Əlyazması hüququnda ƏJDƏrzadə elsevər məCĠd oğLU
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
37
Indi isə mənfəət vergisi üzrə vergitutma bazasının hesablanması qaydasını aşağıdakı şərti misalda nəzərdən keçirək. Misal. Müəssisənin 20%
dərəcəsi üzrə vergi ödədiyi istehsal fəaliyyətindən əldə etdiyi rüblük mənfəəti 80 min manat, 10% dərəcəsilə vergiyə cəlb olunan vasitəçilik əməliyyatlarından əldə etdiyi mənfəət isə 15 min manat olmuşdur. Bu halda vergitutma bazasının məbləği 95 min manat (80+15) olacaq. Mənfəət vergisi üzrə vergitutma bazası göstərilən faktlarla məhdudlaşmır. Konkret müəssisənin fəaliyyət növlərindən asılı olaraq vergitutma bazasına qüvvədə olan qanunvericiliyə müvafiq olaraq dividentlərdən, qiymətli kağızlar üzrə alınmış faizlərdən, digər müəssisələrdə pay iştirakından olan gəlirlər də daxil edilə bilər. Müəssisələr tərəfindən vergilərin büdcəyə ödənilməsinin düzgünlüyü müəssisənin fəaliyyət növündən (istehsal, vasitəçilik, bank fəaliyyəti və s.), mövcud güzəştlərdən asılı olaraq mənfəət və əlavə dəyər vergilərinin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş konkret dərəcələrinə əsasən yoxlanılır. Müxtəlif fəaliyyət növləri həyata keçirən müəssisələr qrupu tərəfindən aparılmış vergi ödənişlərinin tamlığının təhlil edilməsi, yalnız müəyyən vergi növləri üzrə onların vergitutma bazalarının toplanması və müvafiq verginin orta vergi dərəcəsinin müəyyən edilməsi yolu ilə mümkündür. Məsələn, mənfəət vergisi üzrə orta vergi dərəcəsi ayrı-ayrı fəaliyyət növləri üzrə vergitutulan mənfəətin həmin fəaliyyət növləri üzrə qanunvericilikdə müəyyən edilmiş vergi dərəcələrinə olan hasilinin, bu fəaliyyət növləri üzrə vergitutulan mənfəətin ümumi həcminə olan nisbəti kimi müəyyən edilir. Yuxarıda göstərdiyimiz misal üzrə mənfəət vergisinin orta vergi dərəcəsi 18,4 [(20.80 + 10.15) / 95 x 100%], mənfəət vergisinin məbləği isə 17,48 min manat (95 x 18,4/100) təşkil edəcək. Hesablanmış vergi məbləğini müəyyən etdikdən sonra, onu müəssisənin faktiki mənfəətə əsasən büdcəyə ödədiyi mənfəət vergisinin həcmi və hər bir
38
fəaliyyət növü üzrə konkret vergi dərəcələrilə tutuşdurulur. Bu məbləğlər arasındakı kənarlaşma amili təhlilin predmeti olacaq. Kənarlaşmanın səbəblərindən biri də belə bir şərait ola bilər ki, faktiki mənfəət vergisinin tərkibinə hesablamalarda nəzərə alınmamış sair gəlirlər daxil edilsin. (Məsələn, avans vergi ödəmələri və Milli Bankın uçot dərəcəsi qədər korrektə edilmiş faktiki əldə edilmiş mənfəət üzrə ödənilməli olan vergi məbləği arasındakı fərq). Mənfəət vergisinin hesablanması və faktiki daxil olmuş məbləğləri arasındakı kənarlaşmanın digər səbəbi həm əvvəlki, həm də hesabat dövrü ərzində bu vergi növü üzrə vergi borcunun olmasıdır. Təcrübədə orta vergi dərəcəsinin əsas vergi dərəcəsindən daha çox rast gəlinən kənarlaşma səbəblərindən biri də, qüvvədə olan qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş əsaslara görə müəssisəyə mənfəət vergisi üzrə verilmiş güzəştlər, eləcə də ehtiyat və digər analoji fondlara ayırmaların mənfəətdən çıxılan məbləğləridir. Vergi dərəcələrinin mənfəət vergisinin vergitutma bazasının və orta vergi dərəcəsinin hesablanması qaydasını şərti misalda nəzərdən keçirmişik. Müəssisələr qrupu və bütövlükdə region (rayon) üzrə mənfəət vergisinin vergitutma bazası və orta vergi dərəcəsi də analoji qaydada hesablanır. Ayrı-ayrı müəssisələr qrupu və ya regionun bütün müəssisələri üzrə vergiyə cəlb olunan mənfəət, onların fəaliyət növləri nəzərə alınmaqla və eyni vergi dərəcələri əlaməti üzrə ümumiləşdirilməklə hesablanılır. Məsələn, müəssisənin 20% vergi dərəcəsi ilə vergiyə cəlb olunan mənfəəti ayrıca ümumiləşdirilir. Digər vergi dərəcələri üzrə ödənişlər aparan müəssisələrdə də vergitutulan mənfəət analoji qaydada ümumiləşdirilir. Bütün müəssisə və təsərrüfatların vergitutulan mənfəəti toplanarkən qarşıya qoyulan məqsəddən asılı olaraq vergitutma bazası və orta vergi dərəcəsi sahələr, müəssisələr qrupu, vergi orqanları və rayonlar üzrə müəyyənləşdirilir. Vergitutma bazasının və orta vergi dərəcəsinin təyin edilməsi hesabatdövründə faktiki daxil olmuş mənfəət vergisilə hesablanmış vergi 39
məbləğinin tutuşdurulması üçün lazımdır. Hesablanmış və faktiki daxil olmuş mənfəət vergisi məbləğləri arasında kənarlaşmanın aşkar edildiyi hallarda, onun səbəbləri təhlil edilir. Ayrıca götürülmüş müəssisənin vergitutma bazasını nəzərdən keçirərkən göstərilən kənarlaşma səbəblərindən başqa, əlavə olaraq rayonun bütün ödəyicilərinin tam əhatə olunmamasını, vergilərin tam və vaxtında ödənilməsi üzrə nəzarət işinin nəticələrinin ucotunu və digər təşkilati faktları göstərmək olar. Əlavə dəyər vergisinin vergitutma bazasına aşağıdakılar daxil edilir: satılmış mallar, yerinə yetirilmiş işlər və göstərilmiş xidmətlər üzrə dövriyyələr; satılmış mallara (işlərə, xidmətlərə) görə təqdim edilmiş hesablaşma sənədlərinin qismən ödənilməsi qaydasında alınmış məbləğlər (satış pulu); göndətiləcək mallar hesabına müəssisənin hesablaşma hesabına daxil olmuş avans (plan) ödəmələrinin məbləği və digər ödəmələr. Vertgi qanunvericiliyi müəyyən ödəyici qrupları və ya fəaliyyət növləri üzrə vergi tutulan dövriyyənin tərkibi xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirə bilir. əgər müəssisə müxtəlif fəaliyyət növləri ilə məşğuldursa, onda vergi tutulan dövriyyə həmin fəaliyyət növləri üzrə hesablanır. Büdcəyə ödəniləcək vergi məbləği, malların (işlərin, xidmətlərin) satışından olan vergi tutulan dövriyyə üzrə hesablanmış ƏDV- nin məbləğilə, əldə edilmiş (alınmış) materal qiymətliləri, qeyri-maddi aktivlər və əsas vəsaitlər üzrə malsatanlara (podratçılara) ödənilmiş ƏDV-nin məbləği arasındakı fərq kimi müəyyən edilir. Vergitutma bazasına və vergi dərəcəsinə əsasən büdcəyə ödəniləcək ƏDV məbləği müəyyən edildikdən sonra, o konkret hesabat rübü ərzində faktiki olaraq büdcəyə daxil olmuş vergi məbləği ilə tutuşdurulur və onlar arasındakı mövcud kənarlaşmaların səbəbi təhlil edilir. Kənarlaşmanın əsas səbəbləri müəssisənin ödəniş qabiliyyətli olmaması səbəbindən onun vergi borcunun yaranması, vergitutma bazası hesablanarkən müəssisələr dairəsinin tam əhatə olunmaması, vergi və güzəşt məbləğlərinin Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|