Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman
Yüklə 6,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
CAMİ VE KİTAP 146 lam dünyasının önemli eğitim öğretim merkezleri arasında yer almış, dolayısıyla da Abbasî Hilâfeti, Ağlebîler, Fatımîler, Horasânîler, Hafsîler ve Osmanlılar gibi bölgeye hâkim yöne- timlerin daimi olarak ilgisine mazhar olmuştur. Burada yalnızca dinî ilimlerin öğretimiyle yetinilmiyor, bunların yanı sıra edebî ilimler, tıp, astronomi ve riyâziye başta olmak üzere felsefî ve aklî ilimler de okutuluyordu. Bütün bu durumlar sebebiyle Zeytûne Camii’nin bünyesinde muhtelif kütüphanelerin ku- rulmuş olması gerekiyordu. Nitekim Hafsî sultanları tarafından Zeytûne Camii’nde kütüphaneler kuruldu. Sultan Ebû Fâris Abdülazîz, el-Maksûretü’l-Azîziyye adı verilen kütüphanesine 30.000 ciltten fazla eser vakfetmişti. Bu kütüphane daha sonra vakfedilenlerle birlikte 200.000 kitaptan oluşan bir koleksiyona sahip olmuştu. Sultan Ebû Amr Osman, 1450’te sarayındaki kitapları ve özellikle nadir yazma eserleri Zeytûne Camii’nde yapılan yeni bir kütüphaneye bağışlayarak naklettirmişti. V. Muhammed el-Mütevekkil’in burada kurduğu Abdaliyye Kü- tüphanesi için yazma eser satın almak üzere İspanya’nın Şâtıbe şehrine gönderdiği âlimler de 3000 eserle geri dönmüşlerdi. Fakat hangi güzellik var ki sonsuza kadar aynen devam ede- bilmiştir. Nitekim İspanyolların Tunus’u işgal etmeleri Zeytûne Camii’ndeki ilmî faaliyetlere büyük zarar vermişti. İspanyollar, 1535 ve 1573’te Tunus’a girdiklerinde Zeytûne Camii kütüpha- nelerindeki kitapların çoğunu yaktılar, sokaklara dökerek atlara çiğnettiler, bir kısmını da papalığın kütüphanesine götürdüler. Buradaki gerileme Osmanlıların bölgeye hâkimiyeti sonrasında önemli ölçüde tersine döndürülebildi. Nitekim I. Ahmed Bey, İspanyol işgali sırasında tahrip edilen kütüphanelerden birini yeniledi ve buraya el-Mektebetü’l-Ahmediyye adını verdi. Meh- med Sâdık Paşa da 1875’te Abdaliyye Kütüphanesi’nin olduğu yere el-Mektebetü’s-Sâdıkıyye’yi yaptırmıştı. Zeytûne Camii’nde yüzyıllarca verimli biçimde yürütülen eğitim öğretim faaliyeti, günümüzde, 1956’da Tunus’un bağımsızlığını kazanması son- rasında kurulan Zeytûne Üniversitesi/el-Câmiatü’z-Zeytûniyye’de sürdürülmektedir. CAMİ VE KİTAP.indd 146 29.09.2016 15:34:20 147 Müslümanların mâbedi ile kitap/kütüphane birlikteliği do- layısıyla hatırlanması gereken önemli bir örnek de Kahire’de, İslam dünyasının günümüzde de yaşamakta olan en köklü dinî eğitim kurumlarından biri konumundaki cami ile çevresindeki medrese, kütüphane, revak, türbe vb. muhtelif tesislerden olu- şan Câmiu’l-Ezher/Ezher Külliyesi’dir. Ezher, Mısır’ın Fatımîler tarafından fethinden bir sene sonra ve yeni başkent Kahire’nin tesisinin akabinde Cevher el-Kâtib es-Sıkıllî tarafından 22 Hazi- ran 972’de inşaatı tamamlanmış ve cami olarak açılışı yapılmış ve bir süre yalnızca namaz kılma mahalli olarak kullanılmıştır. Fakat Ezher’in bu konumu fazla sürmemiş, 988/89’da ken- disi de zengin bir kitap koleksiyonuna sahip bir dârululûm kurucusu olan vezir Yakub b. Killis’in teklif ve teşvikiyle, be- şinci Fatımî halifesi el-Aziz (976-996) tarafından bir öğretim kurumu haline dönüştürülmüştür. Ezher bu durumunu yani eğitim öğretimin ağırlıklı fonksiyonunu oluşturmasını, zaman içerisinde Mısır’ın Eyyûbî, Memlük ve Osmanlı hâkimiyetle- ri dönemlerinde de eksilmeksizin devam ettirmiş ve bilindiği üzere günümüze geniş kapsamlı bir üniversite olarak intikal etmiş bulunmaktadır. Söz buraya gelmişken gönül, Osmanlı başkentinin Fâtih, Süleymaniye … vb. büyük camilerindeki ilmî ve kültürel faaliyetlerin de zikredilmesini arzu etmekte ise de bu defa ancak isimlerinin hatırlanmış olmasıyla yetinmek istiyoruz. Sonuç İslam’ın olmazsa olmazı olarak cami/mescidin, Müslümanın hayatında çok önemli bir yeri bulunduğu/bulunması gerektiği herkesçe kabul edilen bir gerçektir. Müslümanlar camileri, dün- ya ve ahiret hayatlarının hayrı istikametinde nasıl değerlendir- meleri gerektiği sorusunun cevabını, öncelikle Kur’an-ı Kerim ve sonra da peygamberlerinin Sünnet’inde buldular. Bu esaslar en görünür biçimde Hz. Peygamberin şahsında Mescid-i Ne- bevî’de uygulamaya çevrilmişti. İşte bu nedenledir ki, dünden GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 147 29.09.2016 15:34:20 CAMİ VE KİTAP 148 bu güne Müslümanlar, bilhassa da cami denildiğinde Mescid-i Nebevî’deki Hz. Peygamberi gözlerinin önüne getirmekteler. Müslümanlar arasında Hz. Peygamberin örnekliği, geniş İslam coğrafyasının en bilinen yörelerinden en ücra köşelerine kadar, akıp giden yüzyıllar boyunca dikkate alındı ve yaşatıl- maya çalışıldı. Bu arada cami ile ilgili dinî buyruklara uyma özeni yanında bir de cami kültürü oluştu. Hatta bu alanda değişik Müslüman milletler ve topluluklar arasında, biri diğe- rinden teferruatta ayrılıklar gösteren, kültürel unsurlar ortaya çıktı. Nitekim bu durumun en görünür örneği bizzat caminin mimarisinde ortaya çıkmış bulunmaktadır. Anlayış ve uygulamada aralarında bazı farklı değerlendir- meler söz konusu olsa bile, bilgiye büyük önem veren bir dinin müntesiplerinin, bu durumun gereklerini dikkate almamış ol- maları mümkün değildir. İşte bu nedenledir ki, baştan itibaren Müslümanlar, camileriyle kitap ve kütüphane arasında ayrılmaz bir birliktelik oluşturmuşlardır. Sonuçta camiler namaz kılı- nan, kulluğa yönelik diğer faaliyetlerin yapıldığı yerler olma yanında, imkânlar ölçüsünde, kitapları barındıran mekânlar da olmuşlardır. Makalemizde bu durumun, en sade şekliyle de olsa, bir envanter denemesi yapılmaya çalışılmıştır. Camiyi iyi biliyoruz. Cami ve kütüphane denildiğinde, geçmişten günümüze, çok isabetli birliktelikler sergilendiğine inanıyoruz. Bu durumun örneklerini ortaya koyabilmek için ça- lıştığımız sırada gördük ki, genelde Müslümanlar, bir tarafında kütüphane bulunan farklı birliktelikler meydana getirmişlerdir ki, bu vesile ile onları ismen de olsa hatırlamak isabetli olacak- tır. Doğal olarak eğitim öğretimin kütüphanesiz olamayacağı gerçeğinden hareketle geçmişte hemen her medresede bir kü- tüphane bulunmuş olmasına vurgu yaptıktan sonra, bazıları- nın bünyelerinde birer kütüphanenin de bulunduğu kurumlar/ birimler arasında; saray, köşk, konak, imaret, dergâh, zaviye, muallimhane, tekke, hankah, türbe, meşhed, bedesten, çarşı, hastahane, rasathane, kale, ribat… gibi yerleri zikredebiliriz. CAMİ VE KİTAP.indd 148 29.09.2016 15:34:20 Yüklə 6,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|