Göz muncuğu bakı 2014
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
71
ayrıymış. Bu Aləmdə nə Keçmiş, nə Gələcək, nə İndi varmış... Ümümən Vaxt yox imiş... Vaxtın fövqündə dürani Əbədiyyət varmış. Başa düşdüm ki, varlığı, həyatı, kainatı, dünyanı yalnız məntiqlə izah etmək qeyri-mümkündür. İnsanı anlamaq isə, heç mümkün deyil. Bağdad darülfünunun, bizim bugünkü təbirlə desək, kafedra müdiri, professoru Əl Qəzali günlərin bir günü iş yerini tərk edir, bütün rütbələrindən, mənsəblərindən vaz keçərək, təsəvvüfün həqiqətinə tapınır, dünyanı yalnız ağılla deyil, fəhmlə də duymağın vacibliyinə inanır və inandırır. Şərqin iki böyük siması məşhur sufi şeyxi Əbu Seyid dahi alim və təbib İbn Sinayla görüşündən sonra: «Mənim gördüyümü o bilir»- deyib. İbn Sina da bu görüşdən sonra: «Mənim bildiyimi o görür» - söyləyib. İslam zəkanı inkar etmir, amma yalnız ağla yox, duyğuya da əsaslanır, dünyanı dərk etməyin iki yolunu göstərir - arifliyi və aşiqliyi. Oxuduğum kitablar içində məni ən çox cəlb edən qədim hind fəlsəfəsinin KARMA anlayışı oldu... Karmanı qəzavü-qədər kimi də çevirmək olar, amma bu tam dəqiq tərcümə deyil. Karma - bədəl, əvəz qanunudur, səbəb və nəticə qanunudur, bəlkə də varlığın ən əsas və təməl qanunudur. Karmaya görə insan bütün hərəkətlərinin bədəlini ödəyir. İndiki həyatında ya hansısa başqa yaşayışında gördüyü Xeyir ya Şər əməllərin əvəzi çıxır qarşısına. Bu qanunu qəbul etsən, hər şey izah olunur. İndiki ömründə rastlaşdığın hər naqislik, sənə qarşı edilmiş hər haqsızlıq haçansa başqa həyatda sənin özünün kiməsə ya kimlərəsə etdiyin haqsızlığın, zülmün bədəlidir. Əvvəlki yaşayışında etdiyin yaxşı ya pis hərəkətlərin nəticəsi başqa bir həyatda üzə çıxır. Bir söz: «Nə əkərsən, onu biçərsən» ... Qalır bir şeyə də inanmağın - hər bir canlının ölümüylə həyatının bitməməsinə. Monoteist dinlər bizə Qiyamət gününü, Dirilməni və başqa bir aləmdə cənnəti və cəhənnəmi vəd edir. Hinduizmin və buddizmin təməl inancı - reinkarnasiya anlayışıdır - hər bir canlının müxtəlif şəkillərdə, çeşidli biçimlərdə bir çox həyat yaşamasına inam. Ekzistensializmə görə, insan taleyini, qədərini özü müəyyənləşdirir. Son seçim onun özünündür. Onda belə bir sual meydana çıxır: İNDİKİ həyatında düzgün 72
yaşayırsansa, yüksək amallarla ömür sürürsənsə, nəyə görə hansısa başqa həyatda etdiyin bəd əməllərin cəzasını çəkməlisən? Tövbə - əgər səmimidirsə - insanı haçansa etdiyi səhv hərəkətlərin təkrarından saqındırır, amma başqa bir həyatda gördüyü yamanlıqların məsuliyyətindən qurtara bilmir. İnsan kiməsə pislik edirsə, özünə, və deməli, bütün bəşəriyyətə yamanlıq edir. Bu qanun yalnız ayrı-ayrı fərdlərə deyil, dövlətlərə, ölkələrə də aiddir. Bir başqa xalqa təcavüz edən məmləkət öz dövlətinin, öz millətinin başına bəla açır. Əhdi - ətiqdə düşmən saydığın bütün irqlərə, xalqlara qarşı qəddarlıq, amansızlıq təlqin edilir. Amma bu dözümsüzlük bu inanca tapınanlara baha başa gəldi, özləri tarix boyu min bəlaya düçar oldular. Karma mənə tək insan ömrünün deyil, ümumən varlığın məntiqini, tarixin gedişatını izah edirdi, amma keçmiş günahlardan nə sayaq xilas olmağın yollarını göstərmirdi. «Balığı at dəryaya, balıq bilməsə də Xalıq bilər» prinsipiylə davranmaqmı? Dzen-buddizmdə mənəviyyatın daha yüksək dusturunu tapdım: əgər sən yaxşılıq edərkən yenə də Xalıqın bunu biləcəyini, və deməli, dəyərləndirəcəyini düşünürsənsə, deməli, hərəkətin tam təmənnasız deyil. Tam təmənnasız yaxşılıq odur ki, bunun hətta Xalıq tərəfindən belə qiymətləndirələcəyini ağlına gətirməyəsən. Bilmirəm haçansa yaşamışam ya yox, bilmirəm həyatımın müəyyən illəri yaddaşımdan büsbütün silinibsə - bu elə yenidən yaşamaqdır ya yox, bildiyim bir odur ki, indi yaşadığın ömürdə yalnız Xeyrə xidmət eləməlisən. Bəs ta uşaqlığımdan rastlaşdığım zülm, məktəb illərində pisikdirilməyim, institut vaxtınlda tənhalığım, qadınların biganəliyi ya məkri, dostların etibarsızlığı necə olsun? Axı, onları ki, unutmamışam, nə qədər cəhd etsəm də, yaddaşımdan silib ata bilmirəm heç birini. Kimsə nə yaxşı deyib - sənə edilən pislikləri unut, amma onları edənlərin adlarını unutma. Bəziləri bədən yaddaşımda indiyəcən incidir, ağrıdır məni - sazaqlı bir gündə başıma tökülən soyuq su, kürəyimdə qırmancların göynərtisi. Yaxud mənəvi zədələr - üzümə gülüb, əlimi iki əllə sıxanların namərdliyi, ən yaxın bildiyim tələbəmin dönüklüyü, atamın əzazilliyi, anamın yalvarışları,
73
həyatım boyu rastlaşdığım yalanlar, böhtanlar, ömrümü qısaldan haqsızlıqlar, hər gün qanıma zərrə-zərrə yeridilən zəhər... bütün bunların əvəzini çıxmamalıyam?.. Hər fürsətdə məni sadistcəsinə alçaldan, başıma su əndərən Nəsibdə heyfim qalmadı ki? Bir anın içində dəhşətli şəkildə məhv oldu getdi. Bəzən mənə elə gəlirdi ki, bu qəzaya səbəb mən oldum. Atam də həmişə deyərdi: «Ə, sənin nə pis gözün var?!»... Elə o vaxtdan göz haqqında, gözün xüsusiyyətləri və təsir gücü haqqında düşünməyə başladım: pis göz, yaman göz, göz dağı, göz dəymək, gözü götürməmək, gözə gətirmək, gözdən salmaq, gözdən uzaq, könüldən iraq. Əbəs deyilməyib ki, bütün bunlar... Bayatıda «üzündə göz izi var, sənə kim baxdı yarım» sətirlərini indi orijinal təşbeh kimi yox, hansısa gerçək baxışın təsiri kimi mənalandırmağa başladım. Dünya ədəbiyyatında da gözün təsiri haqqında deyilənlər diqqətimi çəkməyə başladı. XII əsr Avropa inkvizisiya rahibləri Henrix İstitorisin və Yakob Şprengerin kitabı əlimə keçdi. Kitabın bir yeri məni xeyli düşündürdü: «Bəzi adamların xəstəlikləri onlara nifrət bəsləyənlərin onlara pis gözlə baxmalarıyla əlaqədardır. Duyduqları kin-nifrət gözlərində toplanır, çünki göz insan hisslərinin və xəyallarının ən həssas yeridir. Gözün ifadəsi insanın ovqatının göstəricisidir. Bəzi adamların anadangəlmə yaman gözləri var, bəziləri bu xüsusiyyəti sonradan qazanırlar. Yaman göz yalnız zilləndiyi yerə yox, müəyyən məkanın bütün ab-havasına pis təsir göstərir. Yaman gözün təsir qüvvəsi çox böyükdür. Hətta bir baxışla dəvəni yıxa bilir. Bu keyfiyyətlərə malik olan insanlar müəyyən fərdə - zərər vermək istədiyi şəxsə baxarkən özlərinin də bütün vücudunda bir gərginlik duyurlar və bu gərginlik gözlərinə təsir edir. Belə anlarda bu pis gözün təsiri müəyyən məsafədən belə, hədəf seçdiyi varlığın ölümünə, bədbəxtçiliyinə, sağalmaz mərəzinə, gözlənilməz qəzaya düşməsinə səbəb ola bilər». Rahiblərin kitabını oxuyarkən başqa bir ifadə də yadıma düşdü: «Allah səni yaman gözdən qorusun». Deməli, yaman gözdən qorunmaq da mümkündür, bu bəlanın çarəsi də var. Hinduizm və dzen - buddizm, ekzistensializm fəlsəfəsi məni yalnız Allaha təvəkkül Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|