Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman
Yüklə 6,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
143 dir. Aynı şekilde külliyelerde cami yanında kütüphanelere yer verme geleneğinin Osmanlının sonlarına kadar devam etmiş olduğu anlaşılmaktadır. İlk kurucusu Ayasofya vaizi Feyzullah Şükrü Efendi, hâlihazır yapı ise onun oğlu Küçük Efendi olarak da tanınan Şeyh Mehmed Abdürreşid Efendi ismini taşımakta olup 1826’da tamamlanmış olan Küçük Efendi Külliyesi bu durumun dikkat çekici örneklerinden biri olmalıdır. İstanbul Kocamustafa Paşa’daki bu külliye cami, kütüphane, çeşme, şa- dırvan, tekke odaları, çilehane, su haznesi, kuyular ve hazire- lerden ibaret olup eskiden zengin bir koleksiyona sahip olduğu düşünülen kütüphanesi camiye kuzey batıdan bitişik dikdört- gen planlı bir yapıdır ve camiye bir kapı ile geçilmektedir. 3- Cami ile Kitap/Kütüphane İlişkisi Yönünden Örnek Camiler Bu küçük makalemizi bitirirken, biraz da bir hedef göster- me arzusuyla, burada incelediğimiz cami ile kitap/kütüpha- ne ilişkisi açısından İslam dünyasında örnek gösterilebilecek birkaç caminin gündeme getirilmesinin yararlı olacağını dü- şünmekteyiz. Çünkü tamamı Müslümanlar için muazzez ve mukaddes olmalarına rağmen İslam dünyasında genelde büyük camiler arasında bazıları var ki, bunlar çevrelerine çok yönlü katkıları dolayısıyla her devirde ibadet mekânı olmalarından daha ileri bir merhaleyi temsil etmişlerdir. Nitekim Emeviyye Camii, bünyesindeki kitap koleksiyonlarının zenginliği ve kıy- meti ile muhitindeki bilim ve kültür hayatına yaptığı yoğun katkılarıyla bunlardan biriydi. Burada önceki dönemlerden iti- baren biriken kitap koleksiyonuna Eyyûbîler tarafından da yeni ilaveler yapılmıştır. Örnek olarak hatırlanmak gerekirse büyük âlimlerden Tâceddin Ebü’l-Yümn el-Kindî’nin, topladığı değerli kitapları Maksüretü İbn Sinan’a konulmak üzere vakfetmiş oldu- ğunu zikredebiliriz. Bu vakfın fihristini gören Ebû Şâme, kolek- siyonda yer alan 771 cilt kitabın Kur’an, Hadis, Fıkıh, Lügat, Şiir, Nahiv, Sarf ve ‘ulûm-i evail’e dair eserler olduğunu, ancak GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 143 29.09.2016 15:34:20 CAMİ VE KİTAP 144 bunların bir bölümünün daha sonra kaybolduğunu naklet- miştir. Şerefeddin İbn Urve ise kitaplarını Emeviyye Camii’nin doğu kısmında Meşhedü Urve diye anılan bölüme konulmak üzere vakfetmiş, hadis öğretilen bu bölümde kitaplar iki dolaba yerleştirilmişti. Emeviyye Camii’nin içindeki bazı koleksiyonlar, el-Melikü’l-Muazzam İsâ b. el-Melikü’l-Âdil döneminde Şam Kadısı Cemâleddin Yûnus b. Bedrân’ın teklifi üzerine bir araya toplanarak Meşhedü Urve’nin doğusuna ve batısına konulan kitap dolaplarına yerleştirilmişti. Nitekim ileri bir tarihte Şam’ı ziyaret eden İbn Fazlullah el-Ömerî burada kitaplarla dolu çok sayıda dolap gördüğünü söylemiştir. Emeviyye Camii komplek- si içerisinde Nûreddin Mahmud Zengî’nin yaptırıp Selahaddin-i Eyyûbî tarafından ihya edilen Kellâse Medresesi’nde Kâdî el-Fâ- zıl tarafından kurulup daha sonra oğlu tarafından geliştirilen ve nihayet Takıyyüddin Abdurrahman el-Yeldânî’nin, kendisine ait kitapları bağışlayarak zenginleştirdiği kütüphane de daha sonra Emeviyye Camii’ndeki merkez kütüphaneye katılmıştır. Mamafih İslam dünyasının en önemli camilerinden biri olan ve Osmanlı sultanlarının da baştan itibaren dikkatlerini çekerek geniş çapta ilgilerini gören bu mabet ile çevresindeki medre- selerde yer alan kitap koleksiyonları burada hatırlatılanlardan çok daha fazla idi ve yüzlerce yıl yalnızca sade Müslümanların değil çevresindeki geniş ilim taliplilerinin ihtiyaçlarına cevap vermeyi sürdürmüştü. Cami ve kütüphaneyi içeren bir bütün olması yanında çevresinde farklı bir muhit oluşturmuş bulunması dolayısıy- la İslam tarihinin şaheserleri arasında yer alan Emeviyye Ca- mii’nden söz ettikten sonra benzer bir müessese olarak Fas’ta, bütün Mağrib’in en iyi bilinen, kapsamlı külliye ve camileri arasında yer alan Karaviyyîn ile satırlarımıza devam edebili- riz. Bu camiyi de içine alan külliye Kayrevan’dan Fas’a göçen fakih Muhammed b. Abdullah el-Fihrî’nin kızı Fatma Hanım tarafından 859’da yaptırılmıştır. Kurucusunun aldığı tedbirler yanında Karaviyyîn Camii’nin gerek bakım, onarımı ve gerekse CAMİ VE KİTAP.indd 144 29.09.2016 15:34:20 145 bünyesinde gerçekleştirilen dinî hizmetlerle kültürel faaliyetle- rin masraflarının karşılanması amacıyla baştan itibaren çeşitli vakıflar kurulmuştur. Karaviyyîn Camii, hizmete başlamasıyla birlikte, yalnızca yakınları değil uzak çevresinde de ilmî haya- tın gelişmesine kaynaklık eden bir merkez olmuş, Muvahhid- lerle (1130-1269) başlayan bu süreçte, özellikle Murâbıtların (1056-1147) Merakeş’i başşehir edinmelerini (1062) takip eden devrede, bütün İslam dünyasının en önemli eğitim ve kültür menbalarından biri haline gelmiştir. Denebilir ki, Mağrib’te İs- lam medeniyetine en büyük katkı Merînîler (1196-1465) dö- neminde ve Karaviyyîn müesseselerince yapılmıştır. Bu sırada Karaviyyîn ve gerekse yeni Fas Camisi’nin çevresinde Merînîler tarafından medreseler ve kütüphaneler yaptırılmıştır. Sonuç olarak bu gelişmeleri müteakip eğitim öğretim alanında Kara- viyyîn müessesesi dünyanın en kadim üniversitelerinden biri olarak günümüzde hizmetlerini, yeni zamanların gereklerine uygun biçimde sürdürmekte, bünyesindeki Karaviyyîn Kü- tüphanesi ise Fas’ın en önemli kütüphanelerinden biri olarak değerlendirilmektedir. İsmini, inşa edildiği yerdeki zeytin ağacından veya zeytin- yağının bizatihi ışık yayması benzeri, ilim ışıklarını bölgesinde neşretmesi arzusuyla, Nûr Suresi’nin 35. âyetinde 3 Allah’ın nu- runun temsili için verilen örnekte geçen ‘zeytûne’ kelimesin- den almış olan Zeytûne Camii, İslam dünyasının en kadim ve önemli camilerinden biri olarak Emevî valilerinden Hassân b. Nûmân tarafından 699’da Tunus şehrinde çarşıların ortasında tesis edilmiştir. Gerek inşa edildiği mevki ve gerekse büyüklü- ğü dolayısıyla da Camiu’l-Kebîr ve Tunus Ulucamii isimleriyle de tanınmıştır. Zeytûne Camii ilk kuruluşundan itibaren İs- 3 “Allah, göklerin ve yerin nurudur. O’nun nurunun temsili şudur: Duvarda bir hücre; içinde bir kandil, kandilde bir cam fanus içinde. Fanus sanki inci gibi parlayan bir yıldız. Mübarek bir ağaçtan, ne doğuya, ne de batıya ait olan zeytin ağacından tutuşturulur. Bu ağacın yağı, ateş dokunmasa bile nerede ise aydınlatacak (kadar berrak)’tır. Nur üstüne nur. Allah, dilediği kimseyi nuru- na iletir. Allah, insanlar için misaller verir. Allah, her şeyi hakkıyla bilendir.” GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 145 29.09.2016 15:34:20 Yüklə 6,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|