DersliK 9-az new indd

ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI
96
RƏSSAM VƏ TEATR SƏNƏTİ
RƏSSAM VƏ GEYİM. Rəssamın geyim üzərində işi eskizdən başlayır, 
personajın obrazlı səciyyəsi artıq eskizdə dəqiqləşdirilməlidir. Geyimin 
eskizləri tamaşanın səhnəqrafiyası ilə eyni üslubda cızılır. Hər persona-
jın geyimi tamaşanın bütün aktyorları üçün geyimlərin üslub vahidliyi 
nəzərə alınaraq yaradılır. 
Rəssamın düşündüyü geyim yalnız aktyorun oyunu zamanı məna da-
şıyır. Aktyorun həmin geyimlərdə necə davranması, hərəkət etməsi, ge-
yimin zahiri və daxili baxımdan yaddaqalan obrazın yaradılmasında ona 
necə kömək etməsi – rəssamın işinin uğurlu alındığına sübutdur.
R Ə S S A M – A K T Y O R –
QRİM.  Əgər  səhnədə  dekorasi-
yalar qurulub, işıqlar gur yanır, 
musiqi  səslənir,  amma  aktyor 
yoxdursa, deməli tamaşa da yox-
dur.  Aktyor  –  teatr  sənətinin 
təməlidir, onun sayəsində pyesin 
mətni və dekorasiyalar canlanır, 
rejissor və rəssamın düşüncələri 
öz təcəssümünü tapır. Aktyorun 
öz qəhrəmanına çevrilməsi – teatr sənətinin məğzidir.
Azərbaycanda peşəkar teatr sənətinin yarandığı dövrlərdə səhnəqrafiya ilk 
addımlarını atırdı. Rəssamlar səhnə sənətinin ictimai məzmununun əhəmiyyə-
tini yaxşı başa düşür və tamaşaların tərtibatında milli xüsusiyyətləri əks etdir-
məyə çalışırdılar.
Səhnədə  baş  verənlərin  doğurduğu  bədii  təəssürat  bizdə,  əsasən, 
aktyorun  sayəsində  yaranır.  Aktyorluq  sənəti  rəsmdən  daha  çox  hey-
kələ yaxındır. Aktyorlar – öz forma və məğzini davamlı dəyişən “canlı 
heykəllər”dir. Heykəlin obrazlı ifadəsi və səhnə hərəkəti eynidir, çünki 
insan vücudunun plastikasının eyni dilində danışırlar. Aktyor, rəssam 
LAYİHƏ

---

ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI
97
RƏSSAM VƏ TEATR SƏNƏTİ
kimi, öz plastikasının canlı və dinamik heykəl forması ilə tamaşanın gö-
rünən simasını yaradır.
Aktyor teatrda öz qəhrəmanının maskası arxasında gizlənir. O, daha 
çox personajı təmsil edir, onun xarakter və davranışını təsvir edir, nəin-
ki onun həyatı ilə yaşayır. Oyun maskasının yaranmasında zahiri ifadə 
vasitələri – qrim və plastika, diksiya və geyimin xüsusiyyətləri böyük 
rol oynayır. Qəhrəmanın zahiri siması – onun daxili aləminin və xarak-
terinin əksidir. 
Qrimçi  rəssam  qrimi  düşünüb-daşınır,  parik  və  taxma  saç  axtarır, 
saç düzümü yaradır, bığ-saqqal yapışdırır. Rəssam qrim etməklə aktyora 
qəhrəman obrazı verir. 
Jest – heykəltəraşlıqda və səhnədə ifadənin dili 
Zakir Əhmədov.
“Nəvələr”
Kompüterin köməyi ilə qrim nümunələri və digər zahirən başqalaş-
ma vasitələri yaratmaq çox faydalı və maraqlıdır. Rəssam fotonu əsas 
götürərək, aktyor ilə birlikdə personajın simasını xeyli variantda model-
ləşdirə bilər.
Elə bir insan var ki, onsuz teatr sənəti mövcud deyil, o – tamaşaçıdır. 
Bəs tamaşaçı tamaşa barədə məlumatı haradan alır? Bunun üçün tamaşanın 
reklamı, onun yaradıcıları ilə müsahibələr hazırlanır və s. Yenə də burada 
rəssamın afi şa, proqram, buklet və s. yaradan dizayner kimi iştirakı tələb 
olunur. 
LAYİHƏ

---

ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI
98
RƏSSAM VƏ TEATR SƏNƏTİ
Teatr plakatı və afişası sənəti qrafik dizayn sahəsinə aiddir. Lakin ənənə-
vi olaraq, bu həm də tamaşanın istər səhnədə, istərsə də plakatda – bütün 
obraz həlli üçün məsul olan quruluşçu rəssamın fəaliyyət sferasına daxildir. 
Tamaşanın  plakatda  obrazı,  onun  qabarıq  ifadəsi  tamaşaçını   aktyorların 
adlarından heç də az cəlb etmir.
Teatr cəmiyyətdə və sizin həyatınızda hansı rolu oynayır?
Düşünün və izah edin
Biz hər şəhərdə tamaşa salonu, işıqlı foyesi, pərdələrinin arxasındakı sirli 
məkanda rəngbərəng işıq şüalarının qaranlıqdan çıxan aktyorların üzünü işıq-
landırdığı səhnəsi olan gözəl teatr binasının olmasına alışmışıq. 
Lakin heç də həmişə belə olmayıb. Hələ iki yüz il əvvəl tamaşa salonu elek-
trik  işığı  ilə  deyil,  şamla  işıqlandırılırdı.  Ondan  daha  əvvəllər  isə  tamaşalar 
gündüz, açıq səma altında oynanılırdı. Amma o zaman tamaşalar da başqa idi, 
teatr binasının memarlığından danışmağa da dəyməzdi, müvafiq olaraq teatrda 
rəssamın rolunun əhəmiyyəti də fərqli idi.
Bilirsinizmi?
Hər təsvir – heç də sənət əsəri deyil. Onu əsərə çevirən fırça, ya da 
fotoaparat yox, rəssamın istedadıdır. Bu istedad hər hansı bir dərəcədə 
sizin hər birinizdə var. 
İncəsənət – təkcə təsvir etmək qabiliyyəti deyil, həm də gözəlliyi gör-
mək, onu hiss etmək və ondan zövq almaq qabiliyyətidir. 
Siz teatr sənəti ilə tanış olarkən istənilən fəaliyyət sferasında yaradı-
cı insan olmağınıza kömək edəcək təcrübə və bilik əldə edirsiniz.
Rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qələmlər, quaş
 
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
LAYİHƏ

---

ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI
99
RƏSSAM VƏ TEATR SƏNƏTİ
Müəyyən edin
1. 
“Teatr  sənəti  və  rəssam”  mövzusunda  tədris-araşdırma  işini  (fərdi 
və yaxud kollektiv) yerinə yetirin. Rəssam və aktyor yaradıcılığının 
qarşılıqlı əlaqəsini, həmçinin cəmiyyətdə teatrın rolunun dəyişməsi-
ni açıqlayın.
Yaradıcı fəaliyyət
2. 
Bütün siniflə birlikdə məktəbdə yaddaqalan tamaşa göstərməyə və öz 
dostlarınızı dəvət etməyə çalışın. Bunun üçün mövzunu seçmək və 
onun əsasında “Teatr və rəssam” layihəsini araşdırmaq lazımdır. 
 
Sinifdə “Quruluşçu rəssam”, “Qrimçi rəssam”, “Geyim üzrə rəssam” 
və  “Aktyorlar”  adlı  yaradıcı  qruplar  yaradın.  Dərslikdəki  mətnin 
əsasında hər bir rəssamın fəaliyyəti ilə tanış olacaq və müvafq ola-
raq da təklif edilən tapşırıqları yerinə yetirəcəksiniz. Bədii əsərdən 
xoşunuza gələn bir fraqmenti seçin və onun əsasında öz şəxsi ssena-
rinizi tərtib edin.
 
“Quruluşçu rəssam”: üç-dörd əşyadan: stol, stul, kətil və i. ibarət tamaşa yeri 
yaradın. Eyni əşyalardan müxtəlif məkanlar – hazırlanan tamaşanın eski-
zi və maketi yaradıla bilər. Dekorasiya elementləri: dəzgahlar, arakəsmələr, 
nərdivanlar, yastıqlar və s. məktəb tamaşasında istifadə edilə bilər. Səhnənin 
tərtibatı – tamaşanın fonu, afişa, proqram, buklet və s. hazırlanması.
 
“Qrimçi rəssam”: tamaşada iştirak edən hər obraz üçün qrim düşünmək. 
Aktyorların üzünü rəngin, yapışqanlı plastik və tükün, parikin, saç düzü-
münün və s. köməyi ilə dəyişmək. Qrimin xarakteri yazılı mətnin bədii xüsu-
siyyətlərindən, aktyorun yozumundan, rejissor konsepsiyasından və tama-
şanın tərtibat üslubundan asılıdır. Hazırlanan tamaşanın personajlarının 
qrim və saç düzümü variantlarını (kompüterdə də olar) yaratmaq.
 
“Geyim  üzrə  rəssam”:  səhnə  geyiminin  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmaqla 
personajların geyim eskizlərini yaratmaq. Tamaşanın geyim və səhnəqrafi-
yasının vahid üslubuna nail olmaq işin uğur meyarı sayılır. Geyimləri ka-
ğızdan,  parçadan,  yaxud  artıq  əl  altında  olan  kostyum  materiallarından 
hazırlamaq olar.
 
“Aktyorlar”: ssenari və rollar ilə tanış olun, obraza girin və öz “rolunuzu” 
yerinə yetirin.
3. 
“Teatr  və  rəssam”  layihəsi  çərçivəsində  rejissor,  aktyorlar  və  rəs-
samların işinin nəticəsinin teatrlaşdırılmış sərgi formasında təqdi-
matını keçirin.
3
 
Teatrda rəssamın əsas vəzifələri nədən ibarətdir? 
3
 
Səhnəqrafiyanın rəngkarlıqdan əsas fərqi nədir?
Özünüzü yoxlayın
LAYİHƏ

---