Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman
Yüklə 6,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
CAMİ VE KİTAP 140 külliyede Şeyh Vefa tarafından vakfedilmiş 381 kitaptan mey- dana gelen bir kütüphanenin varlığı vakıf kayıtlarından öğ- renilmektedir. Bu arada Fatih bizzat kendisi çok sayıda hayır eseri kurması yanında, çevresindeki devlet ileri gelenlerini de bu yönde teşvik etmekten geri kalmamaktaydı. Nitekim onun vezirlerinden Gedik Ahmed Paşa’nın 1470 civarında tamamlan- mış olması gereken Afyon’daki külliyesinde caminin yanında bir de kütüphane kurmuş olduğu bilinmektedir. II. Bâyezid (1481-1512) biri başkent İstanbul, diğer iki- si Amasya ve Edirne’de olmak üzere üç külliye kurmuştur. Amasya’daki külliyede bir kitaplık, Edirne’deki külliyede ise iki yanında birer tabhane ve misafirhanenin yer aldığı cami ile etrafında aşhâne, imâret, mutfak, erzak ambarı, medrese, dârüşşşifâ ve hamam ile Tefsir, Hadis, Fıkıh, Kelâm, Usul, Belâ- gat, Mantık ve Tıp konulu kitaplardan oluşan 42 ciltlik küçük bir kütüphaneyi içermekteydi. İstanbul’daki külliyesinde ise kütüphane ilerleyen dönemlerde kurulmuştu. Aslen Saraybos- na’nın Drozgometva köyünde doğan ve bir devşirme olarak Osmanlı sistemi içerisine dâhil olup zaman içerisinde yetenek- leri ve çabasıyla haklı olarak II. Bâyezid döneminde iki devre halinde (1501-1503; 1506-1511) devletin padişahın ardından en üst makamı olan sadrazamlığını üstlenen Atik Ali Paşa, ba- şarılı yöneticiliği yanında ilim ve sanatla da yakından ilgilenen bir şahsiyete sahipti. Nitekim fetih sonrası Osmanlı mührünün vurulmaya çalışıldığı başkent İstanbul’a, döneminin en önemli kültür müesseselerinden biri olmak üzere cami, medrese, ima- ret, mektep, diğer müştemilât 119 cilt kitaptan oluşan kütüp- haneyi içeren bir külliyeyi (1509/1510) kazandırmıştı. Kanuni Sultan Süleyman’ın biri Şam, diğeri İstanbul’da olmak üzere iki külliyesi bulunmakta ve Osmanlı başkenti İs- tanbul’daki külliyesinde, ilk kuruluşu sırasında olmamakla bir- likte, muhtemelen cami açılışından birkaç sene sonrasında, bir kütüphane kurulmuş bulunmaktaydı. II. Selim’in Süleymaniye gibi 1568-1574 yılları arasında Mimar Sinan’a yaptırdığı Seli- CAMİ VE KİTAP.indd 140 29.09.2016 15:34:19 141 miye Camii ve diğer bir kısım hayır eserini içeren külliyesinde, Süleymaniye’den farklı olarak daha eser tamamlanmadan, dö- nemine göre zengin bir kütüphanenin hazırlıklarına başlanmış ve zamanı geldiğinde de caminin içerisindeki yerinde açılmıştır. Yine II. Selim’in eşi Nurbanu Sultan’ın Üsküdar Toptaşı’nda 1570-1579’da Mimar Sinan’a yaptırdığı ve sonraları Atik Valide ve Valide-i Atik diye tanınmış olan külliyesinde medrese ve da- rulhadis talebelerinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş bir kütüphane bulunmaktaydı. III. Mustafa (1695-1703) dönemi sadrazamlarından Am- cazâde Hüseyin Paşa İstanbul Saraçhane’de daha ziyade kı- raat ve tecvid öğretimine hizmete yönelik olmak üzere der- shane-mescid, 16 medrese hücresi, sıbyan mektebi, sebil ve içerdiği koleksiyon günümüzde diğer benzerleri gibi Süleyma- niye Kütüphanesi’nde korunmakta olan kitapları içeren kütüp- haneden oluşan bir külliye yatırmış ve 1700 tarihli vakfiye ile kaydettirmişti. Lale Devri’nin ünlü sadrazamı Damat İbrahim Paşa üç külliye kurmuştur. Bunlardan ikisi başkent, üçüncüsü ise doğum yeri Nevşehir’de olup İstanbul Şehzadebaşı’nda Ma- yıs 1720’de açılışı gerçekleşen külliyede cami ve buna simetrik kütüphane ile darulhadis medresesi, çeşme, sebil, çarşı bulun- maktadır. Damat İbrahim Paşa Kütüphanesi oluşturulurken Kazasker Sünbül Ali Efendi’nin kitaplarının da buraya bağış- lanmış olduğu vakfiyesinden öğrenilmektedir. Nevşehir’deki külliyede ise cami ile birlikte daha mütevazı bir kütüphane oluşturulmuştur. I. Mahmud döneminde sadrazam Hekimoğ- lu Ali Paşa’nın İstanbul Davutpaşa’da 1734/35’te tamamlanan külliyesinde cami yanında, eğitim öğretime doğrudan katkı sağlamayı hedefleyen oldukça zengin müstakil binası bulunan bir kütüphane kurulmuştu. Hacı Beşir Ağa (ö. 1746) Osmanlı ülkesine bir zenci köle olarak geldi. Zaman içerisinde kendini geliştirdi ve devlet ka- demesinde muhtelif görevler yaptıktan sonra III. Ahmed ta- rafından 1717’de getirildiği Dârüssaâde ağalığına I. Mahmud GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 141 29.09.2016 15:34:19 CAMİ VE KİTAP 142 döneminde de devam ederek vefatına kadar aralıksız 29 sene makamını korudu. Kendisi çok sayıda hayır tesisi kurmuştu ve ‘büyük kitap meraklısı’ nitelemesine uygun olarak çok sayıda kütüphane tesis etmişti. Onun bu alandaki eserleri arasında sa- hip olduğu özel kütüphanesi yanında, Cağaloğlu’ndaki külliye- sinde caminin sağ tarafına bitişik, kapısı camiye açılan 1745’te kurduğu ve daha sonra bağışlarla zenginleşen, Eyüp’te 1735’te kurduğu daha sonra Rabia Hatun’un 1743’teki kitap bağışıyla gelişen, Medine’de kurduğu ve reisülküttâb İsmail Efendi’nin de 1740’ta 18 cilt kitap bağışladığı, Ziştovi’de bir okulu da içeren kütüphaneleri ve bunlara ek olarak da Bağdat’ta İmam-ı Âzam Camii Kütüphanesi’ne yaptığı kitap bağışı hatırlanabilir. Beşir Ağa Afrika’dan gelerek Osmanlı sistemine dâhil olan ve orada yetişen biri olarak her türlü takdiri hak etmektedir. I. Mahmud saltanatının son yıllarında içerisinde büyük bir kütüphaneyi de içermesini hedeflediği bir külliye yapımına girişmiş, bu amaçla bir ölçüde kitap da temin etmişti. Fakat kendisi bu emelini gerçekleştiremeden vefat ettiğinde yerine geçen kardeşi III. Osman, bu hayır işini tamamlamış ve Aralık 1757’de açılışı yapılan tesisin ismini de Nûr-ı Osmânî koymuş- tur. III. Mustafa (1757-1774) da Laleli’de 1760-64 yılları ara- sında yaptırdığı külliyesinde cami yanında bir kütüphaneye yer vermiştir. Şüphesiz Osmanlı dönemi külliyelerinde cami ile ki- tap/kütüphane birlikteliği denildiğinde hatırlanması gerekenler burada sayılanlardan ibaret değildir. Doğrusu burada sayılan- ların ancak örnekler olarak değerlendirilmesidir. Nitekim XV. yüzyıla ait Darende yakınlarındaki Abdurrahman Erzincanî’nin türbe ile yanında inşa edilen cami, kütüphane ve meşrutayı içe- ren mütevazı bir külliyesi de bu durumun örneklerinden birini oluşturmakta, sadrazam Halil Paşa’nın doğum yeri Kayseri Tav- lusun’da (1618), Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın İncesu’da (1670), sadrazam Erkiletli Mehmed Paşa’nın Erkilet’te (1671) kütüphaneyi içeren külliyeler kurdukları, benzer durumun Os- manlı ülkesinin diğer yerleri için de geçerli olduğu bilinmekte- CAMİ VE KİTAP.indd 142 29.09.2016 15:34:19 Yüklə 6,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|