Əlyazması hüququnda ƏJDƏrzadə elsevər məCĠd oğLU
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FƏSĠL II. VERGĠ DAXĠLOLMALARININ OPERATĠV-MÜHASĠBAT UÇOTUNUN TƏġKĠLĠ ƏSASLARI 2.1. Vergi daxilolmalarının operativ-mühasibat uçotunun iqtisadi
40
düzgün müəyyən edilməməsi, ödəyicilərin vergi ödənişindən yayınması və sair ola bilər. ƏDV üzrə vergitutma bazasını daha müfəssəl təhlil etmək üçün, hər bir fəaliyyət növü üzrə ayrı-ayrı ödəyici qruplarının rüblər (illər) üzrə malların (işlərin, xidmətlərin) satışı dinamikasını nəzərdən keçirmək lazımdır. Dövriyyənin (o cümlədən vergi tutulan) artım (azalma) tempinin tutuşdurulması büdcəyə ödəniləcək əlavə dəyər vergisinin vergitutma bazasındakı dəyişikliklərin səbəblərini daha dəqiq təhli etməyə imkan verir. Vergitutma bazasının dəyişməsini şərtləndirən əsas səbəblərə: qiymət amili, məhsul istehsalı və satışının həcmini, vergi qanunvericiliyində edilmiş dəyişiklikləri aid etmək olar. Ayrı-ayrı istehsal, ticarət və ictimai iaşə müəssisələri, müxtəlif mülkiyyət formalı müəssisələr üzrə dövriyyələr, eləcə də ƏDV cəlb olunmayan dövriyyələr də analoji metodika üzrə təhlil olunur. Mənfəət və əlavə dəyər veregisinin vergitutma bazası haqqında məlumatlar regionun (rayonun) və bütövlükdə ölkənin, eləcə də müəyyən vergi ödəyicisi qrupunun və konkret müəssisənin əsas iqtisadi göstəricilərini hesablamağa imkan verir. Bu göstəricilər siyahısına: məhsul istehsalının rentabelliyini, materialtutumunu, satılmış məhsulun bir manatına düşən əmək haqqını aid etmək olar. Sözügedən göstəricilərə əsasən rüblər və illər üzrə dinamik sıra qurmaq, hesabat ilinin göstəricilərini əvvəlki ilin göstəriciləri ilə tutuşdurmaq, regionun (ölkənin) iqtisadiyyatının inkişaf meyillərini göstərmək olar. Təhlilin nəticələri vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılması üçün əsas kimi xidmət edir.
41
UÇOTUNUN TƏġKĠLĠ ƏSASLARI 2.1. Vergi daxilolmalarının operativ-mühasibat uçotunun iqtisadi mahiyyəti Büdcədə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin fasiləsiz olaraq maliyyələşdirilməsi sistematik olaraq dövlət və yerli səviyyələrdə maliyyə resurslarının artırılmasını tələb edir. Buna isə bir qayda olaraq hüquqi və fiziki şəxslərin ödədikləri vergi və digər məcburi ödənişlər hesabına nail olunur. Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq vergi ödəyiciləri qanunvericilikdə müəyyən edilmiş vergilərin (yığımların) ödənilməsi üzrə öhdəlikləri müstəqil olaraq yerinə yetirməyə borcludurlar. Lakin fiziki və hüquqi şəxslərin iş təcrübəsində bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblərdən vergi və digər məcburi ödənişlərin vaxtında ödənilməməsi hallarına yol verilir. Bu isə əsasən vergi ödəyicilərinin bank və digər kredit təşkilatlarındakı hesablarında lazımi qədər pul vəsaitinin olmaması, tədiyyələrin büdcəyə ödənişi üçün tərtib edilmiş sənədlərin vaxtında banka verilməməsi, hesablaşma-ödəniş sferasında yaranmış böhran şəraitinə görə vergi ödənişindən yayınması və digər bu kimi səbəblərdən irəli gəlir. Bu səbəbdən vergi orqanları müəssisələr (fərdi sahibkarlar) tərəfindən ödəniləcək vergi və digər məcburi ödənişlərin tam və vaxtında ödənilməsinin təmin edilməsi üzərində nəzarət həyata keçirməlidir. Vergi orqanlarına vergi ödəmələrini vaxtında aparmayan vergi ödəyicilərinə eyni vaxtda peniya hesablamaqla, həmin vergiləri mübahisəsiz qaydada tutmaq hüququ verilmişdir. Ödəyicilər vergi qanunvericiliyinin pozulmasına görə cərimələri vergi orqanlarının qərarına əsasən ödəyirlər. Vergi ödəyiciləri cəriməni ödəməyə razılıq vermədikləri hallarda isə onlar məhkəmə yolu ilə tutulur. Heablanmış vergi və digər məcburi ödənişlərin tam və vaxtında ödənilməsi üzərində nəzarət həm vergilərin ödənilməsini təsdiq edən ödəniş tapşırıqlarının
42
vergi orqanlarına daxil olan surətinə əsasən, həm də bilavasitə müəssisələrdə yoxlamalar aparmaqla həyata keçirilir. Bilavasitə müəssisələrdə aparılan səyyar yoxlamalar bir qayda olaraq çox effektli olmaqla mühasibat uçotu və tədiyyə intzamının təşkili səviyyəsinin artmasına şərait yaradır. Buna baxmayaraq bu cür nəzarət hər şeyi əhatə etmir. Belə ki, vergi orqanları vergi ödəyicisi kimi uçota alınan çoxsaylı müəssisələri eyni zamanda yoxlamaq imkanına malik deyil. Bu şəraitdə müəssisələr üzərində nəzarəti vergi orqanlarında hər bir vergi ödəyicisi üzrə vergi və məcburi ödənişlərin hər bir növünün heablanması və daxil olmasının operativ-mühasibat uçotunun aparılması vasitəsilə həyata keçirilir.
Müntəzəm uçot və hesabat sistemindən ibarət olan operativ-mühasibat uçotu vergilərin və maliyyə sanksiyalarının hesablanması, onların bütün səviyyələrdən olan büdcələrə (dövlət, yerli) faktiki daxil olması, əvəzləşdirilməsi, növbəti hesabat dövrlərinə aid edilməsi və geri qaytarılması, müəyyən edilmiş hesabatların (bəyannamələrin) tərtib edilməsi, analitik yazılışların aparılması ilə bağlı kompleks məsələləri əhatə edir.
Operativ-mühasibat uçotunuun aparılması qaydası Vergilər Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilir və vergi ödəyicilərinin bilavasitə uçota alındığı vergi orqanları tərəfindən aparır. Vergilər Nazirliyi isə vergi daxilolmalarının uçotunu bütövlükdə yerli vergi orqanları və bütövlükdə ölkə üzrə aparır.
Heablanmış və faktiki olaraq daxil olmuş vergi və maliyyə sanksiyalarının uçotu büdcə gəlirlərinin (xərclərinin) Maliyyə Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş təsnifatına müvafiq olaraq aparılır. Büdcə təsnifatı əsas mütodoloji sənəddir və istənilən büdcə onun əsasında tərtib edilərək icra olunur. Bu sənəd ayrı-ayrı vergi və digər məcburi ödənişlərin daxil olduğu büdcə növlərini müəyyən etmir. Onların büdcəyə köçirilməsi haqqında göstəriş qanunvericiliklə və həmin ödənişlərin hesablanması və ödənilməsi qaydasını tənzimləyən digər normativ aktlarla müəyyən edilir.
banklardan, xəzinədarlıq, maliyyə və digər orqanlardan daxil olmuş sənədlərə) Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|