Eul journal of Social Sciences 2016; vii(I): 67-89
Yüklə 272,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. NĐYAZĐ BERKES’ĐN ENTELEKTÜEL KĐMLĐĞĐ VE SĐYASÎ PERSPEKTĐFĐ
Gökhan Ak | 69
June 2016 Haziran
sosyolojisi, din-çağdaşlaşma çatışmasından kaynaklı konular ve Osmanlı-Türk toplumunun yapısal özelliklerine yönelik araştırmalar yapmış, çeşitli dergi ve gazetelerde toplumsal ve güncel sorunlarla ilgili yazılarıyla da dikkati çekmiştir. Ancak 1930’lu ve 1940’lı yıllar, Türkiye açısından birçok sosyo-politik ve ekonomik huzursuzluklarla dolu yıllardır. Bu yılların, zamanın entelektüel ve aydınları üzerindeki siyasal baskıları da oldukça fazladır. Bu nedenle, döneminin birçok fikir insanı gibi Berkes’in de düşünce ve ifade özgürlüğü kısıtlanmaya, özellikle yazdıklarından dolayı düşünü yönetici ve sivil egemen sınıflarca baskı altına alınmaya başlamıştır. Bir süre sonra bunlar iftiraya kadar varmış ve Berkes türlü hukuksuzluklara maruz kalmıştır. 3
bilim yapması engellenmiş, nihayetinde 1948’de TBMM’de Ankara Üniversitesi bütçesi görüşülürken kadrosu lağv edilerek öğretim görevinden ve DTCF’den uzaklaştırılmıştır. Türk siyasî tarihinde “1948 DTCF Tasfiyeleri” olarak bilinen hukuksuz ve yanlı olaylar zincirinden sonra işsiz kalan ve Türkiye’de yaşam hakkı da kalmadığını gören Niyazi Berkes, 1952’de yurtdışından aldığı teklifi değerlendirerek Türkiye’yi terk etmiş ve Kanada/McGill Üniversitesi Đslam Araştırmaları Enstitüsü’nde öğretim görevine başlamıştır. Yirmi üç yıl bu enstitüde çalışan Berkes, 1975’de uluslararası “Emeritus Profesör” unvanını alarak emekli olmuş ve Đngiltere’ye yerleşmiştir. Burada 1988’de ağır bir kalp krizi sonucu yaşama veda eden Niyazi Berkes, 1952-1988 döneminde Türkiye’ye -kendinden kaynaklanmayan sebeplerle- kesin dönüş yapamamış ve yurt hasretini yalnızca kısa ziyaretlerle giderebilmiştir.
BERKES’ĐN ENTELEKTÜEL KĐMLĐĞĐ VE SĐYASÎ PERSPEKTĐFĐ Tüm entelektüellerde olduğu şekilde, Niyazi Berkes’i de yaşadığı dönemlerden ve çağdaşı aydın, entelektüel ve siyasîlerden ayrı değerlendirmek mümkün değildir. Söz konusu sosyo-politik dönemlerin, Berkes’in entelektüel kimliği ile düşünü üzerinde köklü etkileri olduğu da açıktır. Dolayısıyla Berkes’in görüşleri ile yaşadığı dönemler arasındaki etkileşim ve izleri, onun geniş ilgi alanı ile fikir dünyasında görmek mümkündür. Kayalı’nın (2000: 76-77) da bu meyanda vurguladığı şekilde, Berkes’in:
3 Berkes’in (1965a: 146-147) şu satırları, o dönemin siyasal ve ideolojik konjonktürü içinde onun neden fikir ve ifade özgürlüğünün kalmadığını anlatmaya yeterlidir; “Yirmi yıllık Kemalist rejiminin deneylerinden sonra o zamanın fikirlerinin artık tarih sayfalarına geçmiş olmaktan başka bir değerleri kalmamıştı. Bu tarihe geçmiş fikirleri bile bilmekten mahrum olan şimdikilerin sözcüleri için toplumsal değerler sadece bir politika ve kazanç aracı oldu. Kimisi dini, kimisi ırk duygularını, kimisi sınıf ve bölge ayrılıklarını, kimisi siyasi mevki sahiplerini ele alıp sömürmekten, ülke yüzeyinde küme küme kin yığınları tutuşturmaktan başka bir şey düşünmüyordu. Hiçbirinin ne din, ne milliyet, ne ekonomi, ne devlet alanlarında yapıcı ve olumlu bir görüşü vardı. Ulusal birliği yer yer kundaklayan bu kudurganlık içinde Kemalist geleneğe aykırı yolda yürümeyen, düşünmeyen ve söylemeyenlerden başkasına hürriyet yoktu; fakat onun dışında bütün kemiksiz dillere sonsuz bir uzanma hürriyeti vardı. Bu devrin aynı derecede utandırıcı yanı, aydınların çoğunun bu rezalet karşısında susması, varacağı sonuçlara karşı umursamazlığı olmuştur.” 70 | Niyazi Berkes Düşününde “Laiklik” Ve “Çağdaşlaşma” Kavramlarının Karşılaştırmalı Bir Analizi EUL Journal of Social Sciences (VII-I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi June 2016 Haziran
“…çalışmalarında zaman zaman beliren coşku zaman zaman da hakim olan kötümserlik duyarlılığını çok iyi yansıtmaktadır. Bu kadar coşkulu bir şekilde yazan az sayıda Türk entellektüeli bulunmaktadır. Niyazi Berkes’in kimi zaman depreşen heyecanı Türkiye hakkındaki beklentilerinden kaynaklanmaktadır. Çoğu başka entellektüelin değişik dönemlerde yazdıklarını okumak, değişik entellektüellerin metinlerini okumak gibi bir duygu oluşturur. Fakat Berkes’in kırk yıl aralıklarla yazdıklarını okumak aynı kişiyle yüz yüze olunduğu izlenimini uyandırır. Çünkü benzeri düşüncelerin ifade edildiği rahatlıkla anlaşılabilir. Aradaki tek fark Türkiye’nin o zamanki durumu konusundaki iyimserlik ya da kötümserliktir. Düş[ünce]ler değişmese bile duygular değişmektedir. Nitekim hangi dönemlerde daha fazla yazdığı görülürse tutumu daha iyi anlaşılır.” Berkes’in, yaşamında birçok değişik ve dramatik tecrübeyi üst üste edinmesine rağmen, akademik ilgilerinde ve bunları ele alış tarzındaki süreklilik vurgulanmaya değerdir. Her bir ayrı konu, onun eser ve yazılarında sosyal bilimlerin önemli bir problemiyle bağlantılı olarak belirmektedir. Berkes, bu problemlere aranan cevapların sosyolojik, toplum-bilimsel, tarih-bilimsel, ekonomik ve kültürel yönlerini kendi akademik disiplini içerisinde ortaya koymaya çalışmıştır. Dolayısıyla onun geniş bilimsel ilgileri, sadece eğitimini aldığı felsefe ve sosyoloji ilimlerinden türemeyecek kadar da çeşitlilik göstermektedir. Türkiye’nin daha demokratik ve çağdaş bir hukuk devleti olmasına ilişkin arzu ve beklentileri, bir sosyolog, toplumsal tarihçi, iktisatçı ve düşünür olarak (Özlem, 2000: 145) Niyazi Berkes’in yaşamının her dönemindeki temel vazgeçilmezleri olmuştur. Dolayısıyla Niyazi Berkes’i, yalnızca akademik bir şahsiyet ya da Türkiye’nin önde gelen sosyal bilimcilerinden biri olmasının ötesinde, Türkiye’ye ilişkin kaygıları olan, siyasî bir perspektife sahip bir kişi olarak da görmek bu anlamda faydalı olacaktır. Fikir yaşamında çeşitli boyutlarıyla birçok kez incelediği Mustafa Kemal ve Atatürk, Berkes’in yaşamının ve benliğinin geliştirdiği “Mustafa Kemal”dir. Bu Mustafa Kemal figürü, bir ömür boyunca Berkes’in kişiliğinde ve düşüncelerinde yaşayan Mustafa Kemal’dir. Fikir hayatı boyunca tanımaya, tanımlamaya ve tanıtmaya çalıştığı Mustafa Kemal, Atatürk ve Kemalist dünya görüşü, Berkes’in ez az yarım yüzyıllık araştırma ve incelemelerinin tutarlı çizgisinin anladığı ve anlatabildiği ölçüdeki olgulardır. Nitekim Oktay’a (23 Aralık 1988: 10) göre de, Atatürk’e ve devrimlerine her zaman coşku ile sahip çıkmış ve birçok yönden tipik bir Cumhuriyet aydını olarak kalmış Niyazi Berkes’in entelektüel kişiliğinin başlıca yapı taşlarından biri de Kemalist dünya görüşü olmuştur. 4
4 Berkes’e (1982: 133) göre Kemalist dünya görüşü; “…o dönemin tarihini ve koşullarını bilmeyen yabancı gözlemcileri şaşırtan bir değişim olayıdır. Kemalizm, bir düşman istilasına karşı çevrilmiş “sıradan” bir ordu savaşı olmaktan çıkıyor, en sonunda siyasal bir devrim akımı oluyor, bir cumhuriyet rejimi kuruluyor. Kuruluşundan az sonra da bu rejimin bir devrim dönemi açtığı görülüyor. Cumhuriyetin 10. yıldönümünde Kemalist devrimin sembollerini oluşturan ilkelerin altıncısı olan Devrimcilik ilkesi, Kemalizm devrimini en sonda değil, en başta tanımlayan bir ilke oluyor.” Yüklə 272,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|