Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman
Yüklə 6,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
137 de görüldüğü gibi var olan cami kütüphanelerinin yeni bağış- larla zenginleştirilmelerini, Fâzıl Ahmed Paşa’nın Kandiye’deki camisinde, Gîlânîzâde Nûri Paşa’nın 1722’de Hama’da, Bursalı İsmail Hakkı’nın 1723’te Bursa’daki camisinde kurduğu kütüp- haneleri gösterebiliriz. I. Mahmud büyük bir ihtilal sonrasında tahta çıkmış, dola- yısıyla devlet önemle restorasyona ihtiyaç duymakta olmasına rağmen onun saltanat dönemi kütüphane kuruluşu açısından verimli bir devreyi oluşturmuştur. Biz yalnızca cami ile ilgi- si kadarını dikkate alarak şunları kaydedebiliriz. I. Mahmud tarafından 21 Nisan 1740’ta Ayasofya Kütüphanesi, adı geçen caminin yanında kendisi için yapılan özel binada açılmıştır. Aynı şekilde Fâtih külliyesinin daha da zenginleşmesine bir katkı olmak üzere burada da müstakil bir kütüphane kurul- muştur. Benzer bir durumun Süleymaniye Camii için de geçerli olduğuna yukarıda işaret edilmişti. Bu dönemde Şeyhülislâm Ebü’l-Hayr Ahmed Efendi Sultan Selim Camii mahfilinin altın- da medrese talebeleri için bir kütüphane kurmuş, Eylül 1834’te Mehmed Efendi 15 ciltlik kitabını Üsküdar’daki Şeyh Camii’ne vakfetmiş, Hıfzızâde Osman Fakih Efendi’nin Amasya Burmalı Minare Camii içerisinde (1734), Galata Kadısı Hıfzı İbrahim Efendi İskender Paşa Camii’ne, Sadrazam Kethüdası Şerif Ha- lil Efendi Cerrahpaşa’da yaptırdığı cami ve medresede, Şehit Osman Paşa Niş kalesindeki camisinde kütüphane kurmuştur. III. Mustafa (1757-1774) döneminde iki defa şeyhülislâm olan Veliyüddin Efendi Beyazıt Camii’nin kıble yönünde sağ tarafa bitişik olarak yaptırdığı camiden girilen kütüphanesini Ekim 1868 tarihli vakfiyesiyle düzenleyerek açmıştır. Yine bu dönemde Şeyh Abdüllatif Efendi Kasımpaşa’daki Cami-i Kebir’e (1758/59), Erzurum Kadısı Mehmed Zihni Efendi Akşehir’de Şeyh Sinan Efendi Camii’ne (1767/68), Ayasofya Cuma vaizi İbrahim Efendi Eyüp’teki Câmi-i Kebîr’e (Haziran 1771), Meh- med Efendi Haseki Sultan Camii’ne (1771) ilerleyen dönemde müderris Medenî Mehmed Efendi Süleymaniye Camii’ndeki GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 137 29.09.2016 15:34:19 CAMİ VE KİTAP 138 kütüphaneye kitaplarını vakfetmişlerdir. Diğer kütüphaneler olarak Bosna sancağı beyi İshak Beyoğlu Îsâ Bey’in 1458’de Saraybosna’da yaptırdığı camisinin yanına 1759/60’ta Ako- valı Osman Şehdî’nin kurduğu kütüphaneyi, Arpa Emini Ali Ağa b. Hüseyin’in 1762/63’te Tırnova’da camisi yanına inşa ettirdiği kütüphaneyi, Hüseyin Ağa b. Süleyman Ağa’nın Bur- sa’da Kavaklı Mahallesi’nde 1760/61’de yaptırdığı mescid ve kütüphaneyi, Abdurrahman Paşa’nın Diyarbekir Ulucamii’ne kitaplarını vakfettiğini, Müftü Abdullah Efendi’nin Erzincan’da Cuma Mahallesi’ndeki cami ve medresesi yanında yaptırdığı kütüphaneyi görüyoruz. Osmanlı ülkesinde XVIII. yüzyılın sonları ve XIX. yüzyılın başlarında genelde yeni kütüphaneler kurma uygulaması de- vam ettiği gibi, bilhassa da önceden kurulmuş olan kütüphane- lerin gerek kurucu ailelerin mensupları ve gerekse kitapseverler tarafından zenginleştirilmesine devam edildiği görülmektedir. Bu arada camiler bünyesinde veya çevrelerinde yeni kütüp- hanelerin oluşturulmasına da devam edilmiştir. Nitekim Şeyh Mustafa Hulusî’nin Balat’ta cami, mektep ve kütüphaneden olu- şan bir hayır eseri topluluğu yaptırdığı, 2 Şubat 1798 tarihli vakfiye ile buraya isimleri gösterilen 250 cilt kitap bıraktığı, kü- tüphanenin hafız-ı kütüplüğüne de oğlu, damadı ve torununu tayin ettiği görülmektedir. Bu arada Yusuf Ağa’nın Üsküdar’da Mihrimah Sultan Camii’nde kütüphane kurduğu, Yeğen Ali Paşa’nın Manastır’da Emîr Bey Camii’nde (1791), Şeyh Meh- med Efendi’nin Nazilli’de Camii-i Atîk’te (1796/97), Ahmed Ağa’nın İzmir’de Hisar Camii’nde, Esmâ Sultan’ın kethüdası Çelebi Mehmed Efendi’nin Saraçhane’de Dülgeroğlu Camii ya- nında kurdukları kütüphaneleri saymak mümkündür. Cami ile kitap/kütüphane birlikteliğinin örnekleri olarak II. Mahmud (1808-1839) döneminde Ahmed Ağa’nın Harput Kurşunlu Camii’nde (1812), İzmir Müftü Camii’nde (1806, 1819) birer, Kıbrıs’ta Ayasofya Camii’nde ise Hacı Yûsuf Efendi’nin kendi adıyla anılan bir kütüphane kurmuş olması hatırlanabilir. CAMİ VE KİTAP.indd 138 29.09.2016 15:34:19 139 Camiler içerisinde dolaplarda veya ayrıca kitap koleksi- yonları oluşturularak cami kütüphaneleri kurma geleneği, Os- manlı sisteminin büyük bir kırılma geçirdiği Tanzimat’ın ilanı sonrasında da devam etmiştir. Bu döneme örnek olmak üzere Hacı İsmail Ağa’nın Çankırı’da Ali Bey Camii’nde (1868), Hacı Abbas’ın Kalkandelen’de Çarşı Camii’nde (1869), Sultan Abdü- laziz’in annesi Pertevniyal Sultan’ın Vâlide Camii’nde (1871), Hacı Mahmud Efendi’nin Cami-i Kebîr’de (1888) kurduğu kü- tüphaneler sayılabilir. Şimdi de sıra merkezinde cami olmak üzere çoğu defa birer kütüphaneyi de içeren Osmanlı külliyelerine gelmiş bulunmak- tadır. Osmanlıların medeniyet tasavvurlarının en güzel göster- geleri olarak külliyelerin bir kısmı başkent İstanbul’da olmak üzere, geniş ülkenin değişik yörelerinde kurulmuşlardır. Bunlar içerisinde bazen cami, bazen medresenin bir parçası, bazen de müstakil bir birim tarzında kütüphaneyi, aynı bütün içerisinde bir araya getiren örnekler oldukça çoktur. Biz bu durumu ola- bildiğince kronolojik bir çizgi takip ederek örneklendirebiliriz. İstanbul’da bünyesinde cami ve kütüphaneyi bir araya ge- tirmede önceliğin Eyüp mü, yoksa Mahmud Paşa Külliyesi’ne mi ait olduğu, bir oranda tartışmaya konu oluşturduysa da, eldeki veriler önceliğin Eyüp Camii Külliyesi’nde (1459) oldu- ğunu göstermektedir. Bu arada fetihten sonra bir bölümü med- rese hâline getirilen Ayasofya Camii’nde de Fatih tarafından bir kütüphane kurulmuş olduğu bilinmektedir. Türbeler, medrese- ler, tabhâne, dârüşşifâ, muvakkithane, hazîre, kervansaray, çarşı (arasta), hamam ile İstanbul’un fetih sonrasında inşa edilen ilk selatin camiini de içeren Fâtih Camii Külliyesi, ilk müstakil kütüphane binasına ancak XVIII. yüzyılda kavuşmuş olmakla birlikte baştan itibaren burada kütüphane bulunmaktaydı ve zaman içerisinde muhtelif ilavelerle koleksiyon zenginleştiril- mişti. Nitekim I. Mahmud da burada müstakil bir kütüphane tesis etmiştir. Aynı şekilde Fatih devri meşâyihinden Şeyh Vefâ diye tanınan Muslihuddin Mustafa (ö. 1490) için inşa edilen GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 139 29.09.2016 15:34:19 Yüklə 6,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|