Xumar abdullayeva
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ticarət əlaqələrinin ən son vəziyyəti.
- Türkiyənin ümumi illik enerjiidxalatı (milyard dollar)
- Türkiyənin 20 əsas ticarət tərəfdaşı olan ölkələrə ixracında 2015-ci ildə bir əvvəlki ilə görə ən böyük artım və azalmalar səviyyəsi
- GEOSTRATEGIYA Cədvəl 1. Azərbaycanın 2015-ci il üzrə idxalında ən çox artım olan 5 məhsul kateqoriyası 1. M e y v ə - tə r ə v ə z
- 5 6 . 2 % 4. N ə q liy y a t v a s itə lə r i və h is s ə lə r i 4 4 . 6 % 5. Ə c z a ç ılıq m ə h s u lla r ı
- Yeni əməkdaşlıq istiqaməti olaraq mikromaliyyələşmə.
- Səhiyyə və təhsil sahəsində əməkdaşlıq.
| GEOSTRATEGIYA iqtisadiyyat AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ İQTİSADİ-TİCARƏT ƏLAQƏLƏRİNDƏ ƏN SON TRENDLƏR, BUNA TƏSİR EDƏN QLOBAL FAKTORLAR VƏ YENİ ƏMƏKDAŞLIQ İSTİQAMƏTLƏRİ XUMAR ABDULLAYEVA A zərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik A kadem iyası
arasında yüksək templə inkişaf edən ticarət əlaqələri bütün xarici iqtisadi risklərə baxmayaraq 2014 və 2015-ci illərdə də davam edib1. Azərbaycan 2014-cü ildə Türkiyəyə 482,2 tonluq 484 min dollar dəyərində meyvə və tərəvəz konservləri, 11.7 milyon dollarlıq xam neft, 11.4 milyon dollarlıq kerosin, 207 milyon dollarlıq dizel yanacağı, 13.7 milyon dollarlıq sürtgü yağları, 11.4 milyon dollarlıq atsiklik spirtlər və onların törəmələri, 5.7 milyon dollarlıq elektrik enerjisi, 48 milyon dollarlıq etilen polimerləri, 35.9 milyon dollarlıq neft, kumaron, inden qatranları və politerpenlər, 5.3 milyon dollarlıq emal olunmamış qoyun və quzu dəriləri, 5.6 milyon dollarlıq pambıq parça ipliyi, 1.7 milyon dollarlıq emal olunmamış qurğuşun, 79.3 milyon dollarlıq emal olunmamış alüminium ixrac edib. 2014-cü ildə Türkiyə isə Azərbaycana plastik kütlədən borular, şlanqlar və onların fitinqləri, malların daşınması və qablaşdırılması üçün plastik kütlədən məmulatlar, kağız və kartondan sanitar- gigiyenik məmulatlar, soyuq yayılmış polad prokatı, qara metallardan boru fitinqləri, metal konstruksiyalar, qara metallardan mətbəx peçləri və cihazları, yeyinti sənayesi üçün avadanlıqları, elektrik transformatorları, izolyasiya edilmiş məftillər və kabellər, quş yumurtaları, təzə tərəvəz, makaron məmulatları, çörək və unlu qənnadı məmulatları, kvars, sabun, sintetik yuyucu maddələr idxalında liderlik edib. 2014-cü ildə Azərbaycanın Türkiyəyə ümumi illik ixracı 291.3 milyon dollar, 2015-ci ildə isə əvvəlki ilə nisbətən 20% azalma ilə 232.3 milyon dollar olmuşdur. 2014-cü ildə Azərbaycanın Türkiyədən ümumi illik idxalı 2.875 milyard dollar, 2015-ci ildə isə əvvəlki ilə nisbətən 33.9% azalma ilə 1.899 milyard dollar olmuşdur.
ic ti m a i - sı y as ı, e lm i - p o p u ly a r ju rn al Türkiyə ilə Azərbaycanın və digər aparıcı ticarət partnyorlarının ticarət əlaqəsinə enerji daşıyıcılarının qiyməti də təsir edir. 2002-ci ildən sonra sürətli bir şəkildə yüksələn enerji qiymətləri, Türkiyə kimi enerjidə dəqiq idxalatçı mövqedə olan ölkələr üçün enerji idxal fakturasınm əhəmiyyətli ölçüdə artmasına səbəb olmuşdur. Türkiyə xüsusəndə baxıldığında yüksələn qiymətlərə böyüyən iqtisadiyyatla birlikdə artan tələbdə əla və olununca, enerjidə xaricə asılılıq xarici ticarət defisitinin ən əhəmiyyətli səbəbi halına gəlmişdir. 2002-ci ilin sonunda 9,2 milyard dollar səviyyəsində olan Türkiyənin ümumi illik enerji idxalatı qlobal böhran sonrası yaşanan yüksək böyümə mühiti ilə birlikdə 2012-ci ildə 60,1 milyard dollar qədər yüksəlmişdir. 2012- ci ildən sonra iqtisadi böyümənin yavaşlaması ilə tələbdəki artım sürət kəsməklə birlikdə enerji idxalatı yüksək qalmağa davam etmiş və 2014-ci ilin sonunda ümumi enerji idxalatı 54,9 milyard dollar olaraq reallaşmışdır. Türkiyənin ümumi illik enerjiidxalatı (milyard dollar) 2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Mənbə: http://www. hazar. org/analizdetail/analiz/turkiye_ dusuk_petrol_fiyatlarindan_ne_kadarJ'aydalandi__1367. aspx?currentCulture=tr-TR Hətta bəzi təxminlərdə neft qiymətlərindəki hər 10 dollarlıq enişin cari hesablar balansının kəsirinə 4 milyard dollar çatanmiqdarda müsbət təsiredəcəyi hesablanırdı. Enerji daşıyıcılarının qiymətinin yüksək olduğu dönəmdə Türkiyə neft-qazın net idxalatçısı kimi neft-qaz ixrac edən ölkələrə hər il ortalama 60 milyard dollar ödəyirdi və ölkənin tədiyyə balamsının defisiti durmadan artırdı. Amma bununla yanaşı neft-qaz ixrac edən ölkələrin zənginləşməsi Türkiyənin bu ölkələrə ixracatını da kəskin artırırdı. Son illər neft-qaz ixrac edən ölkələr Türkiyənin ixrac səbətində az qala 25%-lik paya sahib idilər. İndi isə əks proses gedir. Ucuz neft qiymətləri Türkiyənin idxal etdiyi enerji daşıyıcıları üçün xaricə ödədiyi valyutanı azaldır.Ancaq indi də neft-qaz ixrac edən ölkələrin iqtisadiyyatlarının kiçilməsi və alıcılıq qabiliyyətinin azalması Türkiyənin bu ölkələrə ixracatına neqativ təsir edir.Amma burada bəzi istisnalarda var (məsələn, Səudiyyə Ərəbistanı). Bu zaman konkret ölkələrə ixrac səbətinin strukturuna nəzər salmaqda fayda var. Türkiyənin 20 əsas ticarət tərəfdaşı olan ölkələrə ixracında 2015-ci ildə bir əvvəlki ilə görə ən böyük artım və azalmalar səviyyəsi Mənbə: http://risk.gtb.gov.tr/istatistikler/istatistikler/dis-ticaret- istatistikleri/resmi-dis-ticaret-istatistikleri Türkiyənin 20 əsas ticarət tərəfdaşı olan ölkələrə ixracında 2015-ci ildə bir əvvəlki ilə görə ən böyük artım İsveçrə (+77%) və Səudiyyə Ərəbistanı (+14.1%) ilə, ən böyük azalma isə Rusiya (-39.5%) və Azərbaycanla (-33.9%) olub. 2015-ci ilin fevralında Azərbaycanda yaşann birinci devalvasiyadan sonra Türkiyədən mal idxal edənlərin sayının azalmasının yaratdığı statistik göstərici kimi də baxmaq olar bu indikatora. Amma eyni zamanda fikir versək görərik ki, Türkiyənin ixracında artımın olduğu ve ya azalmanın ən az olduğu ölkələr yalniz zengin olan və deməli həm də keyfiyyətli mallar istehlak edən öllkələrdir- İsveçrə, İngiltere, ABŞ, Səudiyye, BƏƏ və s. Deməli 2015-ci il ərzində Türkiyə ixracatı həm də keyfiyyətcə yüksəlmişdir. Türkiyə getdikcə daha çox elm tutumlu, daha az əmək və xammaltutumlu, daha çox brend mallar ixracatçısına çevrilməkdədir. Başqa sözlədesək, Türkiyə getdikcəinkişaf etməkdə olan ölkələr kateqoriyasından çıxıb inkişaf etmiş ölkələr kateqoriyasına girməkdədir.İxracm ən çox azaldığıölkələr isə daha keyfiyyətsiz mallar istehlak edən vəTurkiyədən belə mallar alan daha kasıb ölkələrdir. Getdikce Turkiyədəaz elmtutumlu mallar daha baha başa gəlir, elmtutumlu brend mallar ise daha ucuz başa gəlir.Yəni müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi ilə ifadə etsək - Türkiyə elm və brend üzrə ixtisaslaşır. Azərbaycanın ümumi illik ixracı isə 2014-cü ildə 21.8 milyard dollardan 2015-ci ildə 11.4 milyard dollara qədər azaldı (- 47.7%). İxracın 2015-ci 86%-ni xam neft, neft məhsulları və təbii qaz təşkil etmişdir. Ölkənin 2014-cü ildəki idxalı 9.188 milyard dollar olmuşdu, 2015-ci ildə isə bu göstərici 9.221 milyard dollara çatıb (+0.36%).2015-ci il ərzində idxalda isə yeyinti məhsulları, qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar, Maşın, mexanizm, elektrik aparatları, avadanlıqlar və onların hissələri, nəqliyyat vasitələri və onların hissələri birlikdə 67.8%-lə dominantlıq etmişdir. Türkiyə ilə idxal-ixrac əməliyyatları 2015-ci ildə Azərbaycanın ümumi illik ticarət dövriyyəsinin 7.15%-ni təşkil etməklə bu ölkə İtaliya, Almaniya və Rusiyadan sonra ölkəmizin 4-cü əsas xarici ticarət partnyoru olmuşdur2. Azərbaycanda malların statistik dəyəri idxal və ya ixraca dair Noyabr - Dekabr 2017 № 06 (42)
GEOSTRATEGIYA Cədvəl 1. Azərbaycanın 2015-ci il üzrə idxalında ən çox artım olan 5 məhsul kateqoriyası 1. M e y v ə - tə r ə v ə z 1 3 0 .5 % 2. O d u n c a q və m ə m u la tla r ı 7 8 . 2 % 3. Q a r a m e ta lla r və m ə m u la tla r ı 5 6 . 2 % 4. N ə q liy y a t v a s itə lə r i və h is s ə lə r i 4 4 . 6 % 5. Ə c z a ç ılıq m ə h s u lla r ı 1 9 . 8 % M ə n b ə : D ö v lə t G ö m r ü k K o m i tə s i bağlanmış müqavilələrin qiymətləri əsasında, Mərkəzi Bankın gömrük bəyannaməsinin buraxıldığı günə müəyyən etdiyi məzənnə üzrə ABŞ dolları ilə müəyyən edilərək vahid qiymət bazisinə gətirilir.ldxalın dəyərinin qiymətləndirilməsi malın gömrük bəyannaməsində göstərilmiş SİF baza qiymətlərinə gətirilmiş faktura (kontrakt) dəyəri üzrə aparılır.SİF- (dəyər, sığorta, fraxt)-malın satış şərtidir ki, buna görə malın qiymətinə onun dəyəri, malın sığorta edilməsi və nəqli üzrə xərclər daxil edilir.İxracın dəyərinin qiymətləndirilməsi malların gömrük bəyannaməsində göstərilmiş FOB baza qiymətlərinə gətirilmiş faktura (kontrakt) dəyəri üzrə aparılır. FOB (bortda azad)-malm satılma şərtidir ki, buna görə malın qiymətinə onun dəyəri, malın çatdırılması və gəmi bortuna yüklənməsi üzrə xərclər daxil edilir. Yeni əməkdaşlıq istiqaməti olaraq mikromaliyyələşmə. Türkiyə təcrübəsi əsasında Azərbaycanda kiçik sahibkarlığın dəstəklənməsi, kiçik biznesin qısamüddətli cari maliyyə tələbatının çevik ödənilməsi və mikromaliyyələşmə ilə məşğul olan kredit təşkilatlarının manatla kredit verəbilmə qabiliyyətinin artırılması üçün qısa müddətdə təcili maliyyə dəstəyinə ehtiyacı olan fərdi sahibkarlar və kiçik biznes subyektləri üçün Azərbaycan Respublikası Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu mikrokreditlərin verilməsi vasitəsilə “Dövlət Sadələşmiş Mikromaliyyələşmə Proqramı”nm icrasına başlaya bilər3. Belə güzəştli mikrokreditlər yolu ilə aparılan mikromaliyyələşmə hansısa kiçik fermer təsərrüfatında yem xərclərindən tutmuş yerli istehsalçının hansısa cari logistika xərclərini ödəyib, cari problemini həll etməsinə qədər geniş bir spektrdə istifadə oluna bilər.“Azərbaycan Respublikası Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitlərinin istifadəsi QaydalaıT'nm 5.1-ci maddəsinə əsasən sahibkarlıq subyektlərinə Fondun vəsaitlərindən müəyyən hədlərdə güzəştli kredit verilə bilər. Belə ki, hazırda Fondun kredit portfelinə 5 000 manatdan 50 000 manatadək kiçik həcmli kreditlər, 50 001 manatdan 500 000 manatadək orta həcmli kreditlər və 500 001 manatdan 10 000 000 manatadək böyük həcmli kreditlər daxildir.Cari biznes məsələlərinin həllində istifadə edilmək üçün SKMF mövcud təsnifatda məbləği 500 manatdan 5000 manata qədər olan və digər güzəştli kreditlərlə eyni faiz dərəcəsi ilə, yəni cəmi kredit məbləğinin 6 %-dən çox olmamaqla veriləcək mikrokreditləri də əlavə edə bilər. Bu mikrokreditlərin Fondun digər vəsaitləri kimi sahibkarlıq subyektlərinə çatdırılması müvəkkil banklar və bank olmayan kredit təşkilatları vasitəsilə onların öz adından və öz riskləri hesabına həyata keçirilə, tələb olunan sənədlərin sayı minimuma endirilə bilər.Mikrokreditlər üçün qısa maliyyə planı, vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsi və şəxsiyyət vəsiqəsinin pin kodu əsasında onlayn müraciət proseduru da tətbiq edilə bilər. Müraciətçinin onlayn müraciətindən sonra Mərkəzi Bankın Mərkəzləşdirilmiş Kredit Reyestri sistemindən həmin kiçik sahibkarlıq subyektinin digər kredit borclarının olub olmaması yoxlanıla bilər.Elə müraciət günü ərzində də Fondun və ya müvəkkil təşkilatın kreditin verilməsi və ya imtina ilə bağlı qərarı ona bildirilə bilər.Təklif edilən sadələşmiş prosedur yeni yaradılan Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası və Mərkəzi Bankla razışılaşdırılmalıdır.Bu layihəyə ilk öncə pilot xarakterli və daha sonra kütləvi prosesə öz tövsiyyələri ilə dəstək vermək üçün Azərbaycan Mikromaliyyə Assosasiyası kimi peşəkar maliyyə birliklərini də cəlb etmək olar. “Dövlət Sadələşmiş Mikromaliyyələşmə Proqramı” təbii ki, bütün gələcək kredit riskləri nəzərə alınmaqla icra olunarsa, hazırda bank olmayan kredit təşkilatları, kredit ittifaqları və mikromaliyyə ilə məşğul olan bankların maliyyə vəsaitlərinin cəlbini xeyli stations in Georgia Subsea technologies including Direct Electrical Heating New 48" pipeline through Azerbaijan BLACK SEA CASPIAN SEA Existing Shah Deniz platform
Two new 'bridge-linked' platforms with 26,000 tonne decks New terminal at Sangachal with two 8 bcma processing trains 500 km of subsea flowlines in up to 550m water depth 26 subsea wells drilled with 2 semi-submersible rigs ic ti m a i - siy as i, el m i - p o p u ly a r ju rn a l yaxşılaşdıra bilər.Burada üzərinə riski götürən və vəsaitləri yerləşdirən yenədə mikromaliyyə ilə məşğul olan banklar, bank olmayan kredit təşkilatları və hətta kredit ittifaqları olacaq. Dövlətə ehtiyac indiki situasiyada 2 səbəbdəndir: (i) ciddi olaraq kredit portfelində problemli kreditlərin yüksək səviyyəsindən və ödəmələr problemindən əziyyət çəkən maliyyə institutlarının (xüsusən, bank olmayan kredit təşkilatları) manatla mikrokredit vermək qabiliyyətini bərpa etməsi üçün dəstək; (ii) mikromaliyyələşmə mexanizmlərinin kütləviləşməsinə təkan vermək.
Mikromaliyyə proqramı ilə yanaşı “biznes qrant»ların verilməsi də əslində gündəmə gətirilə bilər, yəni Türkiyə təcrübəsindəki «hibe» sistemi əsasında özişini qurmaq istəyənlərə geri ödənilmək şərti olmayan maliyyə yardımı verilə bilər.Belə bir biznes qrant» proqramının Azərbaycanın dövlət büdcəsinə maliyyə yükü 9 milyon manat ola bilər. Amma indiki situasiyada həm iqtisadi, həm sosial effekt verə bilər. Türkiyədə “Kiçik və orta biznesin inkişafı və dəstəklənməsi idarəsi” (KOSGEB)adlı qurum mövcuddur və bu qumm mikromaliyyələşmə və biznes qrantlarla bağlı Azərbaycan üçün faydalı ola biləcək maraqlı sistem qurublar. KOSGEB ilk öncə öz işini qurmaq istəyən gəncləri təlim proqramına seçirlər, həmin təlim proqramı ərzində gənc biznes bilikləri qazanır və paralel olaraq biznes-plan hazırlayır. Sonda ona verilən sertifiktla həmin biznes-planı birgə təqdim etməklə həmin qurmaqda olduğu yeni işə görə 50.000 TL-yə qədər (təqribən 27.000 manat) biznes qrant alır.Bu məbləğin 2000 TL-si biznesi qurarkən gənc sahibkarın çəkdiyi ilkin xərcləri qarşılayır (qeydiyyat və s.), 18.000 TL-si ofisin təchizatı, istehsal avadanlığı, proqram təminatı və s.-yə xərclənir, 30.000 TL isə əməliyyat xərcləri (əmək haqqı və s.) üçün xərclənir. Yəni burada KOSGEB-in proqram yanaşması var və dəqiq bilinir ki, dəstəklənən biznesi gənc sahibkarın özü qurub4. Ümumiyyətlə, KOSGEB-in “Sahibkarlıq Dəstək Proqramf’nm əsas məqsədi sahibkarlığın dəstəklənməsi, sahibkarlığın yayılması və müvəffəqiyyətli müəssisələrin qurulmasıdır. Proqramdan kiçik və orta ölçülü müəssisələr, sahibkarlar, iş inkişaf etdirmə mərkəzini idarə etmək üzrə qurulan hüquqi şəxslər faydalana bilər. Proqramın əhatə dairəsinə tətbiqi sahibkarlıq təhsili, yeni təşəbbüskar dəstəyi və işinkişaf mərkəzi dəstəyi daxildir.
kəskin həkim çatışmazlığı hiss edilir və Azərbaycan Türkiyəyə ölkədə həkim çatışmazlığı problemini həll etməyə kömək edə bilər.Hazırda Türkiyənin bəzi dövlət və özəl klinikalarında Azərbaycandan həkimlər işləyirlər və gələcəkdə onların sayının artacağı istisna edilmir. Türkiyədə həkim çatışmazlığının aradan qaldırılması üçün bəzi təsirli tədbirlər görülür və Türkiyədə Azərbaycanın da kadr dəstəyi ilə bu problemin yaxın 6-7 il ərzində həllinin mümkün olacağına ümid edilir5. Azərbaycan Təhsil Nazirliyinin məlumatına görə, “2007- 2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı”nm icrası çərçivəsində 3185 nəfər xaricdə təhsil almağa göndərilib. Onlardan 821 nəfəri təhsilini başa vurub, 2286 tələbə isə hazırda təhsilini davam etdirir. Tələbələrin əsasən Türkiyə, Böyük Britaniya və digər ingilis dilli ölkələrdə təhsil almağa üstünlük verdiyi müşahidə olunub. Bu illər ərzində tələbələrin oxumaq üçün daha çox maraq göstərdiyi ölkələr isə bunlardır: Böyük Britaniya (902 nəfər), Türkiyə (662 nəfər), Almaniya (427 nəfər), Kanada (221) və Niderland (144 nəfər). Bu, yalnız “2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı” çərçivəsində xaricdə təhsil almaq hüququ qazanan tələblərdir. Amma öz hesabı ilə xaricdə, o cümlədən Türkiyədə təhsil alan azərbaycanlı gənclərin ümumi sayı 10 mindən də çoxdur. Ümumiyyətlə isəTürkiyəyə ən çox tələbə göndərən ölkələr Türkmənistan, Azərbaycan və İrandır.Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrində 58 xarici ölkənin 4189 vətəndaşı təhsil alır. Əcnəbi tələbələrin sırasında Türkiyə vətəndaşları üstünlük təşkil edir6.
İSTİNADLAR 1. http://tr.trend.az/scaucasus/azerbaijan/2493263.html 2. http://customs.gov.az/files/aarayish201501122208cap.pdf 3. http://sia.az/az/news/economy/527426-iqtisadcidan-yeni-teklif 4. http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Destekler.aspx?ref=8 5. http://az. trend. az/azerbaijan/society/2493836.html 6. http://a24.az/turkiyede-tehsil-alan-azerbaycanlilarin-sayi- artir/ ƏDƏBİYYAT 1. Türkiyə Statistika Qurumu xarici ticarət statistikası (2015) tuik.gov.tr/PreTablo. do? alt_id= 1046 2. Azərbaycan Dövlət Gömrük Komitəsi xarici ticarət statistikası (2015) http://customs.gov.az/files/aarayish201501122208cap.pdf 3. Türkiye Bakü Büyükelçisi: “Azerbaycan Türkiye için inanılan ve güvenilen en iyi ortak". 11.02.2016. http://tr.trend.az/scaucasus/azerbaijan/2493263.html 4. Fatih Macit. “Türkiye Düşük Petrol Fiyatlarmdan Ne kadar Faydalandı?”. 18.09.2015 http://www.hazar.org/analizdetail/analiz/turkiye_dusuk_ petrolJiyatlarindan_ne_kadar_faydalandi__1367. aspx?currentCulture=tr-TR 5. Türkiyə Gömrük və Ticarət Nazirliyi xarici ticarət statistikası (2015) http://risk.gtb.gov.tr/istatistikler/istatistikler/dis-ticaret- istatistikleri/resmi-dis-ticaret-istatistikleri 6. “İqtisadçıdan yeni tə k lif" S İ A. 06.02.2016 http://sia.az/az/news/economy/527426-iqtisadcidan-yeni-teklif 7. KOSGEB sahibkarlığa dəstək proqramları http://www.kosgeb.gov. tr/Pages/UI/Destekler.aspx?ref=8 8. “Türkiyə azərbaycanlı həkimləri işə dəvət edir". 12.02.2016. http://az.trend.az/azerbaijan/society/2493836.html 9. “Türkiyədə təhsil alan azərbaycanlıların sayı artır”. 06 İyul 2015 http://a24.az/turkiyede-tehsil-alan-azerbaycanlilarin-sayi-artir/ Açar sözlər: ticarət əlaqələri, idxal, ixrac, enerji daşıyıcıları, mikromaliyyələşmə Noyabr - Dekabr 2017 № 06 (42) Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|