Eul journal of Social Sciences 2016; vii(I): 67-89
Yüklə 272,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. NĐYAZĐ BERKES DÜŞÜNÜNDE LAĐKLĐK VE ÇAĞDAŞLAŞMA KAVRAMLARININ TEMELLENDĐRĐLMESĐ, ETKĐLEŞĐM VE
Gökhan Ak | 73
June 2016 Haziran
kısıtlandığı herhangi bir ortam ve dönemde, Niyazi Berkes’in zengin düşününün, önemle irdelenmesi gereken fikrî bir hazine şeklinde önümüzde durduğunu vurgulamak önemlidir. Bu düşünde bulunabilecek güç, uzun süreli, sonuçları hemen belirginleşmeyecek bir toplumsal çürüme ve yozlaşmayla mücadeleye hazırlanırken, insanın önce kendisiyle, sonra da vatandaşlık namusuyla hesaplaşmasını sağlayacak ve hangi düzeyde olursa olsun, insana akıl sahibi olduğunu hatırlatacak mahiyettedir. 9
Bu anlamda, Niyazi Berkes’in bize miras bıraktığı düşünün kaynağında, gerçek Batı demokrasisi için mücadeleyi, toplumsal değişim/dönüşüme muhalif her türlü fikir ve eylemle mücadeleyi, her türlü anti-demokratik düşünce şekline karşı güçlü savaşımı, insanı ve emeğini sömüren her türden emperyalizm reddini düşünsel düzeyde bulmak mümkündür.
KAVRAMLARININ TEMELLENDĐRĐLMESĐ, ETKĐLEŞĐM VE Đ LĐŞKĐLERĐ Berkes’in eser ve çalışmaları dikkatle okunduğunda, onun fikirsel temellerini ve çeşitli alanlardaki anlayışlarını açıklarken, Đslamlık, gelenek, laiklik, çağdaşlaşma (sekülerleşme), toplumsal devrimcilik, Batılılaşma, milli kültür, demokrasi bazı kavramlar kullandığı dikkat çekmektedir. Bu kavramlar, Berkes’in yazıları içerine gömülü, zaman zaman geçen ve fikren işlenen kavramlardır. Bunların temel görevi, onun fikrî yaklaşım ve anlayışlarının ana fikrinin izahatlarını sağlamaktır. Tuhaf olan şudur: Berkes’in görüşlerini temellendirdiği bu kavramlar, ne aşırı belirgindir, ne uzun uzadıya izah edilmişlerdir, ne de fark edilmeyecek nitelikte muğlaklık ve belirsizlikler taşımaktadırlar. Ayrıca Niyazi Berkes’in akademik ve entelektüel yaşamını, esasen onun bu kavramlar tahtındaki kişisel ve toplumsal mücadelesi olarak da görmek mümkündür. Aynı zamanda bu olgu ve kavramlar, “Türkiyenin bugünkü meselelerinin bir kısmı devlet rejimi ile Đslâm dini arasındaki münasebetlerin karışık bir hale gelmesinden doğmuştur.” diyen Berkes’in (30 Ekim 1964: 16) düşününde baştacı yaptığı Cumhuriyet devrimleri, Türk çağdaşlaşması ve Türk laikliğinin kökleri ile ilkelerinin tarihsel kaynaklarını açıklayıp, ortaya koyabilmede kullandığı önemli siyaset bilimi aletleridir. Ancak, bu çalışmanın kapsamı dolayısıyla, Berkes’in düşününde temellendirdiği bu kavramsal siyaset bilimi aletlerinden yalnızca laiklik ile çağdaşlaşma kavramlarının arasındaki ilişki, etkileşimleri ve farkları irdelenecektir. Bu meyanda, Berkes’in (Kasım 1943: 427) vurgusuyla, “Laiklik cumhuriyet inkılâbının başlıca dâvalarından biridir.” ve bu dava, ekonomik hayattan toplumsal ve kültürel hayata kadar bütün hayatın rasyonel ölçülere göre dayandırılmasını gözetir. Diğer bir deyişle laiklik ilkesi, çağdaşlaşmanın ilk basamağıdır. Bu yüzden de, laiklik kavramı, Niyazi Berkes’in düşününde temel anahtar bir kavram ve ana nirengi noktalarından biridir. Bu kavram, onun düşünündeki demokrasi, sekülerleşme, çağdaşlaşma, ulusal bağımsızlık, milli devlet gibi yüksek değer verdiği kavramların temelini oluşturur ve bunların hepsinin ruhuna can katar.
9 Bu düşüncelerin oluşturulmasında, Kurdakul’un (2003: 28) bazı görüşlerinden yararlanılmıştır. 74 | Niyazi Berkes Düşününde “Laiklik” Ve “Çağdaşlaşma” Kavramlarının Karşılaştırmalı Bir Analizi EUL Journal of Social Sciences (VII-I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi June 2016 Haziran
Berkes’e (1984e: 161-163) göre, Osmanlı-Türk tarihinde laikliğin kaynak ve nedenlerini, özellikle devletin son üç yüzyıllık gerileme ve çöküş dönemlerinde aramak yeterli olacaktır. Zira tarihte çoğu Müslüman ülkesinde görüldüğü şekilde, üstün Batı uygarlığı karşısında zayıf kalan, çağı yakalamayan ve gelişemeyen Osmanlı Đmparatorluğu’nda da, ancak 19. yüzyılın ilk çeyreğinden başlayarak, din ile Batı’nın siyasal ve ekonomik üstünlüğünü savuşturmak, bu Batı tehlikesini din ile göğüslemek görüşü hâkim olmuştur. Yaşanan gelişmeler sayesinde Osmanlı padişahlarının hilafetsel imtiyazlar edindiği bir zamanda, Tanzimat döneminin getirdiği siyasal çöküşler ve maddi iflaslar karşısında Osmanlı devlet zümresi, 19. yüzyılın ikinci yarısında, 1876’da yaptıkları anayasayla padişahı büyük bir memnuniyetle Halife yaparak, bir şeriat ve hilafet devleti olma ideolojisine yol açmışlardır. Đşin daha garibi, bu ilk anayasa kanununun hazırlandığı sıralarda, devletin kişiler gibi dini olduğuna inanmak ilericilik sayılmıştır. O zamanda ulus, ulusçuluk duygusu ve düşünü gibi olgular mevcut değildir. Bilâkis, Osmanlı Đmparatorluğu’nun varlığının ideolojik temelini Müslümanlıkta bulmak doğal sayılmıştır. Bu koşullar Türkiye’de, Namık Kemal’den miras kalan ve işin ilginci sömürgeci Batı devletlerinin de çıkarlarına uygun geldiği için yürekten desteklediği bir Đslam Birliği ideolojisi, edebiyattan, ekonomiden siyasete her alanda en moda konu olmuştur. Kemalist dünya görüşünün benimsediği laiklik, 10 işte bu Đslami devlet, Hilafet devleti gibi hayallere karşı çıkmış olan bir görüştür. Dolayısıyla dikkatli okunduğunda Söylev’de de görüleceği şekilde, Kemalist laikliğin Avrupa ya da Fransa’daki “läicisme” anlayışıyla ilişkisi olmadığı söylenebilir. Bu meyanda, Berkes’e göre “laiklik dinsizlik midir, değil midir” gibi boş laflarla uğraşmanın da anlamı yoktur. Keza laiklik, Batı devletlerinin Đslam ülkelerine karşı dinsel propagandalarına karşı doğmuştur. Berkes’e (26 Ekim 1974: 2) göre: “Çağımızda bir halkın uluslaşma derecesi laikleşmiş olma ölçüsüne
10 Yorumumuza göre, Kemalist dünya görüşü, tanımlama yerindeyse çağdaşlaşma ırmağına, iki koldan devrim suyu akıtmıştır. Biri laiklik ile din ve devlet işlerini birbirinden ayırırken, yurttaşlara inanç ve vicdan özgürlüklerini vermeyi amaçlamıştır. Diğer kol ise, laik olarak yaşayan toplumu seküler yapma yolunda atılan devrimlerdir. Bunlar, medeni kanun, harf devrimi, takvim, eğitimin birleştirilmesi ve daha birçoklarıdır. Bu ikinci yolda ne denli geriye gidici gelişme olursa, bu ilk yolun da yolunu kesecektir. Yani toplumu bu devrimlerden geriye götürebilecek uygulama, faaliyet ve yasaları yapabilecek güç, iktidarda bulunan parti ve hükümetidir. Dolayısıyla sekülerlik yolunda geriye dönüşe geçecek bir parti, bireylerin inanç ve vicdan özgürlüğüne de müdahale etmeye başlayacaktır. Zira ikinci yolda uyguladığı geriye gidiş formülleri dinden, dinsel görüş ve bakış açısından kaynaklanmaktadır. Bu takdirde, bu zihniyetin başka inançlara hak ve özgürlük tanıması mümkün değildir. Bunları önlemek için, Diyanet Đşleri Başkanlığı kurulmuştur, ancak zamanla o da siyasetin yozlaştırmasına uğramış ve iktidarların oyuncağı haline gelmiştir. Tüm bağımsızlık, rasyonellik, esneklik, hoşgörü ve ilericiliğini kaybetmiştir.
Yüklə 272,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|