuzdur.
Qasım salona daxil oldu:
-Çayınız soyudu, təzələyək?
ON YEDDİNCİ FƏSİL
GÖZ - GÖZƏ
“İnsan azad olandan sonra onun daimi və ən əzablı
qayğısı kimə itaət edəcəyi məsələsidir. İnsana hökmən
tapınmaq üçün avtoritet, möcüzə və sirr gərəkdir ki,
hərəkətlərini, davranışlarını onların iradəsiylə yönəltsin. Odur
ki, insan və insan cəmiyyəti azad olmağa nifrət etdiyi kimi heç
vaxt, heç nəyə nifrət etmir. İnsana azadlıq yox, çörək lazımdır.
Nə qədər ki insan azaddır, heç bir elm onun çörək ehtiyacını
ödəməyəcək. Axırı onunla qurtaracaq ki, öz azadlıqlarını Sizin
ayaqlarınızın altına atıb deyəcəklər: “bizi qul edin, amma,
çörək verin, qarnımızı doydurun”.
F. M. DOSTOYEVSKİ. «Böyük inkvizitor» fəslində
İvan Karamazovun fikirlərindən
“İblis nədir? -Cümlə xəyanətlərə bais...
Ya hər kəsə xain olan insan nədir? - İblis!”
HÜSEYN CAVİD. «İblis»
90
3.4.6. düymələrini basıb mənzilinin qapısını açdım. Otaq ala-qaranlıq idi.
Otaqda kiminsə olduğunu duydum. İşığı yandırdım.
Elə beləcə də bilirdim. Masasının arxasında Əhliman oturmuşdu. Uzun zaman
bir-birimizə baxdıq. İlk dəfəydi ki, göz-gözə durmuşduq.
Gəlişinin mənasını da bilirdim. Sözə, izaha ehtiyac yoxdu. Odur ki dərhal:
-Bunu etmə, - dedim.
O da hər şeyi bilirdi, izahsız-flansız:
-Mənə mane olma, - dedi.
Bir müddət ikimiz də susduq. Sonra Əhliman soruşdu:
- O xalçanın tarixini bilirsən?
-Bilirəm, - dedim. - Amerikada çıxan kitabı oxumuşam.
-Onda bilməlisən ki, bu xalça insanlara nə qədər bəlalar gətirib. Xaç
yürüşlərində səlibçilər onu Bağdaddan Bizansa gətiriblər. Bizans imperatriçası
xalçanın, və deməli, hakimiyyətin oğluna keçəcəyindən təşvişə düşüb, öz oğlunun -
öz doğmaca oğlunun ha, əl-qolunu bağlatdırıb, diri-diri əfi ilanla birlikdə torbaya
salıb və torbanı dənizə atdırıb. Bunu da bilirdin?
-Bilirdim.
-İstanbulun fəthindən sonra xalçanı sarayda hakimiyyət rəmzi kimi
qoruyurmuşlar və xalının üstündə ədavət düşməsin deyə, sultanlar tək bir oğullarını
saxlayıb başqalarının elə körpəykən başlarını kəsdirirmişlər. Bunu da bilirdin?
-Bəli.
- Çaldıran döyüşündə Sultan Səlimin hərəmbaşı Xacə Minas sultana xəyanət
edib, xalını da götürüb qızılbaşların tərəfinə keçib. Bundan xəbərin var?
-Var.
-Şah İsmayıl onun boynunu vurdurur ki, bir dəfə xəyanət edən bir də edər.
Səfəvilərdən Əfşarlara, Əfşarlardan Qacarlara keçən bu xalıya vaxtilə İranda
Pənah xanın cənazəsini büküb Şuşa qalasına göndərirlər. Pənah xana bihuşdarı verib
yuxuladıblarmış ki, vətəndə ayılsın, amma təbib onu meyit bilib yarıb. Xalının sirrini
bilən Xacə Şah Şuşanı zəbt edərkən Vaqifin başını bu xalçanın üstündə kəsmək
91
niyyətindəymiş. Molla Pənah rəml atıb qurtulacağını bilib, nə yollasa Səfəralıya
ismarış çatdırır ki, qorxmasınlar, Ağa Məhəmmədin işini elə bu gecəynən bitirsinlər.
Ulduzlar bu niyyətin baş tutacağını vəd edib. Sonra nə baş verdiyini bilirsən. Qacarın
qətlindən sonra İbrahim xan ailəsiylə qalaya qayıdır. Vaqifin də aqibətini bilirsən,
İbrahim xanla ailəsinin də...
-Bütün bunları mənə niyə danışırsan?
-Gözlə, deyəcəm. Mayor Lisaneviç İbrahim xanı ailəsiylə birlikdə məmə
yeyəndən pəpə deyənəcən qırır, amma xalı ona da qismət olmur, onu bir yasavul ələ
keçirir. O yasavul bililrsən kimdi?
- Yox, bilmirəm.
-General Sisyanovun yavəri. Bakı qapıları önündə Sisyanov öldürüləndə o
yavərinin də başını kəsiblər. Xalını Sisyanovun kəsilmiş başıyla bir yerdə Şahənşaha
bəxşiş göndərirlər. Məşrutə inqilabı zamanı xalı yoxa çıxır, sonra onu Təbriz
bazarında bir Bakı milyonçusu alır. XI ordu Bakıya soxulanda bir cavan çekist həmin
o milyonçunu öz əliylə güllələyir, xalını da aparır. O çekist bilirsən kimdi?
-Bilirəm, Qafarzadənin atası.
-Bəli, indi dediklərimi başa düşdün?
-Yox, başa düşmədim.
-Əsrlər boyu üstünə yüzlərlə, minlərlə insanın qanı çökmüş bu xalça məhv
edilməlidir. Sahibiylə bir yerdə. Ya sahibsiz. Bir elə fərqi yoxdur.
-Necə yəni fərqi yoxdur? Xalça xalçadır, insan insan...
-Mənfur insan, cəllad atanın oğlu. Özü də atasının tayıdı. Hamıya ancaq pislik
edən riyakar mərdüməzar.
-Kimə pislik edib ki?
-Elə, tutaq mənə.
-Aha, deməli, ərşdən - kürşdən danışıb , tarixi, aləmi bir -birinə qatıb öz qisasını
almaq istəyirsən ondan.
-Kefin istəyir elə düşün, amma mən bu fikirdəyəm ki, əsrdən əsrə keçən bu
cinayətlərin kökü kəsilməlidir və bu cinayətlərin rəmzi olan xalı məhv edilməlidir.
92
Və əgər xalının sahibi inad edəcəksə, onun özünü da yox etmək lazımdır, çünki o da
cinayət ortağıdır.
-Qanı qanla yumazlar. Cinayəti cinəyətlə dəf etmək olmaz. Kiməsə pislik
edirsənsə ,o, bu pisliyi heç vaxt bağışlamır, fürsət güdür ki, özü də pisliyə pisliklə
cavab versin. Bu yolla şər zəncirinı qırmaq olmur.
-Bəs şərin, zülmün, haqsızlığın kökünü nəylə kəsmək olar?
-Ancaq mərhəmətlə, bağışlamaqla, pisliyi unutmaqla.
-Yəni Həzrət İsanın əxlaqı - sağ yanağına şillə vururlarsa, sol yanağını uzat.
Yox, Əhdi Cədidin deyil, Əhdi Ətiqin təlimi ürəyimcədi: Gözə göz, dişə diş... Mən...
- Dayan, toxta bir, sənə müdrik bir rəvayət danışım. Qonşusundan daima pislik
görən birisi övliyanın yanına gəlir, əhvalatı danışır, ondan məsləhət istəyir. Övliya: -
Get, həmin qonşuna bir yaxşılıq elə, - deyir. Övliyanın sözündən çıxa bilməyən adam
belə də edir. Bir müddət sonra qonşusunun yeni bir mərdüməzarlığıyla üzləşir. Yenə
də övliyanın yanına gəlir və eyni məsləhəti alır. Bu bir neçə dəfə təkrar olunur.
Nəhayət, bundan canı boğazına yığılan adam övliyanın yanına gəlib deyir: -Mən
sənin məsləhətlərinlə hərəkət etdim, amma qonşum yenə bəd əməllərindən qalmır,
ona yaxşılıq etməkdən təngə gəlmişəm. Övliya:
-Qonşun pislikdən yorulmayıbsa, sən niyə yaxşılıqdan yorulursan? - cavabını
verir. Xalqımız da deyir: yaxşılığa yaxşılıq hər kişinin işidi, yamanlığa yaxşılıq nər
kişinin işidi.
-Çürük fəlsəfədi xalq müdrikliyi olsa da. Çin müdriyinin dediyi daha
ağlabatandır:
-Yamanlığa yaxşılıqla cavab verəcəksənsə, yaxşılığa nəylə cavab verərsən?
Buna nə deyirsən?
-Onu deyərəm ki, fərq qoymamalısan. Yaxşılığa da, yamanlığa da eyni cür
yaxşılıqla qarşılıq verməlisən. Yoxsa belə çıxar ki, yaxşılıq edəndə əvəzini
gözləyirsən, deməli, yaxşılığın, bir növ, rüşvətdir. Mövlana hər kəsi dərgahına
çağırır: müsəlmanı da, xaçpərəsti də, atəşpərəsti də, musəvini də. Yüz dəfə tövbə
edəni və tövbəsini dönə - dönə pozanı da.
Həzrət İsa insanların bütün günahlarını öz üzərinə götürmək istəyirdi.
93
- İnsanlar da onu çarmıxa çəkdi.
Onun sözlərini qulaq ardına vurdum:
- Budda deyirdi - qoy dünyanın bütün günahları mənim üstümdə qalsın, təki
insanlığın ağrıları və dərdləri azalsın. Bizim Füzuli də «Həm ver mənə qəm çəkmək
əzabı, həm aləmi eylə qəmdən xali» - deyir.
Əhliman:
-Yaxşı, onda söylə mənə, heç bir günahı olmayan körpə nədən şikəst doğulur,
niyə kar, kor, ağıldan mayıf gəlir bu dünyaya, nədi onun təqsiri?
-Günahı əvvəlki həyatında işləyib, yəqin.
Əhliman qəh-qəhə çəkib güldü:
-Reinkarnasiya, canlıların bir neçə həyat yaşaması... Hind fəlsəfəsinin ən səfeh
müddəası. Bir neçə həyat sürmək və əvvəlki həyatda etdiklərinin əvəzinin bu həyatda
qarşına çıxması. Budu sənin inandığın?
- Bəli. Sən buna inanmırsan?
- Əlbəttə, yox. Bircəcik insan göstər mənə ki, guya haçansa əvvəllərdə başqa bir
həyat yaşayıb və o həyatından nə isə yadında qalıb. Madam ki, əvvəlki həyatından
yaddaşında heç nə qalmayıb, nə önəmi var, haçansa yaşamısan ya yox.
- O önəmi var ki, yaşadığın dövrün ədalətsizliklərinin və özünə qarşı olunan
haqsızlıqların səbəbini başa düşürsən. Karma varlığın ən böyük qanunudur. Karma
təbiətin və bəşərin bütün yanlışlarının bədəlidir və onların bir daha təkrar
olunmamasının təminatçısıdır. Əgər «əhli - zərdə kərəm yoxdur, kərəm əhlində zər»,
əgər «alilər xaki-məzəllətdə, dənilər mötəbər»dirsə, dünyada zülm, harınlıq hökm
sürürsə, qolu zorlu məzlumun haqqını tapdayırsa, güclü, böyük dövlət kiçik, zəif
olkənin başına istədiyi oyunu açırsa, yalnız və yalnız karma sənə bunları anlamağa
yardım edir. Hər bir insanın başqasına etdiyi pislik, hansısa ayrı həyatda olur-olsun, -
bütün insanlığa qarşı yapılmış yamanlıqdır və bəşəriyyət bunun əvəzini ödəyir. Birisi
günlərin birində bir pişiyi cırmaqlayır. Evə gələndə görür ki, anasının üzündə cırmaq
yeri var. - Bu cırmaq hardandı?- deyə soruşanda anası: - Bu sənin əməlindir, - deyir.
-Dayan, dayan, deyirsən sənin bu hindlilərdən mənimsədiyin fəlsəfəyə görə hər
bir canlı dünyaya bir neçə dəfə gəlir?
94
-Bəli.
-Məsələn, keçən həyatında sən - necə deyim ki, inciməyəsən - tutalım, bülbül ya
tut ağacı olmusan. Tut ağacının ya bülbülün kimə nə pisliyi keçib ki, bu həyatda
bunun altını çəkirsən. Susursan, çünki cavabın yoxdu. Ya başqa bir sual. Deyək ki,
başqa bir həyatda elə insan olmusan. Bəs atan, anan o həyatda da eyni adamlar olub
ya başqaları? Nə cavab verəcəksən?
-Elə suallar var ki, onlar sirri-xudadır, insan beyninin aça bilməyəcəyi
gizlinlərdir. Bu barədə düşünmək belə, beynimizin imkanı xaricindədir,
müdriklərdən biri deyib: dünyanın sirləri qarşısında sus. Sükut səhvlərdən xilas
olmaq deməkdir.
-Aha, deməli, yenə köhnə söhbət: şəkkaka lənət. Elə kommunist ideologiyası da
bunun üzərində qurulmuşdu. Sual vermə, soruşma, şübhələnmə, tərəddüd etmə, Sabir
demiş: dinmə, danışma, şükr elə, illah da düşünmə... sadəcə, beyninə yeridilənlərə
inan, vəssalam - Kommunizmə, Həzrət İsanın zühuruna ya Mehdinin gəlişinə iman
gətir. Bütün dinlərin - fərqlərini bir yana qoy- mahiyyəti birdir - insana ən yaxşı
halda təsəlli vermək. İnsanı Sonun qaranlıq, səssizlik, boşluq və heçsizlik
qorxusundan xilas etmək, onu aldadıcı təskinatla ovutmaq - yəni bu fani dünyanın
əzablarına döz, axirət dünyasında səni cənnətin feyzi gözləyir. Ya da ki, hədə - özünü
yaxşı apar, yoxsa cəhənnəmdə yanacaqsan. Hamısı da məhz insanın zəifliyinə
hesablanıb. Sənin Karman da, reinkarnasiyan da bu qəbildəndir.
Siqaret qutusunu uzatdı:
- Çəkirsən?
- Bilirsən, çəkən deyiləm.
Siqaretini odladı, tüstünü ləzzətlə ciyərlərinə sümürdü.
-Sənə bir pritça danışım, - dedi. - Nəticəsinə cavab ver. Üç qardaş olub. Biri pak,
müqəddəs övliya, biri cani, quldur, başkəsən, üçüncüsü lap körpə yaşında ölür.
Cənnətə - cəhənnəmə inansaq, o dünyada bunların aqibəti necə olacaq, səncə?
- Doğrudan da cənnət varsa, şübhəsiz, müqəddəs cənnətə getməlidi, cəhənnəm
varsa, cani ora vasil olmalıdı.
- Bəs körpə?
95
-Köppə də, yəqin, ikisinin arasında qalar, ərəfdə.
-Onla belə bir sual. Körpə soruşur: niyə mən tifilkən öldüm, niyə böyüyə
bilmədim. Nə cavab olacaq?
-Sənin anlayışlarınla bu körpə, yəqin, böyüyb pis adam olacaqmış, cani, quldur.
Ona görə körpəlikdə ölməsi məsləhət bilinib.
- Çox əcəb, bəs onda o quldur, cani soruşmazmı, indi ki, mənim alnıma canilik,
quldurluq yazılıbmış, onda mən niyə elə körpəlikdəcə ölüb əbədi cəhənnəm
əzabından qurtulmadım. Cavabın nədi? Gördünmü, dostum, dünya məntiqsiz
dünyadır və insan da təsadüfən bu dünyaya atılmış misgin, zavallı, kəmfürsət, paxıl
və kinli məxluqdur.
- Yox, yox, elə deyil.
Amma Əhlimanı saxlamaq olmurdu, elə hey üyüdüb tökürdü:
-İnsan nədir - İblis belə olmağı bacarmayan zəif, gücsüz, isdedaddan qısır,
imkanlardan məhrum, məhəbbətdən umsuq, iyrənc fantaziyalarında cinsi əlaqəyə
girən, xam xəyallarında tək alçaq yox, guya ki, uca dağları da yaratdığına özünü
inandırmış boş iddialı, riyakar, dünyanın özü kimi mənasız bir varlıq - budur insan.
Paxıl, yalançı, böhtançı, kinli, yaltaq... Guya azadlığa can atan, amma azadlığa
qovuşan kimi öz azadlığından oddan qorxan kimi qorxan, hər seçimini özgələrin
boynuna qoymağa çalışan, daima qulluğunda durmağa bir büt, bir sahib, bir
yolgöstərən axtaran aciz və misgin məxluq. Dünyanın ən ləziz təamlarını həzmi -
rabedən keçirib nəcis kimi ifraz edən murdar... Yer üzündə özü kimi canlılara qənim
kəsilmiş, ya onları öz keyfiyçün ovlayan, ya heyvanların, quşların, balıqların ətini də
yeməklə yetinməyib, yumurtasını, balını, kürüsünü da qamarlayan qarınqulu. Bir
ovuc dən, toxum səpib bir torba yox, on torba, on xaral məhsul götürməkçün torpağı
kimyəvi gübrələrlə zəhərləyən, çirkab axıntılarıyla dənizləri kirləyən, meşələri qıran,
qazlarla, tüstüsüylə havanı korlayan doyumsuz acgöz. Dünənini unutmuş, sabahını
düşünməyən, ancaq bugünüylə yaşayan beyinsiz... Sartr düz deyir ki, cəhənnəm -
başqalarıdır, yəni özündən başqa bütün qalan adamlardır cəhənnəm.
-Yox, yox, bir də yox. İnsan əqidəsi yolunda edama gedən Nəsimidir. «Hacı
Murad»ı yazan Tolstoydur, Mahatma Handidir, Alber Şvetsardır, Tereza anadır.
96
Şagirdlərini ölüm yolunda yalqız buraxmayan, onların aqibətini paylaşan, onlarla
birlikdə ölümü qəbul edən Yanuş Korçakdır. Dünyanın ən gözəl, ən incə qadınlarıdır,
ən cəsur, ən güclü, ən iradəli kişiləridir, ən məsum uşaqlarıdır, ən müdrik qocalarıdır.
İnsan Fizülidir, Li Bodur, Rafaeldir, Motsartdır, Çexovdur.
- Bunların hamısı sənin olsun. Özün bildiyin kimi yaşa, başqa bir həyatda
istədiklərinə çatmaq ümidiylə burdakı ömrünü puç aldanışlarla başa vur. Amma
mənim bildiyimi etməyimə mane olma. Heç istəsən də mane ola bilməzsən.
Əhliman haçan çıxıb getmişdi, duymamışdım. Bəlkə, heç gəlməmişdi də...
Gözümə görünmüşdü.
Amma otaqda hələ də siqaretin vanil qoxusu duyulurdu, külqabında neçə-neçə
siqaret kötüyü qalmışdı.
ON SƏKKİZİNCİ FƏSİL
GECƏ TAMAŞASI
“Filosofluq etmək - ölümə hazır olmaq deməkdir”.
MİŞEL MONTEN
“İnsan ölüm xofuna yalnız o zaman qalib gələ bilər ki,
aydın bir həqiqəti dərk etsin: nə qədər ki, bu dünyada ən azı
bir insan yaşayır, o, özü də yaşayır”.
SVAMİ VİVEKANANDA, hind filosofu
“Sözün əsl mənasında yalnız bir ciddi fəlsəfi problem var
- intihar problemi. Yaşamağa dəyərmi, dəyməzmi - bu
məsələni həll etmək fəlsəfənin təməl sualına cavab
verməkdir”.
ALBER KAMYU, fransız yazıçısı və filosofu. «Sizif mifi»
97
Xəbər: Dünən gecə məşhur alim Hüsü Zəlim oğlu Qafarzadənin mənzilində
elektrik naqillərinin qovuşması nəticəsində yanğın törənmişdir. Yanğında mənzilin
bütün avadanlığı, o cümlədən çox bahalı qədim xalça yanıb kül olmuşdur. Ciddi
xəsarət almış alim hazırda reanimasiyadadır. Həkimlər onun yaşaması uğrunda
əlləşirlər.
Gecə dördün yarısında telefonum səsləndi. Gecə zənglərindən həmişə
eymənmişəm. Naməlum bir səs eşitdim:
-Tez geyinib həyətə düşün.
Kim idi bu əmri verən, niyə və hara çağırırdı məni, mən niyə müticəsinə bu
göstərişə əməl edirdim? Tələsik geyinib kecinib həyətə düşdüm. Düz qapımızın
qarşısında qırmızı limuzin dayanmışdı. Qaranlıqda sükan arxasında əyləşmiş adamın
sifətini görə bilmədim, amma maşın həyətdən çıxarkən bədirlənmiş Ayın işığında
yanağında iri çapığı sezdim.
Nə o danışırdı, nə mən. Hara, niyə gedirdik - deyə sual da verə bilmirdim. Elə
bil dilim tutulmuşdu. Maşın yatmış, susmuş, ancaq vahiməli, soyuq ay işığıyla
kölgələnən küçələrdən keçib şəhərdən çıxdı. Yeganə həyat əlaməti kimi tin başında
sönüb yanan işıqforların qırmızı, sarı, yaşıl işıqları göz vururdu.
Maştağa yoluyla gedirdik. Buzovnadan, Mərdəkandan keçdik, Şüvəlanın əsas
magistralından çıxıb bağların arasıyla torpaq yollarla böyük binanın qarşıına gəldik.
Sovet dönəminin Mədəniyyət saraylarını andıran binaydı.
Maşından endik. Klubun - əgər bura klub idisə - içinə keçdik. Qol saatımda 4-ə
beş dəqiqə qalırdi. Salon məşum bənövşeyi çıraqlarla işıqlandırılmışdı. Ön sıralarda
adamlar əyləşmişdi. Arxa sıralar boşdu. Gecə saat dörddə nə tamaşaydı bu, kimdi bu
saatda bura toplaşanlar?
Mən də keçib qabaq sıraların birində oturdum. Tamaşaçılar hərəkətsizdi.
Gözlərini səhnədə bir nöqtəyə zilləyib susmuşdular. Bir-bir sifətlərinə baxmağa
başladım və birdən-birə anladım ki, çoxusunu tanıyıram. Yanımdan bir az aralı
doqquz-on yaşında bir uşaq oturmuşdu, ona baxdım və ətim biz-biz oldu - bu həmin
o xəz paltolu qonşum idi. Tamaşaçıları bir-bir yadıma salırdım: dostum Möhsun,
98
dayısı Mədət kişi, Rübabə, Zakir... Elmi şuranın üzvləri. Hüsü Qafarzadə. Aman
Allah - atam... anam... Onlar da mənə yox, səhnəyə baxırdılar.
Məni dəhşət basırdı, bura toplaşanlar haçansa - müxtəlif vaxtlarda - dünyasını
dəyişmiş insanlar idi. «Dünyasını dəyişmək» ifadəsinin gizli və həqiqi mənasını
vahimə içində anlamağa başlamışdım.
Birdən hamısı əl çalmağa başladı. Səs çıxmırdı, amma hərəkətlərindən bəlliydi
ki, gözlərini səhnəyə zilləyib kimisə alqışlayırlar. Səhnənin qırmızı pərdəsi aramla
aralanırdı. Tam açılandan sonra səhnəyə rəqs eləyə-eləyə Aydan çıxdı. Ürəyim
düşdü, onun burda, ölülərin içində nə işi vardı?!
Qadın qışqırığına ayıldım, yatağımdan sıçrayıb eyvana yanaşdım. Səhərin
alatoranlığında həyətdə Aydanın cəsədi sərələnmişdi. Qışqırıb üz-gözünü yırtan da
anası idi.
Arxaya çevrildim. Divardaki iri göz muncuğu tən ortadan çatlayıb paralanmışdı,
yarısı divarda qalmışdı, yarısı yerə düşüb çilik-çilik olmuşdu.
Yerə tökülmüş göz muncuğu parçalarının yanında Əhliman dayanmışdı.
-Nədən bunu etdin? - dedim, - o qızın təqsiri nəydi?
Əhliman:
-Bunu sən etdin, - dedi, - sən öldürdün onu... Otağına yenə də yuxulu gəlmişdi.
Getmək istəyəndə sən də yuxulu-yuxulu bağırdın:amandı, getmə. O, artıq karnizin
üstündəydi, qışqırığa oyandı və elə o andaca həyətə uçdu. Yaxşıdı yazıq əziyyət
çəkmədi, ani oldu ölümü.
Bunları deyə - deyə Əhliman mənə yaxınlaşırdı, onun niyyətini bilirdim. Açıq
qapıdan eyvana çıxdı. Aşağı baxırdı. Arxası mənə tərəf idi. Ani tərəddüddən sonra
qəfil həmləylə var gücümlə onu itələdim, eyvanın məhəccərindən aşıb aşağı uçdu.
Bir an sonra Ay qızının yanında onun da cəsədi sərələnmişdi.
MÜƏLLİFDƏN. Tizfəhm oxucu, yəqin, anladı ki, əsərin Əhliman (Əhriman və
Hörmüzd) adlandırılan iki personajı, əslində, eyni adamdı. Belə olan surətdə sual
oluna bilər: müəllifin demək istədiyi nədi - Xeyir timsalı Hörmüzd Şər timsalı
99
Əhrimanı itələyib məhv edir? Amma onda - ikisi eyni şəxsdirsə - ikisi də məhv olur
axı...
Elədir. Amma əsərin əvvəlinə qayıdın. Demə, diri-diri torpağa gömülən
ölməyibmiş. Bir təsadüf, ya bəlkə, zərurət nəticəsində dirilib məzardan çıxır, dünyaya
qayıdır, yaşamağa başlayır. Bəs onda hansıdır qayıdan- Hörmüzdmü, Əhrimanmı;
Xeyirmi, Şərmi? Ya hər ikisimi?
Bu sualın cavabını - yəni bu qərarı verməyi - oxucunun ixtiyarına buraxıram.
İyul, avqust, sentyabr 2014,
Dubrovnik - Bakı
Dostları ilə paylaş: |