Eul journal of Social Sciences 2016; vii(I): 67-89
Yüklə 272,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
Gökhan Ak | 71
June 2016 Haziran
Siyasî perspektifi ile ilgili olarak literatürde birçok yorum ve/ya yakıştırma yapılmış olan Berkes’in yine de siyaseten solda yer alan bir düşünür olduğunu söylemek mümkündür. Ancak ne kadar solda yer aldığı tartışmalı bir konu olup, literatürde bu konudaki görüşlerin geniş bir yelpazeye yayıldığı görülmektedir. 5
Berkes, 1960’larda Kemalist dünya görüşünün çağdaşlık ve bağımsızlık ekseninde tanımlanarak yaygınlık kazanmasında, özellikle Yön gazetesindeki yazıları sayesinde hayli etkili olmuştur. Berkes’e göre, Türkiye’de sosyalizmin gerçekleştirilmesinden önce, toplumsal yapının tümüyle ulusçu ve gelenek-dışı olması gerekmektedir. Bundan dolayı da, tarihsel-toplumsal olana verdiği öncelik nedeniyle Berkes, aydınların sosyalist yanılgılarından daima uzak durmaya çalışmıştır. Bu anlamda vurgulamak gerekir ki, Kemalist dünya görüşünün sosyalleştirilmesinde Berkes için etkili olan düşünüş biçimi “sosyalizm” olmuştur (Aslan, 2011: 5-6). Ancak yaşam öyküsü, bu yaşamdaki düşünsel izler ve yazın hayatında ürettikleri dikkate alındığında, Niyazi Berkes’in, ekonomik ve felsefî dünya görüşü sosyalizme meyyal olan (Nasrattınoğlu, 2000: 195) sol Kemalist siyasî perspektife sahip bir düşünür olduğunu söylemek mümkündür.
NĐYAZĐ BERKES’ĐN DÜŞÜN DÜNYASININ ÖNDE GELEN ÖZELLĐKLERĐ Çağ ve dönemlerin koşullarını yansıtması bakımından, düşünürlerin önemli görevler üstlendiği yadsınamaz bir gerçektir. Gelecek nesillerin bilinçlendirilmesi de bu görevlerin başlıcalarındandır. Niyazi Berkes de, bu bilinç ve süreklilikle geliştirdiği düşününde, Türk toplumunun siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel yapısına ilişkin analiz, tespit ve çözüm önerileri ortaya koymuştur. Bu amaçla adeta bir “fikir işçisi” gibi çalışan Berkes, Osmanlı-Türk tarihinin, Cumhuriyet dönemi de dâhil önemli toplumsal gelişim ve ilerleme çabaları ile bunların ekonomik-politik ile olan ilişkilerini mercek altına almıştır. Bilimsel çabalarının bu yönde somutlaşmasını teminen de, Niyazi Berkes’in geleceğe binlerce sayfa mektup yazan bir düşünür olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra, Niyazi Berkes düşünündeki çağdaşlaşma, modernleşme, Batılılaşma, Batıcılık, toplumsal devrimcilik gibi temel konuların, bir sosyolog olarak onun özellikle din sosyolojisi alanında yaptığı kapsamlı araştırma ve çalışmalar ile bu çerçevede kullandığı sosyolojik ve siyaset bilimi kavramları üzerinden şekillendirildiği ve çözümlendiği de görülmektedir. Ancak Niyazi Berkes’in, Türk düşünce ve siyasî hayatında hak ettiği yeri çeşitli gerekçelerle alamamış bir entelektüel olduğu da bir gerçektir. Aynı tarihsel süreçlerden geçmiş diğer birçok entelektüel göz önüne alındığında, Berkes’in bu soyut ve sorunlu yer alma konusunun bazı yönlerden önemli farklılıklar taşıdığı görülmektedir. Bunlardan ilki, Berkes’in yaşam öyküsüdür. Nitekim onun seksen yıllık uzun yaşamı, 20. yüzyıl Osmanlı-Türk tarihinin kilit roldeki toplumsal ve siyasal olaylarına, kimi zaman bunların
5 Berkes’in siyasî perspektifine ilişkin bazı yorum ve değerlendirmelerin ayrıntısı için bkz. (Tunçay, Ekim 1997: 64); (Gökberk, 1989: 10); (Arslanoğlu, 2006: 196) ve (Tanyol, Ekim 1993: 39) 72 | Niyazi Berkes Düşününde “Laiklik” Ve “Çağdaşlaşma” Kavramlarının Karşılaştırmalı Bir Analizi EUL Journal of Social Sciences (VII-I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi June 2016 Haziran
içinde bir aktör olarak doğrudan yer almakla, kimi zaman da bunların çevresinde, ama bizzat görüp yaşamak suretiyle tanıklık etmiştir. 6
Đkincisi, Niyazi Berkes’in uzun yaşam sürecinin, akademik ve entelektüel dönemleri dâhil, sabit, düzenli ve istikrarlı bir gelişme göstermemiş olmasıdır. Bu anlamda Berkes, günümüz Türkiye’sinin birçok toplumsal özellik ve değerini doğrudan belirlediğini düşündüğümüz 1940’lı yılları, büyük endişe, gerginlik ve sıkıntılarla tecrübe etmiş bir bilim insanıdır. 7 Keza 1940’lı yılların Türkiye’sinde O, DTCF’nin idealist ve çalışkan bir akademisyeni olmasına rağmen, tamamen onun dışındaki gelişmeler nedeniyle, Türk siyasî hayatının bazı keskin dönemsel koşullarının kurbanı olmuştur. Üçüncüsü, Niyazi Berkes’in düşününün genişliği ve özgünlüğüdür. Nitekim Cumhuriyet dönemiyle birlikte Batı medeniyeti yolunda daha hızla ilerlemeye başlayan Türkiye’de, toplumsal gelişmeyi doğrudan etkileyen devlet-toplum-din-siyaset dörtlüsü arasındaki ilişkiler, geçmiş dönemlere nazaran daha belirleyici olmaya ve daha karmaşık bir içiçelik arz etmeye başlamıştır. Bu çerçevede, Niyazi Berkes’in düşününün temel sorunsalı da, bu ilişkiler yumağının Osmanlı-Türk toplumunun çağdaşlaşmasındaki etkilerini çözümlemek üzerine olmuştur. Bunu yaparken de Berkes’in, esasta devlet- toplum-din-siyaset arasındaki ilişkileri, din, şeriat, gelenek, felsefi düşün, laiklik, çağdaşlaşma, demokrasi, Batılılaşma, devrimcilik gibi siyaset bilimi ile sosyolojinin önemli referans kavramları üzerinden analizlerde bulunduğu görülmektedir. Böylece Berkes, bunlar arasındaki çelişki ve çatışmalardan kaynaklı etkileşimleri, Osmanlı-Türk toplumsal değişim/dönüşüm tarihi içerisinde ortaya koyarken, söz konusu ilişkiler yumağının niteliğine ilişkin de özgün yorum ve değerlendirmeler getirmiştir. Niyazi Berkes düşününün temel özelliklerinden biri de geleceğe mektup yazma niteliğidir. Berkes’in metinleri, özellikle geçtiğimiz üç yüzyılın olaylarından çıkarılan tecrübelerle örtüştürüldüğünde, bu metinlerin, bugün yaşadığımız dünya ve özellikle de Türkiye için önemli görüş ve analizler sunduğu görülür. 8 Zira Berkes’in yazdıklarının analizinden çıkarılabilecek toplumsal çatışma ve çelişki gerekçelerinin, günümüz Türkiye’sinin karşı karşıya kaldığı kimi sorunların öncü mesajcıları olduğu söylenebilir. Bu anlamda, Berkes’in düşününün çözümlenmesi önemli gözükmektedir. Zira temel insan hak ve özgürlüklerinin hiçe sayıldığı, fikir, ifade ve vicdan özgürlüğünün
6 Bunlar, iç siyasal yaşamda, 1908 Devrimi’nden Kurtuluş Savaşı’na, Cumhuriyet devrimlerinden II. Dünya Savaşına, çok partili siyasal yaşama geçişten 12 Eylül 1980 Darbesi’ne; dış dünyada ise, Türkiye’nin NATO’ya girişinden, hızla gelişen Türk-Amerikan ilişkilerine, Orta Doğu’daki kanlı gelişmelerden Yunanistan’ın Kıbrıs macerasına, Türk-Yunan sorunlarından 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı’na, 1980’lerin sonlarında Soğuk Savaş’ın bitmesinden eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılma sürecine kadar uzanan çok boyutlu ve değişken bir tarihsel sürece yayılmış kayda değer birçok ulusal ve/veya uluslararası politik gelişmedir. 7 Nasrattınoğlu’nun (2000: 187) deyişiyle; “Çağdaş bir Atatürk Türkiyesi yaratılması için neler yapılması gerektiği üzerine makaleler ve kitaplar yayınlamış” bir düşünür olarak Niyazi Berkes, 1940’lı yılların sosyo-politik tarihini Unutulan Yıllar (1997) başlıklı anı kitabında detaylarıyla yazmakla, Türk siyasî tarihi için çok kayda değer bir iş yapmıştır. Kayalı’nın (2008: 745) da bu meyandaki vurgusuyla Berkes, bu on yıllık süreçte tasvir ettiği siyasal ve toplumsal gelişmelerle, adeta, “80’li yılların sonlarına kadar Türkiye’deki gelişimin anlaşılabileceğini ifade” etmiştir. 8 Tasvirin yararlanıldığı kaynak olarak bkz. (Hart, 2012: 24-25) Yüklə 272,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|