Eul journal of Social Sciences 2016; vii(I): 67-89
Yüklə 272,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
Gökhan Ak | 81
June 2016 Haziran
çalışmalarında çağdaşlaşma kavramı üzerinde durmasının nedeni, iki yüzyıldır süregelen çağdaşlaşma çabalarının vardığı aşamaları çok boyutlu olarak ve nesnel bir biçimde irdelemektir. Çağdaşlaşma konusunun, bugün bile ülkemizde canlılığını koruyan ve çeşitli tartışmalara ve eleştirilere neden olan bir olgu olduğu göz önüne alındığında, Berkes’in, Osmanlı Đmparatorluğu’nun gerilemesinin iyice ortaya çıktığı özellikle 18. yüzyılın başlarından itibaren, Batı kaynaklı reformların benimsenmeye çalışılmasıyla ve bazı Batı uygarlık özelliklerinin taklit edilmesiyle başlayan ve günümüze kadar da ulaşan değişim-dönüşüm sürecini “çağdaşlaşma girişimleri” olarak nitelendirdiği görülmektedir. Berkes (1984g: 84), laikleşme veya çağdaşlaşma olgularının Hıristiyanlık kaynaklı olması nedeniyle, Đslamlıkta laikleşme ya da çağdaşlaşmaya karşı olan kişilerin, bu meyanda oluşan bir algı çerçevesinde, laiklik olgusunun Hıristiyanlık âlemi için olduğunu, Đslamlıkta böyle bir sorun olmadığını savladıklarını vurgular. Böyle bir iddianın ardında ya safça bir aldanma, ya da saklanmak istenen başka bir istek, değişmemek, çürümüş, kokuşmuş, çağdışı geleneklere bağlı kalma isteği bulunur. Ancak, laiklik kavramını yalnız devlet-kilise, hatta devlet-din ilişkilerini belirleme, din yargılarını devlet işlerinden çıkarıp atma davasından ibaret saydıkça, böyle bir tutumun savunulması mümkündür. Gerçekteyse çağdaşlaşma, din kurallarının ruhani bir kurum içinde, ya da onun kanalıyla uygulanması karşısında (Hıristiyanlık dışında Musevilik, Đslamlık ve öteki Avrupa dinlerinde olduğu şekilde) bazı kuralların, değişmez geleneksel kurallar oldukları ölçüde dinsel kurallar olduğu sanılan toplumlarda, yalnız siyasa alanında değil, her alanda (altın diş takma, ya da bisiklete binme, ya da araba kullanma, ya da Kuran’ı tutma, ya da horon tepme, ya da kahkaha atma gibi eylemlerde bile) değişmez kutsal kuralların sarsılması gibi daha kapsamlı bir sorundur. 14 Çağdaşlaşma (laikleşme) çabalarına karşı olanların tersine, Hıristiyanlıktan başka dinlerden olan toplumlarda bu akımın sorunları çok daha önemli, büyük ve geniştir. Şu halde, çağdaşlaşma konusunda asıl sorun, kutsal sayılan alanın ekonomik, teknolojik, siyasal, eğitsel, hukuksal, cinsel bilgisel yaşam alanlarında olabildiğince daralması, etkisizleşmesi sorunudur. Bu noktada, Berkes’in laikliğe bir üst çatı anlamı ve görevi verdiğini, sekülerleşme ve çağdaşlaşmayı bunun altında ana alt kümeler olarak ele aldığını hatırlamak yerinde olacaktır. 15 Laikleşme, yalnızca din-devlet işlerinin ayrılması değil, aynı zamanda toplumun her alanda din yargılarının ve kutsallaştırılmış geleneklerin boyunduruğundan
14 Berkes burada görüşlerini açıklarken “değişmez kutsal kurallar” deyimini kullanmaktadır. Ancak bize göre bunlar değişmez kutsal kurallar değil, saçma sapan, komik, tuhaf ve açıklanması çok zor bir beynin ürünü ve hastalıklı bir zihniyetin saçmalıklardır. Zira bu “değişmez kutsal kurallar” deyimi bizim bakış açımızla değil, örneğin kadınların bisiklete binemeyeceğini, yalnız başına araba kullanamayacağını, ojeli parmaklarla Kur’an’ı tutamayacağını, kızlı erkekli el ele tutuşarak horon tepilemeyeceğini, kadınların iffetleri gereği kahkaha atamayacağını iddia eden, dini kendi bakış açıları ve anlayışları çerçevesinde yorumlayan ve eski yozlaşmış geleneklerden beslenen ve hatta 21. yüzyıldaki bu yorumlarıyla komik olmaktan öte bir safhaya atlayan, çözümsüz bir zihniyetle bezenmiş karşı tarafın bakış açısıyla ortaya çıkan bir deyimdir aslında… 15 Berkes’in eleştirdiğinin aksine, belki de Cumhuriyet’i kuranların, toplumsal gelişme, din-devlet ilişkisi ve çağdaşlaşmayı “laiklik” terimiyle tanımlamalarının nedeni bu olsa gerektir. 82 | Niyazi Berkes Düşününde “Laiklik” Ve “Çağdaşlaşma” Kavramlarının Karşılaştırmalı Bir Analizi EUL Journal of Social Sciences (VII-I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi June 2016 Haziran
kurtarılması eylemidir. Diğer bir deyişle “laiklik”; çağdaş (seküler), modern, Batı normlarında demokratik, ekonomik olarak gelişmiş, temel insan hak ve özgürlüklerine saygılı, barışçı, ilerlemeci, devrimci ve aydınlanmış bir toplumun ve siyasal yapının inşasıdır. Keza Berkes’in (1982c: 126) vurgusuyla: “Türkiye’deki “çağdaşlaşma” (laiklik), 16 Batı dünyasında olandan farklı olarak, yalnız dünya ve din güçleri arasında, şu ya da bu biçimde ayırmalar yapılması sorunu değildir. Ondan çok daha kapsamlı, yalnız din ve devlet güçlerinin eylemlerini kaplamakla kalmayan, bütün toplumu gelenek değerlerinin tutuculuklarından kurtarıp, çağ değerlerinin gereklerine göre dinamikleştiren bir akım ve gidiş sorunudur. En önemli aracı ekonomik kalkınma, yetişen kuşakları eğitme, bu iki işi örgütleme gücü olacak bir devlet politikası geliştirme olacaktır.” Dolayısıyla Berkes için çağdaşlaşmanın, apayrı önemde bir kavram olduğu açıkça görülmektedir. Ayrıca, Ateş’in (8 Kasım 1997: 3) de dikkat çektiği gibi, laiklik ve sekülarizm (çağdaşlaşma) kavramları birbirinden farklı hususları ifade etmelerine karşın, karıştırılmaya hayli müsait kavramlar olarak önümüzde durmaktadırlar. 17 Zira Laiklik, eski Yunanca’daki “laikos” sözcüğünden gelmekte ve “ruhban olmayanlar” anlamındadır. Buna karşılık sekülarizm, Latince kökenli bir sözcük olarak “sekularium” kökünden gelmekte ve “zamanla ilgili”, “çağa ait” anlamlarına gelmektedir. Berkes’e göre ise, sekülarizm sözcüğünün Türkçe’deki karşılığı laiklik değil, “çağdaşlık”tır. Seküler “çağdaş”, sekülarizm “çağdaşlık” demektir. Seküler, yani çağdaş bir toplum; ekonomi sorununu çözmüş, siyasal rejim kararını vermiş ve toplumsal yapı olarak dengesini sağlamış bir toplumdur. Eğer toplum böylesi bir altyapıya kavuşabilmişse, bu durumda devlet din kurumundan tamamen elini çeker ve kişilerin ibadetleri ve inançlarıyla ilgili her türlü düzenlemeyi ve eğitimi cemaatlere bırakır. Bunu yaparken de, gözü arkada kalmaz; zira artık din kurumundan da devlete hiçbir tehdit beklenmemektedir; o kavga çözülmüş ve çok gerilerde, tarihin derinliklerinde kalmıştır. Bu anlamda, seküler toplumda, dinin siyasal yönü törpülenmiştir. Artık din kökenli bir siyasal düzenin önerilmesi, asla mevzu bahis değildir. Yukarıda çağdaşlaşma kavramının bir yüzünün de Batılılaşma’ya baktığını vurgulamıştık. Toplumların, eğer girdilerse, çağdaşlaşma yolunda, genelde o esnada dünya üzerindeki en gelişmiş, çağdaş uygarlığı -ki günümüzde bu Batı uygarlığıdır- örnek alması, benimsemesi, özümsemesi veya taklit etmesi, bu toplumların aynı zamanda kültürel, dolayısıyla da sosyolojik bir takım sorunlarla da karşılaşmalarını
16 Görüldüğü gibi burada
Berkes, çağdaşlaşma kavramını sekülerizm yerine
laiklikle de özdeşleştirmektedir. Dolayısıyla onun düşününde aslında bu kavramların sınırlarını ve etki alanlarını tam olarak belirleyebilmek ve çizebilmek zorlu bir tahlili gerektirmekte, bazen bu konuda iç içe geçmişlikler görülmekte ve Berkes’in çağdaşlaşma-laiklik-sekülerizm üçgeninde çatı kavram öngüp görmediği konusu muğlak kalmaktadır. Ancak, biz yine de yaptığımız Berkes okumaları çerçevesinde, Berkes’in düşününde laiklik kavramının, çağdaşlaşma, çağdaşlık, modernleşme, modernlik gibi tüm diğer kavramların çatısını oluşturduğunu düşünmekteyiz. Bu konuda vardığımız analiz sonucu budur. 17 Ateş’in (17 Şubat 2001: 3) deyişiyle; “Günümüzün gelişmiş toplumlarında “din” kurumunun, siyasal talepleri kalmamış olduğu için, laiklik sekularizm aynı anlama gelebilirler. Fakat bizim gibi toplumlarda, din kurumunun “siyasal talepleri” olduğu için, bu iki kavramı birbirinden ayırmamız gerekir.” Yüklə 272,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|