Dərs vəSAİTİ Vəsait Boloniya prosesi, kredit sistemi üzrə ali pedaqoji

25

şagirdin  fəaliyyətinə neqativ  qiymət  verərsə onda  bu  texno-

logiyanın effektini heçə endirər.

Binar dərs (məqsədlər).

a. Fənlər  üzrə bilikləri  transformasiya  səviyyəsində

öyrənmək

b. Müəllimlərin əməkdaşlığını inkişaf etdirmək

c. Şagirdlərdə fənlərin  bir-biri  ilə bağlılığı əlaqəsi,

dünyanın tamlığı barədə əqidələri formalaşdırmaqdır

Binar  dərsin  keçirilməsində bir  neçə müəllim  iştirak  edir.

Bu  texnologiya  daha  çox  mühazirələri  oxuyan  zaman  istifadə

olunur.  Mühazirəni  2  ayrı-ayrı  fənn  müəllimi  oxuya  bilər.  Bu

texnologiyadan  seminar  məşğələlərində və müsahibəni  keçirəndə

də istifadə olunur.

Qarşılıqlı nəzarət. (məqsədlər)

1. Şagirdlərin biliyini yoxlamaq

2. Hər  bir  şagirdə öz  müvəffəqiyyətləri  barədə yoldaş-

larına məlumat vermək imkanı yaratmaq

3.

Zəif  şagirdlərin  güclü  şagirdlər  qarşısında  olan

inamsızlığını aradan qaldırmaq

4. Şagirdlərin nitqini inkişaf etdirmək

5. Sorğunu intensivləşdirmək

6. “Mən” konsepsiyasını tərbiyə etmək

Qarşılıqlı  nəzarət  müxtəlif  yaşlı  şagirdlərlə keçirilə bilər.

Sorğunun  bu  növünü  tətbiq  etməzdən  qabaq  cavablara  qiymət

vermək  bacarığını  inkişaf  etdirmək  üçün  şagirdlərlə hazırlıq  işi

aparılır.  Bu  zaman  yaxşı  olar  ki,  I  mərhələdə şagirdlər  yalnız

müvəffəqiyyətə diqqət  versinlər.  Cavabın  düzgünlüyü,  tamlığı,

fikrin dəqiqliyi əsas meyarlar kimi götürülür.

Qarşılıqlı nəzarət aşağıdakı kimi aparılır:

1. Müəllimin müəyyən mövzu və məsələlər üzrə qarşılıqlı

yoxlama aparılacağını xəbər verir. Sinif müəllimlərə və şagirdlərə

bölünür.  Bir  parta  arxasında  oturanlar  müxtəlif  rollarda  (biri

müəllim, o biri şagird) çıxış edirlər.

2.  “Şagirdlər”  öz  “Müəllimlər”-inə cavab  verirlər.  Baş-

qalarına  mane olmamaq  üçün  cavab  verənlər  astadan  danışma-

26

lıdır. “Şagirdlər” cavab  verəndən  sonra qiymət verilir.  Qiymətlər

yazılı da ola bilər. Bu məqsədlə fərdi uçot vərəqi aşmaq lazımdır.

Qiymət  verərkən  sinifdə münaqişəli  vəziyyətin  yaranmasına  yol

verilməməlidir.

3.  Şagirlər  rollarını  dəyişə bilərlər.  Şagird  rolunda  çıxış

edənlər  müəllim  rolunda  çıxış  edirlər.  Şagirdlərin  yerlərini  də

dəyişmək olar. Bu cütlər arasında gərginlik yaranan zaman edilir.

Hər  dərsdə cütlərin  yerini  dəyişmək  yaxşı  olar.  Bu  ünsiyyət

dairəsini genişləndirməyə kömək edir.

Qarşılıqlı nəzarət korreksiya funksiyasını yerinə yetirir. Bu

güclü  şagirddən  zəif  şagird  soruşan  zaman  baş  verir.  Müəllimlər

rolunda ən  zəif  şagirdlər  də çıxış  etməlidirlər.  Bu  onlara  güclü

təsir edir.

Bu  texnologiya  müəllim  tərəfindən  yaxşı  hazırlanan

zaman az vaxt tələb edir. Bunu yenilikçi pedaqoqlar tətbiq edirlər.

Amma o kütləvi praktikada da geniş tətbiq olunur. Bu sorğu növü

praktiki olaraq hər dərsdə tətbiq oluna bilər.

Qarşılıqlı  nəzarətdən  həm  nəzəri  materialı  yoxlayan

zaman,  həm  də misalları  həll  edən  zaman  istifadə etmək  olar.

Dərsdə qarşılıqlı  nəzarətlə bərabər  sorğunun  aşağıdakı  başqa

növlərini də tətbiq etmək lazımdır. Yazı taxtası yanında şifahi ca-

vab  vermək,  mətndəki əsas  fikirləri  danışmaq,  özünüqiymətlən-

dirmə və s. buna misal ola bilər.

Əgər  müəllim  sinfi  idarə edə,  intizamı  yarada  bilmirsə,

qarşılıqlı  nəzarətidən  istifadə etmək  olmaz.  İntizamsızlıq  şərai-

tində şagirdlər başqa işlərlə məşğul ola bilərlər. Əgər texnologiya

düzgün təşkil edilərsə, onda qayda-qanunu təmin etmək olar.

Qarşıqılı imla. Məqsədlər.

1)  Şagirdlərə müxtəlif  fənlər  üzrə (ana  dili, ədəbiyyat,

riyaziyyat və b.) savadlı yamaq bacarıqlarını öyrətmək

2)Çalışmaları  yerinə yetirən  zaman əməkdaşlıq  baca-

rıqlarını formalaşdırmaq

3) Fənnə marağı inkişaf etdirmək

4) Müəllimi dəftər yoxlamaq işindən azad etmək.

---

27

Qarşılıqlı imla ibtidai siniflərdə savad təlimindən sonra və

bəzi  dəyişikliklərlə yuxarı  siniflərdə istifadə oluna  bilər.  O

aşağıdakı kimi keçirilir:

1. Hazırlıq dövrü:

İmlalar  üçün  müxtəlif  mətnlər  hazırlanır.  Köhnə qəzet  və

jurnallardan  4-12  sətir  həcmində mətnləri kəsib  götürürlər.

Mətnlərin  məzmunu  şagirdlər  üçün  maraqlı  olmalıdır.  Onların

çətinliyi  sinfin  hazırlıq  səviyyəsindən  asılıdır.  İbtidai  siniflərdə

imla  qısa  (20-35  söz),  yuxarı siniflərdə isə böyük  həcmdə olur.

Hazırlanmış  mətnlər  kartona  yapışdırılsa  yaxşı  olar.  Bu  işi  həm

müəllim, həm də şagirdlər görə bilər.

2. Şagirdlərin dərsdə işi:

Hər  bir  şagird  imla  mətni  olan  bir  kartoçkanı  götürür  və

onu səssiz oxuyur.

–

Müəllim bütün şagirdləri cütlərə ayırır

–

Hər  bir  cütdə şagirdlərdən  biri  öz  mətninin  birinci

cümləsini hündürdən

oxuyur, II şagird onu axıradək dinləyir

–

Dinləyən  şagirdə cümlə diqtə olunur  və o,  cümləni

dəftərinə yazır.  Yazan  şagirdə mətnə baxmaq  olmaz.

Beləliklə,  II,  III və IV  cümlələr  mətnin  axırına  qədər

oxunur

–

Sonrakı mərhələdə rollar dəyişilir. Əvvəl yazan şagird

öz mətnini o biri şagirdə diqtə edir, o isə yazır

–

İmlalar qurtarandan sonra şagirdlər öz dəftərlərini bir-

birlərinə verirlər və kartoçkalarsız yazıları yoxlayırlar.

Səhvlər yaşıl pasta ilə düzəldilir;

–

Sonrakı  mərhələdə şagirdlər  müstəqil  surətdə kar-

toçkalar  üzrə öz  yoldaşlarının  imlalarını  yoxlayırlar.

İndi isə səhvlər qırmızı pasta ilə düzəldilir

–

Sonra  şagirdlər  imlaları  birgə

yoxlayırlar.  Səhv

buraxan  şagird  o  biri  şagirdin  nəzarəti  altında  şifahi

təhlil aparır, II şagird isə ona kömək edir.

–

Hər bir şagird dəftərində səhvlərin təhlilini yazır

28

–

Şagirdlər bir-birinin dəftərini götürür, imlalara bir daha

baxır və öz qolunu çəkirlər.

Bəzi  situasiyalarda  şagirdlərə qiymət  yazmağı  da  təklif

etmək olar. Lakin bu

prosesin  “+”  və “–”  cəhətləri  vardır.  Bir  tərəfdən  şagird  qiymət

yazanda  onda  məsuliyyət  hissi  yaranır,  digər  tərəfdən  aşağı  qiy-

mətlər  yazılanda  şagirddə həm  yoldaşına,  həm  də texnologiyaya

neqativ münasibət yarada bilər.

Bununla  da  cüt-cüt  işləmək  üzrə iş  başa  çatır.  Onun

iştirakçıları  mətnləri  bir-birinə qaytarırlar.  Hər  bir  şagird  özünə

işdə yeni  yoldaşlar  tapır.  Bəzən  müəllimin  özü  yeni  cütlər  təşkil

edir.  Bunu  ancaq  zəruri  hallarda  etmək  lazımdır.  Sonrakı

mərhələlərdə qoşa işlər davam edir.

Müəllim  sıralar  arasında  gəzərək  qoşa-qoşa  işləyən

şagirdləri müşahidə edir,  səhvləri  necə təshih etmək barədə məs-

ləhətlər verir, geridə qalan şagirdlərə diqqət yetirir.

Tərəfdaşı  seçmək  maraqlı  pedaqoji  andır.  Bu  vaxt

qarşılıqlı anlaşma yaranır, statuslar və s. müəyyənləşdirilir.

İmlalar  mübadiləsi  və qarşılıqlı  öyrədən  zaman  şagirdlər

bir-birinin  iş  üsulunu,  biliklərini əxz  edirlər.  Bu  texnologiyanı

düzgün  tətbiq  edəndə onu  riyaziyyat,  fizika  və digər  fənlər  üzrə

də aparmaq  olar.  Bu  imlanın  bir  növü  də onun  şifahi  formasıdır.

Suallar  şifahi  formada  müəyyənləşdirilir,  yazılması  barədə

soruşulur. Müsahib  sözü  dəqiq  tələffüz edir  və onu  nə üçün  belə

yazılmasını  izah  edir.  Bu  forma  qısa  vaxtda  böyük  həcmdə

materialı  yoxlamağa  imkan  verir.  Bu  formanın  “əsas“  cəhəti

ondan  ibarətdir  ki,  burada  öyrənilən  materialın  görmə və hərəki

yadda  saxlaması  baş  vermir.  Bu  mənada  şifahi  qarşılıqlı  imla,

yazılı qarşılıqlı imlanı əvəz edə bilməz.

Burada  öyrənilən  materialın  görmə və hərəki  yadda-

saxlaması  baş  vermir. Ən  yeni  elmi  pedaqoji ədəbiyyatda  çoxlu

sayda pedaqoji texnologiyanın təhlili verilmişdir. Adları: “Sinifdə

materialın əzbər  öyrənilməsi”,  “Səhvləri  axtarıram”,  “konspekt-

mühazirə”,  “mühazirə-diskussiya”,  “mühazirə-məsləhət”, “əks

əlaqəli  mühazirə”,  “tap,  kimin  haqqında  danışırıq”, “İmtahana

---