Fesil indd

231

Ekoloji  tədarükün  həyata  keçirilməsinin  ilkin  şərti  ekoloji  məhsulun  se-

çim  meyarını  müəyyən  etməkdən  ibarətdir.  Bir  sıra  ölkələr  və  təşkilatlar  da-

vamlı məhsulların necə seçilməsinə dair metodlar işləyib hazırlayıblar. Ekoloji 

tədarükün nümunələri qismində daha qənaətcil lampanın və ya daha qənaətcil 

kseroks (surətçıxarma) qurğusunun, utilizasiya edilən makulaturadan hazırlanan 

kağız və s. əldə edilməsini göstərmək olar. 

Ekoloji  tədarükün  irəli  çəkilməsində  əsas  rolu  dövlət  orqanları  oyna-

yır.  Dövlət  orqanları,  həm  tənzimləyicilər  (sənaye  üçün  tənzimləyici,  iqtisadi 

və  institusional  çərçivəni  müəyyən  etməklə),  həm  də  istehlakçılar  (davamlı, 

məsuliyyətli tədarük praktikaları vasitəsilə daha təmiz məhsul və xidmətlər üçün 

tələbatı təşviq etməklə) kimi bazarın tələblərini stimullaşdırmaq üçün potensiala 

malikdirlər. Aşağıda verilmiş Haşiyə 7.11 Ekoloji Tədarükün praktikada tətbiq 

edilməsini göstərir. 

7.6 Ekoloji sabitliyə dair beynəlxalq əməkdaşlıq 

Son zamanlarda ekoloji problemlərin daha kəskinləşməsi ilə əlaqədar ola-

raq, ayrı-ayrı dövlətlərin məhdud fəaliyyətləri ilə ekoloji problemlərin bir çoxu-

nun (demək olar ki, əksəriyyətinin) öz həllini tapması mümkün deyil. Bu isə xü-

susi olaraq onunla bağlıdır ki, ekoloji problem, xarici ölkənin təbiətindən daxil 

olur (birgə su mənbəyindən (çaydan) istifadə edilməsi və ya hava çirklənməsinin 

dövlətin  sərhədlərindən  kənara  çıxması)  və  ya  qlobal  xarakterli  olur  (iqlim 

dəyişikliyi, ozon qatının deşilməsi və ya bioloji müxtəlifliyin itməsi). Dövlətlər 

həmçinin mallar və xidmətlər üzrə beynəlxalq ticarəti asanlaşdırmaq və iqtisadi 

və  ya  siyasi  inteqrasiyanın  daha  da  dərinləşdirilməsi  prosesinin  (Orxus  Kon-

vensiyası və Avropa İttifaqının normativ-hüquqi bazası) bir hissəsi kimi eko-

loji  standartları  uyğunlaşdırmaq  məqsədi  ilə  əməkdaşlıq  edirlər.  Ölkələr  ətraf 

mühitin mühafizəsi və resurslardan davamlı istifadəni koordinasiya etmək üçün 

submilli  (bir  neçə  dövləti  idarə  edən)  siyasətlərin  işlənib  hazırlanması  (məs. 

subregional,  regional  və  qlobal),  beynəlxalq  qanunların  və  beynəlxalq  strate-

giyaların,  proqramların,  habelə  planların  tərtib  edilməsi  istiqamətində  birgə 

əməkdaşlıq etməlidirlər. Belə olduğu təqdirdə, bu proses milli ekoloji siyasətlər 

və əlaqəli icra alətlərinin inkişaf etdirilməsi üçün çərçivə yaradacaq. Ətraf mühit 

naminə həyata keçirilməli prioritet vəzifələr və tədbirlərə dair razılıq beynəlxalq 

danışıqlar  vasitəsilə  əldə  edilir.  Çoxşaxəli  danışıqlar  adətən  rəsmi  konfrans 

səviyyəsində, dövlət orqanları, beynəlxalq təşkilatlar, qeyri-hökumət təşkilatları 

və özəl sektorun iştirakı ilə həyata keçirilir. 

Danışıqlar prosesi ənənəvi diplomatik metodlar vasitəsilə həyata keçirilir. 

Çox nadir hallarda səsverməyə müraciət edilir və qərarların qəbulu prosesi, əsas 

etibarı ilə ümumi maraqlar ətrafında birləşən qrupların fəaliyyəti vasitəsilə əldə 

---

232

edilən konsensusa (ümumi razılığa) söykənir. Maraq qrupları müxtəlif əsaslar ilə 

təşkil edilə bilər. Aşağıda buna dair bir neçə nümunə göstərilib: 

•  İqtisadi inkişafın müxtəlif səviyyələrini əks etdirən qruplar (məs. Afrika, 

Asiya və Latın Amerikasının inkişaf edən ölkələrini özünə daxil edən “G 77” və 

ya İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının [İƏİT] üzvləri);

•  BMT-nin ənənəvi regional qrupları (məs. Mərkəzi və Şərqi Avropa Qru-

pu, Afrika Qrupu, Latın Amerikası Qrupu (GRULAC), habelə Qərbi Avropa və 

Digər Qruplar (WEOG) );

•  Üzv dövlətləri və sazişə daxilolma prosesindən keçən dövlətləri bir-biri 

əlaqələndirən, Avropa Birliyinin Üzv Ölkələri iqtisadi sazişi;

•  Kiçik Ada Dövlətlərinin Alyansı və ya balina ovlayan xalqlar kimi spesi-

fik ekoloji problemlər ətrafında formalaşan alyanslar

Ətraf mühitlə bağlı qlobal proseslərdən əlavə, müəyyən regionlara xas olan 

spesifik problemlərə ünvanlanan Avropa üçün Ətraf Mühit prosesi kimi çoxsaylı 

regional proseslər və proqramlar var ki, bu regionların spesifik ehtiyacları və 

prioritetlərini ön plana çəkirlər. Bütün bu konfranslar, proseslər və proqramlar-

dan əldə edilən nəticələrin fərqli olmasına baxmayaraq, onlar adətən “yumşaq” 

hüquqi normalar (icbari olmayan) və ya sərt qanunları formalaşdırırlar. 

“Yumşaq qanun”

Diplomatiya dilində “yumşaq qanun” termini 1980-ci illərin gedişatında ya-

ranıb və adətən qanunun necə olmasına dair bəyanat kimi nəzərdən keçirilirdi. 

Beynəlxalq səviyyədə yumşaq qanunun hazırlanması, beynəlxalq konsensusun 

işlənib hazırlanması yollarından biridir, harada ki, dövlət nümayəndəsi bu kon-

sensusda öz dövlətini çıxarılan nəticəyə rəsmi olaraq məcbur etməmək şərti ilə 

iştirak edə bilər. Yumşaq qanun alətlərinə hüquqi öhdəliklər daxil deyil və bu 

baxımdan riayət olunmadığına görə hüquq məhkəməsində hər hansı iddia sürülə 

bilməz. Belə ki, bu tip qanunlar xüsusi olaraq beynəlxalq ictimaiyyətin geniş kon-

sensusunun  ifadəsi kimi nəzərdən keçirildiyi təqdirdə yüksək mənəvi dəyərlərə 

malik ola bilər. “Yumşaq qanunun” nüfuzu, spesifik müddəalar regional və ya 

qlobal sazişlər kimi qanunla mütləq sayılan alətlərə daxil edildiyi təqdirdə, arta 

bilər.  Misal  üçün,  Rio  de  Janeyro  Bəyannaməsinin  ehtiyatlılıq  prinsipini  əks 

etdirən 15 saylı prinsipi, ətraf mühitin mühafizəsi ilə əlaqəli bütün növ alətlər 

üçün get-gedə daha mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyi müşahidə olunur və Ozon 

Qatını Dağıdan Maddələrə dair Monreal Protokolu və Bioloji təhlükəsizliyə dair 

Kartaqena Protokolu kimi bir çox ekoloji sazişlərdə əks olunduğu ehtimal edilir.

Hüquqi baxımdan zəruri sayılmadığına baxmayaraq, yumşaq qanunun rəsmi 

sənədləri dövlətin davranışına öz təsirini göstərə bilər. Təsir qüvvəsini sübuta 

yetirmiş, mühüm “yumşaq qanun” alətlərinə nümunə olaraq Stokholm və Rio de 

---