Doktora tez

 

4

                    K a r b o n h i d r a t l a r 

  

  

      

Şekerler  

 

                             - O  l  i  g  o  s  a  k  k  a  r  i  t  -                     Polisakkarit 

  

 

Monosakkarit      Disakkarit     Trisakkkarit     Tetrasakkarit       - Homopolisakkarit 

 

 -------------         ----------       ------------        ------------                     --Pentozan 

 

 -Trioz               -Sakkaroz     -Rafinoz          -Staşiyoz                         .araban 

 

 -Tetroz             -Laktoz                                                                      .ksilan 

 

  .eritroz            -Sellobiyoz  

 

 -Pentoz            -maltoz                                                                     --Hekzozan 

 

  .arabinoz         -trehaloz                                                                    .glukan 

 

  .ksiloz                                                                                              .fruktan - FOS 

 

  .riboz                                                                                               .galaktan 

 

 -Hekzoz                                                                                            .mannan - MOS 

 

  .glikoz                                                                                   - Heteropolisakkarit 

 

  .fruktoz                                                                                        hemisellüloz, zamk 

 

  .galaktoz                                                                                      pektin, müsilaj 

 

  .mannoz                                                                                       mukopolisakkarit 

 

 

 

       Şekil 2.1  Karbonhidratların sınıflveırılması (Anonim 2010a) 

 Bitkisel yem kaynaklarındaki karbonhidratlar basit şekerler, depo polisakkaritleri ve hücre 

duvarı polisakkariteleri olmak üzere 3 gruba ayrılırlar. Hücre duvarı polisakkaritleri aynı 

zamvea nişasta tabiatında olmayan polisakkaritler (NOP) olarak da bilinmektedir. NOP’ler 

fiziksel ve kimyasal yapı bakımından oldukça kompleks bileşiklerdir.  

 

Enerji yemleri olarak nitelenen tahıl taneleri hücre duvarlarının % 70-95 NOP’den oluşur. 

Antibesinsel  etki  gösteren  bu  hücre  duvarı  polisakkaritlerinin  başlıcaları  β  glukanlar, 

arabinoksilanlar  (pentozanlar),  hemiselüloz,  selüloz  ve  pektinlerdir  (Hygheabert  ve  De 

Groote, 1995). 

 

Kanatlı  beslenmesinde  buğdaygil  daneleri  önemli  yer  tutarlar.  Mısır,  buğday,  arpa, 

sorgum  gibi  buğdaygil  danelerinde  kolay  sindirilebilen  karbonhitrat  (nişasta) 

içeriklerinden dolayı kanatlı yemlerinde enerji kaynağı olarak kullanılırlar. 

Arpa,  buğday,  yulaf,  çavdar  gibi  tahıl  tanelerinde  NOP’ler  çeşitli  miktarlarda 

bulunmaktadır.  Yemlerdeki  nişasta  olmayan  polisakkarit  bileşikler  ve  bunların 

---

 

5

hayvanlar  üzerindeki  etkileri  önemli  bir  unsur  teşkil  eder.  NOP’lerin  olumsuz  etkileri, 

polisakkaritlerin  kimyasal  ve  fiziksel  özelliklerine,  karma  yemdeki  miktarına  ve 

hayvanın fizyolojik durumuna göre değişmektedir. 

 

2.1.2 Nişasta olmayan polisakkaritler (NOP); Tahıllardaki bulunma şekilleri ve  

          miktarları 

 

 

Nişasta  olmayan  polisakkaritler  (NOP)’ler  tahıl  danelerinde  çeşitli  şekillerde  lokalize 

olmuşlardır. Tahıl danelerinin endosperm kısmı, nişasta depolayan endosperm hücreleri 

ve  bunların  etrafını  çevreleyen  aleuron  hücre  tabakasından  ibarettir.  Tahıl  danelerinin 

endosperm  ve  hücre  duvarı  yapıları  düzensiz  bir  şekillenme  gösteren  NOP’lerden 

oluşmaktadır  ve  lifsel  özellik  gösterirler.  Yapılan  araştırmalarda  hücre  duvarı 

polisakkaritlerinin arabinoksilan ve  β glukanlardan olduğu tespit edilmiştir. Buğday ve 

çavdarda  endosperm  ve  aleuron  hücre  duvarı  yapısının  %  65-75’i  arabinoksilanlardan, 

arpada  ise  endosperm  hücre  duvarı  yapısının  %  75’i  β  glukanlardan  oluşmaktadır.  β 

glukanlar glikoz moleküllerinin β(1→3) ve β (1→4)glikozidik bağlar ile linear polimer 

olarak bağlanması ile karakterizedir. Arpa ve yulafın suda eriyebilen β glukanları % 70 

oranında β (1→4)  glikozidik bağ ve % 30 oranında β(1→3) glikozidik bağ içermektedir 

(Fincher ve Stone 1986). Şekil 2.2 ve 2.3’de β(1→3) β(1→4) glikozidik bağ ve β(1→6) 

glikozidik bağlar gösterilmektedir.  

 

 

Şekil 2.2 β(1→3) glikozidik bağ ve β(1→6) glikozidik bağ (Fincher ve Stone 1986) 

---

 

6

 

Şekil 2.3 β (1→4) glikozidik bağlar (Ben, 2002) 

 

Şekil  2.4  ve  şekil  2.5  görülen  arabinoksilanlar  ise  yüksek  molekül  ağırlıklı  β  (1→4) 

ksilan temel zincirinden meydana gelmiştir  

 

 

Şekil 2.4. Buğday endosperminde bulunan pentozanların yapısı (Michael 1990) 

 

 

Şekil 2.5 Suda çözünen arabinoksilanların yapısı ve arabinoksilanların suda  

                   çözünemeyen ksilana hidrolizi (Meuser ve Suckow 1986). 

 

 

---

 

7

NOP’lerin 

antibesinsel 

aktivite 

göstermelerinde 

en 

önemli 

özellik 

suda 

eriyebilmeleridir. Polisakkaritlerin kimyasal yapılarındaki düzensiz dallanmanın artması 

ile  su  molekülleri  daha  kolay  bir  şekilde  nüfuz  etmekte  ve  bu  yolla  eriyebilirlik 

artmaktadır. 

Tahıl NOP’lerinin yapı ve miktarları bitkilerin genetik yapılarına çevresel şartlara ekim 

ve  hasat  dönemlerine  göre  değişmektedir.  Hatta  varyetelere  göre  bu  polisakkaritlerin 

miktarı  ve  tipleri  büyük  değişiklik  gösterir.  Çeşitli  yem  hammaddelerinin  NOP  içeriği 

çizelge  2.1’de  bazı  buğdaygil  danelerindeki  β  glukan  ve  pentozan  miktarları  çizelge 

2.2’de gösterilmiştir. 

Çizelge 2.1  Çeşitli yem hammaddelerinin NOP içeriği (%) (Patridge ve Wyatt 1995) 

Yem 

Maddeleri 

Karışık Zincirli β 

glukanlar 

Arabinoksilanlar 

Pektinler 

Mısır 

 

4,9 

0,7 

Buğday 

0,8 

6,0 

0,4 

Arpa 

4,4 

7,0 

0,6 

Yulaf 

3,3 

7,7 

1,0 

Çavdar 

1,9 

8,5 

0,4 

Tritikale 

3,0 

7,6 

0,6 

Soya 

Küspesi 

 

4,4 

4,8 

A.T.K 

 

8,1 

6,2 

Bakla 

 

4,8 

3,4 

Sorgum 

0,1 

2,5 

0,4 

 

Türkiye’de yapılan bir araştırmada (Erkek vd 1995) çeşitli buğday varyetelerinin  

% 5.39- 9.81 değişen oranlarda toplam arabinoksilan içeriği saptanmıştır. Buğday, arpa, 

çavdar  ve  tritikale  antibesinsel  etkiler  gösteren  suda  çözünebilen  arabinoksilanları 

içermektedir. 

Mısır 

ve 

sorgumdaki 

arabinoksilanlar 

çoğunlukla 

suda 

çözünemediklerinden antibesinsel değillerdir. 

 

 

---