Eul journal of Social Sciences 2016; vii(I): 67-89
Yüklə 272,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
Gökhan Ak | 75
June 2016 Haziran
halde ondan bir Müslüman teokrasisi yaratma özleminde olan kişiler var bugün bile.” Berkes’in bu tespitlerine katılmamak mümkün değildir. Keza Đslamlıkta Batı’daki Kilise’den daha hassas bir durum söz konusudur. Bu da, Đslamlıktaki tarikat-cemaat oluşumudur. Kilise, hiç olmazsa daha şeffaf ve devletten ayrı bir kurumlaşma örneğidir. Tarikat-cemaat yapılaşması ise, toplumsal ve dinsel yapılaşması daha esnek, zayıf ve belirsiz olan, bu nedenle de mensubu olan kişinin devletle bütünleşmesini daha kolaylıkla yapabilen, onun içerisinde daha kolayca eriyebilen ve devletin türlü imkânlarını kullanabilmeye sahip bir yapıdır. Bu sayede, tarikat-cemaat yapılaşması, Müslüman teokrasisini devlet içinde oluşturmaya ve yaşatmaya daha uygun bir yapılanmadır. Bu yüzden, belki de Kilise’den daha da temkinli yaklaşılması gereken bir olgudur. Nitekim tarihte laiklik konusunun bir de çağdaşlaşma (sekülerleşme) boyutu mevcuttur. Diğer bir deyişle, Hıristiyan dünyasında olduğu şekilde Devlet’in Kilise’den ayrılması olayı, bir toplumda laikleşme oluşumunun sadece bir yanıdır. Yine bu ölçüde önemli olan, ekonomik, toplumsal ve kültürel örgüt, oluşum ve kurulların da din ölçülerinden ayrılması ve bunlarla birlikte giden (örneğin; bilim ve felsefe, eğitim ve öğretim, sanat ve edebiyat, halkın alışılmış davranışları gibi) alanlardaki dinden ayrılışlar da aynı derecede önemli, hatta çağdaş toplumsal gelişim bakımından hayatidir (Berkes, 1984a: 25). Aksi takdirde Đslam toplumu, günümüzde birçok örnekleri görüldüğü üzere, en başta “kadın”a, hem de artan bir hızla, toplumsal yaşam hakkı tanımamaya başlayacaktır. Bu bakımdan, Berkes’in deyişiyle toplumbilim açısından laiklik, yalnız devletle din arası ilişki sorunu değil, toplumsal değerlerin “kutsal” (sacrum) ile “kutsallık dışı” (profanus) değerler arası ilişkiler sorunudur. Bu noktada, Berkes’in düşününde değişik bir fikrî analizle karşılaştığımızı, dolayısıyla da önemli bir tespitte bulunabiliriz. Bu tespitimiz, Berkes’in laiklik ile sekülerleşme arasında bir ayırım yaparak, laikliği “çatı kavram” olarak kabul ettiği, sekülerleşmeyi ve bu anlamda çağdaşlaşmayı ise, onun altında birer bacak olarak gördüğüdür. Bu önemli ayırım, ileride vurgulayacağımız şekilde, Berkes’in laikliği çok değişik siyasal ve toplumsal alanların (ulusal bağımsızlık, uluslaşma, ekonomi, demokratikleşme gibi) temeli olarak gördüğünü; sekülerleşmeyi ise, sadece toplumun çağdaşlaşması anlamında kabullendiğine yönelik analizimize ışık tutacaktır. Bu çerçevede, Berkes’in yorumuyla devletin ve toplumun seküler olabilmesi için, öncelikle laik olması gerekir. Diğer bir deyişle laiklik, sekülerleşmeyi ve çağdaşlaşmayı öncelemektedir.
76 | Niyazi Berkes Düşününde “Laiklik” Ve “Çağdaşlaşma” Kavramlarının Karşılaştırmalı Bir Analizi EUL Journal of Social Sciences (VII-I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi June 2016 Haziran
Hâlbuki Berkes, bilindiği üzere temelde sosyologdur. 1930’lu yılların ikinci yarısında ABD’de sosyoloji doktorası yaparken hazırlamaya başladığı ve yarım kalan ve ancak 1964 yılında tamamlayıp yayımlayabildiği doktora tezinin başlığında “secularism” (çağdaşlaşma) terimini kullanmayı yeğlemesi, 11 aslında Berkes’in akademik kimliğinin bir tezahürüdür. Zira laiklik kavramındaki siyasal içerik ve bağlamdan dolayı, Osmanlı-Türk toplumunun son üç yüzyıllık toplumsal gelişim ve dönüşümünü incelendiği doktora tezi çalışmasında, “laicism” yerine “secularism” (çağdaşlaşma) terimini kullanması, sosyoloji disiplini bakımından doğal
görülmektedir. 12
Dolayısıyla Berkes’in (6 Kasım 1964: 10-11) tespitiyle, laiklik, yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin, 1923 Lozan Barış Antlaşması’ndan sonra giriştiği en önemli din-devlet ilişikliği reformudur. Türk milliyetçilik ve devlet rejimi laikliğe dayanır. Berkes (1984c: 22-23), yeni Türkiye Cumhuriyeti’nde laiklik ilkesiyle sağlanan din- dünya kurumları arasındaki yeni ilişki biçiminde modern laik devletin benimsediği görüşün, dinin kişisel vicdan inancı sorunu olduğu görüşüne dayandığını vurgular. Din görünüşü altındaki akımların, siyasal ya da dinsel nitelikte oluşunu ayırt etme güçlükleriyle karşılaşan yeni Cumhuriyet’in siyasal otoritelerinin en yerinde bulduğu ve doğru sayılan yol, devletin, hem Đslamlığın, hem de diğer tarihsel dinlerin hukuk yaptırımlarıyla koruyucusu olmasını sağlamak olmuştur. Bu kurallar gereği, bireylerin birçok laik ve hukukî kazanımının yanında, en üst ilke, kişilerin inanç özgürlüğünü anayasal güvenceyle korumak olmuştur. Gerçek laikliğin ve demokrasinin anlamı da aslında budur. 13 Herhangi bir dini kişilere zorla benimsetmek, bu özgürlüğün kapsamına alınmamıştır. Dini siyasaya, siyasayı dine karıştırma özel yasalarla önlenmiştir. Đslam dininin böyle bir çerçeve içinde yaşaması, modern yaşam kurallarına en uygun koşul olmanın yanında, başından beri ve tarihi boyunca bütün din örgütlenişlerine özgürlük tanıyan Đslamlığın tarihsel karakterine de uygun olan bir tutumdur. Bu anlamda Atatürk, Berkes’in (Ocak-Aralık 1981: 120) vurgusuyla; “…bağımsız, eskiliklerden özgürleşmiş, çağ gereklerine göre
11 Berkes’e göre ise, sekülarizm sözcüğünün Türkçe’deki karşılığı laiklik değil, “çağdaşlık”tır. Seküler “çağdaş”, sekülarizm “çağdaşlık” demektir. Nitekim Berkes’in, 1964 yılında Đngilizce yayınladığı The Development of Secularism in Turkey (1964) başlıklı başyapıtının Türkçe sürümünü 1973 yılında Türkiye’de Çağdaşlaşma (1973) başlığı ile yayınladığı görülmektedir. 12 Nitekim Berkes’in, yazınında “secularism” tabirini yalnızca doktora tezinin başlığında kullandığı görülmektedir. Aksine diğer tüm çalışmalarında Berkes, “laiklik” terimini kullanmayı benimsemiştir. Örneğin 1943 yılında Yurt ve Dünya dergisinde “Türk Đnkılâbında Lâikliğin Gelişmesi” (Kasım 1943: 427-435) başlıklı bir makale çalışması yayımlamıştır. Daha sonraki yıllarda yayımladığı Batıcılık,
çeşitli makale ve tebliğlerini derlediği Teokrasi ve Laiklik (1984a) gibi telif eserleri ile Sesimiz dergisinde yayımladığı “Atatürk ve Laikliğin Đki Kaynağı” (Temmuz 1978: 7-11) başlıklı makalesi görülmektedir. 13 Berkes’in (1984b: 62) vurgusuyla, bu anlamda; “Đlk ilke olarak halk egemenliğine dayanmış bir sistemde inanç özgürlüğü de arada olmak koşuluyla vatandaş haklarını tanıyan bir rejimde düşünülecek iş, dinin özgürlüğünden önce yurttaşlık özgürlüklerinin tanınması ve sağlanmasıdır. Bu özgürlük ise devleti dinle temellendiren teokratik devlet kavramının kalkmasına bağlıdır. Şu halde, Müslümanlık ne anlamda ve ne genişlikte demokratik bir rejimde yeri olan bir inanç olabilir, sorusuna verilecek yanıt açıklanmış olur.” Yüklə 272,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|