Fesil indd
Yüklə 5,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ozon Qatına Da- ğıdıcı Təsir Göstərən Maddələrə dair Monreal Protokolu
- Bioloji Müxtəliflik haqqında Konvensiya üçün Biotəhlükəsizliyə dair Kartagena Protokolu
235 yarana bilər. Bəzi hallarda, təklif edilən fəaliyyət o qədər böyük miqyasa ma- lik olur ki, o, bir neçə ölkədə ekoloji təsirlərə səbəb ola bilər. Belə hallarda, beynəlxalq səviyyədə ƏMTQ-nin həyata keçirilməsi məqsədəuyğun sayılır. Transsərhəd kontekstində ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi haqqında Konvensiyanın (Espoo Konvensiyası) məqsədi, təklif olunan fəaliyyət tərəfindən ətraf mühitə vurula bilən əhəmiyyətli transsərhəd zərərinin qarşısını almaq, onu azaltmaq və ona nəzarət etməkdir. Bu, hər şeydən əvvəl Tərəflərin hər birinin milli qanunvericiliyində ətraf mühitə təsirinin qiymətləndirilməsi üçün prose- durun müəyyən edilməsi vasitəsilə və dövlətlərə öz ərazilərindən kənarda baş verən və ətraf mühitə əhəmiyyətli dərəcədə mənfi təsir edə biləcək fəaliyyətlərin hazırlanmasına təsir etməyə imkan verməklə həyata keçirilməlidir. Espoo Kon- vensiyasına əsasən, hər hansı fəaliyyətinə icazə verilməzdən əvvəl, ƏMTQ həyata keçirilməlidir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliklərinə dair Çərçivə Konvensiyası İstixana (parnik) qazlarının emissiyalarının artması ilə təbii istixanaların təsirinin güclənməsi, yer səthi və atmosferin əlavə olaraq istiləşməsi ilə nəticələnir. Nəticədə yaranan proses iqlim dəyişikliyi kimi tanınır və təbii ekosistemlərə, eləcə də məhsuldarlığa mənfi təsir göstərə bilər ki, bu da ərzaq təhlükəsizliyini, eləcə də bəşəriyyəti təhlükəyə məruz qoya bilər (iqlim dəyişikliyi mövzusunda ətraflı məlumat üçün __ saylı Fəsilə baxın). Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Kon- vensiyasının (UNFCCC) əsas məqsədi iqlim sistemində təhlükəli antropogen müdaxilənin qarşısını ala biləcək səviyyədə istixana qazlarının atmosferdə kon- sentrasiyalarının stabilləşməsinə nail olmaqdır. Bu səviyyə, ekosistemlərin iq- lim dəyişikliyinə təbii olaraq uyğunlaşmasına imkan vermək, qida istehsalının təhlükəyə məruz qalmamasını təmin etmək və iqtisadi inkişafın dayanıqlı şəkildə davam etməsinə imkan yaratmaq üçün kifayət edə bilən zaman çərçivəsində əldə edilməlidir. UNFCCC ölkələri öz öhdəliklərinin səviyyəsini müəyyən etmək məqsədilə kateqoriyalara təsnif edir. Bu təsnifat Konvensiyanın Əlavələrində əks olunmuş- dur. Əlavə 1-ə sənayeləşmiş ölkələr və keçid iqtisadiyyatına malik (EİT) bəzi ölkələrin daxil olmasına baxmayaraq, Əlavə 2-yə yalnız sənayeləşmiş ölkələr da- xildir. “Qeyri-Əlavə I ölkələri” termini daha az inkişaf etmiş ölkə-Tərəfləri əhatə edir. EIT ölkələri qismən Əlavə 1 ölkələr və qismən qeyri-Əlavə I ölkələrinə aid edilirlər 1 .
qəbul etməlidirlər. Bundan əlavə, tərəflər istixana qaz emissiyalarının mənbələr 1 Azərbaycan Qeyri-Əlavə 1 ölkəsinə aiddir 236 və meşələr kimi absorbentlər (çirkab suları özünə hopduran) vasitəsilə istixana qazlarının ləğv edilməsi üzrə inventarlaşdırılması üçün sistem təsis etməlidir, belə ki, bu məlumatlar barədə Tərəflərin Konfransına xəbər verilməlidir. Tərəflər, xüsusilə “Əlavə 1” Tərəflərinin daha spesifik öhdəlikləri, 1997-ci ildə UNFCCC üçün qəbul edilmiş Kyoto Protokoluna daxil edilmişdir. “Əlavə 1” Tərəfləri, “ümumi, lakin fərqli məsuliyyətlər” prinsipinə müvafiq olaraq, 2008 – 2012-ci illəri əhatə edən öhdəlik dövründə altı əsas istixana qazlarının kollektiv emissiyalarını 1990-cı ilin səviyyələrindən ən azı 5% azaltmaqla bağlı öhdəlik götürüblər. Bu qrup hədəf müxtəlif ölkələr tərəfindən müxtəlif faiz dərəcələrinin azaldılması yolu ilə həyata keçiriləcəkdir. Əksər EIT ölkələri üçün azalma hədəfi 8% təşkil edir. Bir çox sənayeləşmiş ölkələr 2000-ci ilə qədər emissiyaları 1990-cı ilin səviyyələrinə qaytarılması kimi əvvəlki qeyri-icbari məqsədlərinə müvəffəq ol- madılar; əslində, onların emissiyaları 1990-cı ildən etibarən artmaqda davam etmişdir. Digər tərəfdən, tədbirin icrasında müəyyən müsbət nəticələr də müşahidə edilə bilər. Belə ki, EIT ölkələrində CO 2 emissiyalarının azaldılmasına dair Mil- li Proqramlar qəbul edilmiş və müəyyən texniki qurğuların enerji səmərəliliyi təkmilləşdirilmişdir. Bir neçə ölkədə ətraf mühitin çirklənməsinə görə tutulma- lardan əldə edilən gəlirlərin ekoloji fondlara ötürülməsi bildirilir. Mühüm da- xili orqanik yanacaq ehtiyatlarından məhrum olan bəzi ölkələrdə, su, geoter- mal, külək və biokütlə enerjisindən daha çox istifadə edilməsinin bəzi ölkələrdə mənbənin diversifikasiyası və istixana qazlarının azaldılmasına müsbət təsir göstərdiyi bildirilir.
Ozon qatının tükənməsi insan fəaliyyəti, əsasən müxtəlif halokarbonla- rın (freon və s.) istehsalı və istifadəsi ilə bağlıdır. Əgər hətta xlorftorkarbonlar (CFCs) və halon emissiyalarının istehsalı 1995-ci ildə tamamilə dayandırılsaydı, ozon təbəqəsinin zədələnməsi 2050-ci ilə qədər davam edərdi. Ozon Qatının Qorunmasına dair Vyana Konvensiyasının (Vyana Konven- siyası) məqsədi, ozon qatına dağıdıcı təsir göstərən maddələrin (ODS-lər) is- tehsalı və istehlakına nəzarət etmək və onları tədricən ləğv etmək yolu ilə insan sağlamlığı və ətraf mühitin ozonun dağılması təsirlərindən müdafiəsinə töhfə verməkdir. Konvensiyanın Tərəfləri, ozon qatının qorunması ilə nəticələnən, atmosferdə ozonun tədqiq edilməsi, sistematik müşahidələrin tədqiqi, habelə məlumat və informasiya mübadiləsi sahəsində əməkdaşlıq kimi müvafiq tədbirlər həyata keçirmək öhdəliyini götürüblər. 237 Ozondağıdıcı maddələr ilə əlaqədar tənzimləmə tədbirləri Ozon Qatına Da- ğıdıcı Təsir Göstərən Maddələrə dair Monreal Protokolu vasitəsilə təqdim edilmişdir. Buna ozondağıdıcı maddələrin istehsalı və istifadəsinin tədricən dövriyyədən çıxarılması, eləcə də bu maddələrin istehsalı, ixracı və idxalına dair nəzarət tədbirləri daxildir. Protokol inkişaf edən ölkələrin xüsusi şəraitlərini nəzərə alır və onlara nəzarət tədbirlərinin tam həyata keçirilməsi üçün on illik güzəşt dövrü verir. Konvensiyanın həyata keçirilməsi nəticəsində atmosferdə bəzi ozondağı- dıcı maddələrin konsentrasiyası azalmağa başlayıb. Xloroflorkarbonlar (CFC), halonlar, karbon tetraxlorid və metil xloroformun istehsalı və istehlakı 1990-cı illərdə inkişaf etmiş ölkələrdə sürətlə azalmağa başladı. Bu gün ozon qoruyucu texnologiyalar soyuducu, kondisioner, köpük, aerozol, həlledici, yanğınsöndürən və pestisidlərin istehsalında daha çox təşviq olunur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Səhralaşma Qarşı Mübarizə haqqında Konvensiyası Son onilliklərdə, torpaq örtüyü insan fəaliyyəti və ekoloji dəyişikliklərdən əziyyət çəkir. Hər il əhalinin artması və torpağın düzgün idarə edilməməsi (təsərrüfatsız qalması) nəticəsində 20 milyard tondan çox əkin üçün yararlı tor- paq itkiyə məruz qalır. Belə ki, səhralaşma və torpağın deqradasiyası yeganə ekoloji problem deyil. Bu gün dünyanın bütün regionlarının bir çox ölkələrində bu problemin iqtisadi və sosial çağırışları müşahidə olunur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Səhralaşmaya Qarşı Mübarizə haqqında Konvensiyanın (UNCCD) başlıca məqsədi, ciddi quraqlıq və / və ya səhralaşmaya məruz qalan ölkələrdə, xüsusilə Afrikada, beynəlxalq əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq müqavilələri ilə dəstəklənən bütün səviyyələrdə effektiv fəaliyyət vasitəsilə, səhralaşma ilə mübarizə aparmaq və quraqlığın təsiri azaltmaqdır. Yuxarıda qeyd edilən məqsədə nail olmaq üçün eyni zamanda torpaq məhsuldarlığının təkmilləşdirilməsi, bərpası, konservasiyası, xüsusilə icma səviyyəsində, yaxşılaşdırılmış yaşayış şəraitinə aparan, torpaq və su ehtiyatları- nın davamlı idarə olunmasına diqqət yetirən uzunmüddətli kompleks strategiya tələb olunur.
Bioloji müxtəlifliyin itirilməsi templəri son onilliklərdə kifayət qədər artmış- dır. Bitki müxtəlifliyi və ekosistemlərin qorunması üçün əvvəlki hüquqi alətlər dar sektorlar və regionların təbiəti daxilində yer almağa meyli olublar və effektiv konservasiyanı təmin etmək qorunması təmin etmək üçün tədbirləri təsvir edən zaman xeyli boşluqlara yol veriblər. Buna görə də, konservasiya öhdəliklərinin əhatə dairəsini genişləndirmək üçün, bioloji müxtəlifliyin qorunması və davamlı
238 istifadəsinə dair ciddi təsir və ya təsir ehtimalı olan bütün fəaliyyətləri özünə da- xil edən və bioloji baxımdan zəngin, lakin nisbətən daha az inkişaf etmiş Cənub və bioloji baxımdan tükənmiş sənaye Şimalı arasında konservasiya yükün taraz- laşdıran yeni sazişin imzalanması tələb olunurdu. Bioloji Müxtəliflik haqqında Konvensiyanın (BMK) məqsədləri aşağıdakı- lardır: • Bioloji müxtəlifliyin qorunması; • Onun komponentlərinin davamlı istifadəsi; • Genetik ehtiyatlarının istifadəsi nəticəsində yaranan səmərənin ədalətli və bərabər paylanılması. Müasir biotexnologiyalar nəticəsində yaranan, modifikasiya edilmiş canlı orqanizmlərin (MCO) (həmçinin genetik modifikasiya edilmiş orqanizmlər və ya “GMO” kimi istinad edilir) bioloji müxtəlifliyə vurduğu potensial riskləri həll etmək üçün Bioloji Müxtəliflik haqqında Konvensiya üçün Biotəhlükəsizliyə
edildi. Bu Protokolun əsas məqsədi, bioloji müxtəlifliyin qorunmasına və daya- nıqlı istifadəsinə mənfi təsir göstərə bilən və insan sağlamlığı üçün təhlükə yara- da bilən, müasir texnologiyalar nəticəsində meydana çıxan modifikasiya edilmiş canlı orqanizmlərin təhlükəsiz ötürülməsi, emalı və istifadəsi sahəsində müvafiq təhlükəsizlik səviyyəsinə töhfə verməkdir. Əsasən Su Quşlarının Yaşama Yerləri Kimi Beynəlxalq Əhəmiyyətli Olan Sulu-Bataqlıq Yerlər Haqqında Konvensiya Sulu-bataqlıq yerləri təkcə su quşları üçün deyil, həm də su anbarla- rı kimi su-bataqlıq “məhsulları” üçün, biomüxtəliflik mənbələri kimi, daş- qınların, yeraltı su ehtiyatlarının dolub-daşmasının qarşısının alınması, sahil xətlərinin stabilləşdirilməsi və fırtınalardan müdafiə, çöküntülər və qidalandırıcı maddələrin qorunub saxlanılması, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə, həmçinin öz müalicəvi və mədəni dəyərlərinə görə qiymətli sayılır. Əsasən Su Quşlarının Yaşama Yerləri Kimi Beynəlxalq Əhəmiyyətli olan Su- lu-Bataqlıq Yerlər haqqında Konvensiyanın (Ramsar Konvensiyası) əsas məqsədi sulu-bataqlıq yerlərin mühafizəsi və səmərəli istifadəsini təmin etməkdir. Ramsar Konvensiyasının tərəfləri beynəlxalq əhəmiyyətli sulu-bataqlıqların Ramsar Siyahısına daxil edilməsi üçün ən azı bir sulu-bataqlıq yeri təyin etmək, onun mühafizəsini təşviq etmək və ərazinin müstəsna şəkildə azaldığı hallarda, onu müvafiq qaydada əvəz etmək barədə öhdəlik götürüblər. Nəsli Kəsilmək Təhlükəsi Altında Olan Vəhşi Fauna və Yabanı Flora Növlərinin Beynəlxalq Ticarəti haqqında Konvensiya Vəhşi flora və faunada beynəlxalq ticarət çox yüksək gəlirli biznes növlər- 239 indən biri sayılır və bioloji növlərin geniş müxtəlifliyini əhatə edir. Bu səbəbdən, bu fəaliyyət vəhşi fauna və floranın bir çox növlərinin azalması və müvafiq can- lıların davamlı şəkildə yer üzündən silinməsinin başlıca amilinə çevrilmişdir. Nəsli Kəsilmək Təhlükəsi Altında Olan Vəhşi Fauna və Yabanı Flora Növlərinin Beynəlxalq Ticarəti haqqında Konvensiyanın (CITES) məqsədi, nəsli kəsilməkdə olan bioloji növlərin ticarətinin qarşısını almaq və digərlərinin səmərəli ticarətini tənzimləməkdir. Bu Konvensiya ixrac və idxal edən ölkələrə fauna və flora növlərinin yaşaması üçün birgə məsuliyyət payı verir. CITES al- tında ticarət icazələr sisteminə əsaslanır. Konvensiyanın Əlavələrində sadalanan müəyyən növlərin ticarətinə yalnız müstəsna hallarda icazə verilir.
Davamlı üzvi çirkləndiricilər (DÜÇ), hər il insan fəaliyyətinin nəticəsi kimi ətraf mühitə buraxılan bütün çirkləndiricilərin ən təhlükəli növlərinə aid edilirlər; onlar son dərəcə zəhərli olmaqla, insanlar və heyvanlar arasında xərçəng, al- lergiya və hiperhəssaslıq, mərkəzi və periferik əsəb sistemlərinin zədələnməsi, reproduktiv pozuntular, habelə immun sisteminin pozulması kimi bir sıra ciddi təsirlərə səbəb olurlar. Onlar yüksək stabilliyə malik olurlar və “çəyirtkə effekti” kimi tanınan proses vasitəsilə qlobal məcrada dövran edirlər. Bu çirkləndiricilərin konsentrasiyaları bioakkumulyasiya prosesi vasitəsilə canlı orqanizmlərdə kök atmağa meyllidirlər. Bu səbəblərə görə, DÜÇ-lər dünyanın hər bir bölgəsində insanlar və heyvanlar sağlamlığı və rifahı təhlükə mənbəyi sayılır. Davamlı Üzvi Çirkləndiricilər Haqqında Stokholm Konvensiyasının (DÜÇ Konvensiyası) başlıca məqsədi, bilərəkdən istehsal edilən davamlı üzvi çirkləndiricilərin (məsələn, sənaye kimyası məhsulları və pestisidlər) istehsal və istifadəsinin qarşısını almaq və ya məhdudlaşdırmaqdır. Konvensiya həmçinin məqsədəuyğun sayıldığı hallarda, qərəzsiz (bilməyərəkdən) istehsal edilən diok- sin və furan kimi DÜÇ-lərin buraxılmasını yekun olaraq ləğv etməkdir. Stokholm Konvensiyanın Tərəfləri DÜÇ-lərin istehsalına, idxalına, ixracına, ləğvi və istifadəsinə nəzarət etməli və mövcud DÜÇ-lərin əvəz edilməsi üçün ən yaxşı texnologiyalar və praktikaları təşviq etməli, o cümlədən yeni DÜÇ-lərin inkişaf etdirilməsinin qarşısını almalıdırlar.
Nüvə qurğuları, o cümlədən nüvə zavodları, ətraf mühit və bəşəriyyət üçün ciddi potensial təhlükə mənbəyi sayılır və böyük geniş miqyaslı qəza baş verdikdə, transsərhəd təsirini mövcudluğu labüddür. Bu narahatlıqlara cavab olaraq, Nüvə Təhlükəsizliyinə Konvensiya işlənib hazırlandı. Sözügedən Konvensiyanın başlıca məqsədi, dövlətlərin üzv ola biləcəyi beynəlxalq oriyentirləri müəyyən etməklə, yerüstü baza kimi fəaliyyət göstərən
240 atom-nüvə enerjisi zavodlarının fəaliyyətində ən yüksək təhlükəsizliyi təmin etməkdir. Konvensiya nəzarət mexanizmləri və sanksiyalar vasitəsilə Tərəflərin öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini təmin etmək üçün deyil, Tərəflərin müntəzəm görüşləri vasitəsilə işlənib hazırlanan və təşviq edilən təhlükəsizliyin daha yüksək səviyyələrinə nail olmaq məqsədi ilə, onların ümumi maraqlarına əsaslanır. Konvensiyanın məqsədi, mümkün olduğu qədər baş verə biləcək hər hansı qəzaların qar- şısını almaqla, insanları və ətraf mühiti sənaye qəzalarından müdafiə etməkdir. Belə müdafiə, sənaye qəzalarının baş vermə tezliyi və ciddili- yini azaltmaqla və ya onlar baş verən zaman, on- ların təsirini minimuma endirməklə əldə edilir. Konvensiya həmçinin ərzində və sənaye qəzası sonra, əvvəl Tərəflər arasında fəal beynəlxalq əməkdaşlığı dəstəkləyir. Xəzər Dənizinin Dəniz Ətraf Mühitinin Mühafizəsi Haqqında Çərçivə Konvensiyası Xəzərin ətraf mühitin və resurslarının birgə qorunması və idarə edilməsinə olan ehtiyac, Xəzəryanı dövlətlər üçün gündəmdə duran vacib məsələlərdən biri sayılır. Xüsusilə, 1991-ci ildə Sovet İttifaqı süquta uğradıqdan sonra, beş Xəzəryanı dövlət Xəzərin mühafizəsi üçün birgə əməkdaşlığa böyük maraq göstərməyə başladılar. 1998-ci ildə, regional kompleks proqram kimi, Xəzər dənizinin ekoloji şəraitinin pisləşməsini dayandırmaq və Xəzəryanı ölkələrin əhalisinin uzunmüddətli xeyri naminə davamlı inkişafı təşviq etmək məqsədi ilə, BMT-nin himayəsi altında Xəzər Ekoloji Proqramı (XEP) yaradıldı. XEP, Xəzəryanı dövlətlərin danışıqlar aparmaq və Çərçivə Konvensiyasını yekunlaş- dırmaq istiqamətində həyata keçirdikləri səylər üçün əsas tərəf müqabilinə çev- rildi.
Xəzər Dənizinin Dəniz Ətraf Mühitinin Mühafizəsi Haqqında Çərçivə Kon- vensiyası, Xəzər regionunda ətraf mühitin qorunması üçün ümumi tələblər və institusional mexanizmi tənzimləyən, Xəzər dənizi ətrafındakı yerləşən beş dövlətin beşi tərəfindən ratifikasiya edilmiş ilk hüquqi sazişdir. Bu Konvensiya Xəzərin ətraf mühitinin bütün çirklənmə mənbələrdən qorunmasına çalışmaqla yanaşı, Xəzər dənizinin dəniz ətraf mühitinin mühafizəsi, bərpası və mühafizəsi hədəfini güdür. Buna Xəzər dənizinin bioloji ehtiyatlarının davamlı və səmərəli istifadəsi haqqında müddəalar, eləcə də ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi və ətraf mühitin monitorinqi, tədqiqatlar və inkişaf üzrə müddəalar daxildir. Azərbaycan Ağ Göl və Qzl Ağac su-bataqlq ərazilərini Ramsar siyahsna daxil etmişdir Yüklə 5,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|