Dərs vəSAİTİ Vəsait Boloniya prosesi, kredit sistemi üzrə ali pedaqoji

21

onların  intellektual  inkişafını  və tərbiyəsini  təmin  etməkdən

ibarətdir.

Təlim  metodu  bütövlükdə pedaqoji  proseslərin  ünsür-

lərindən olub, digər ünsürlərlə vəhdətdə çıxış edir. O təlimin məq-

səd  və məzmununa  xidmət  edir.  Məqsəd  və məzmun  dəyişdikcə

metod və texnologiyalar da dəyişir.

Qeyri  səmərəli  metodlarla  yüksək  təlim-tərbiyə nəticə-

lərinə nail olmaq olmaz.

Müasir dərs yalnız tədris vəzifələrinin deyil, təlim, tərbiyə

və inkişafın  bir-biri  ilə qarşılıqlı əlaqədə olduğu  konpleks

vəzifələrinin planlaşdırılmasını tələb edir.

Təlimləndirici  funksiya: Pedaqoji  texnologiyaların  bu

funksiyası  aparıcı  vəzifədir.  Bu  funksiyanın  nailiyyətləri  dərsdə

qarşıya qoyulmuş didaktik vəzifəyə tam uyğun olaraq demokratik

və adekvat metodu seçməkdə məzmun son dərəcə aydın və ifadəli

təmin edilməsində özünü göstərir.

Tərbiyəedici  funksiya:

Ənənəvi  təlim  prosesində

tərbiyəedici dərs dərsin müəyyən hissəsində onun üçün bilavasitə

əlverişli  şəraitin  olması  anda  yerinə yetirilir.  Adətən  bir  çox

hallarda material izah olunub başa çatandan sonra tərbiyəvi nəticə

çıxarılır.  Təlim  prosesində tərbiyəvi  işin  təşkili  fəaliyyətdə olan

materialın  məzmununda  və dövlət  ideologiyasından  asılı  olur.

Təlim  metodlarının  köməyi  ilə əsas  tətbiyəvi  ideyalar  kollek-

tivçilik, əməkdaşlıq,  qarşılıqlı,  yaradıcı  və s.  həyata  keçirilir.

Kollektiv fəaliyyətdə şəxsiyyətlərarası əlaqələr möhkəmləndirilir.

Təlim  prosesində tərbiyə təlimin metodik sistminin  təşkilində öz

həllini tapır. Təlim prosesində müəllim şagirdin idrak fəaliyyətini

idarə edir,  onu  inkişaf etdirir.  İnkişafetdirici təlim idealı ensiklo-

pedik, inkişaf etmiş şəxsiyyət deyil, çevik, ağıllı, hər yeniliyə cəld

reaksiya  verən, gələcəkdə dərk  etməyə və müstəqil  fəaliyyətə

tələbatları  olan, yaxşı  bələdləşmə vərdişlərinə, yaradıcı  qabiliy-

yətə yiyələnən şəxslərdir.

İlk  dəfə inkişaf  etmiş  ölkələrdə yaranmış  yeni  pedaqoji

texnologiyalarla əlaqədar  təlim  metodları  keçən əsrin  yetmişinci

illərində məktəblərdə “Proqramlaşdırılmış  təlim”  adı  ilə geniş

22

tətbiq  olunmağa  başlanmışdır.  Bu  ölkələrdə yeni  pedaqoji

texnologiyalar  təlim  metodları  kimi  proqramlaşdırıldığı  halda,

bizim  məktəblərimizdə bu  metod  düzgün  qiymətləndirilmədi-

yindən  müsbət  nəticə verməmişdir.  Lakin  bütün  bunlara  bax-

mayaraq,  o  illərdən  başlayaraq  tədricən yeni  pedaqoji  tenolo-

giyalarla əlaqədar proqram tələblərinin şərtləri elmi-nəzəri cəhət-

dən əsaslandırılmış  və tətbiqinə dair  tövsiyələr  hazırlanmışdır.

Belə ki, nəzərdə tutulmuş didaktik problemlər yüksək nailiyyətlər

səviyyəsində elmi-nəzəri  təhlil  və həll  edilərək  tətbiqi  imkanları

dəqiqləşdirilir,  müəllimə normal  işləmək  üçün  məntiqi  iş  ahəng-

darlığının  yaradılması  yolları  müəyyənləşdirilir,  habelə tədris

prosesində müəllim-şagird  münasibətlərinin,  birgə fəaliyyət,

qarşılıqlı əməkdaşlıq strukturları formalaşdırılır.

Təlim texnologiyalarından istifadə onun müxtəlif növləri –

problemli  təlim, işgüzar  oyunlar,  modul  təlim,  Valdorar  peda-

qogikası, Şatalov pedaqoji sistemi, kompüter təlimi və s. bunların

hamısı təlim texnologiyalarının formaları kimi təhlil edilməlidir.

Hazırda  respublikamızın  bir  sıra  şəhər  və kənd  məktəb-

lərində təlimin  yeni  texnologiyaları əsasında  qurulan,  yeni

texnologiya  metod  və vasitələrə əsaslanan  dərs  nümunələrini

nümayiş  etdirə bilən  bir  sıra  qabaqcıl  müəllimlərimiz  vardır.  Bu

sahədə müəllimlər neçə illərdir ki, öz ustalıqlarını artırırlar.

ƏDƏBİYYAT

1. Abbasov A., Əlizadə H. Pedaqogika. Bakı, 2000.

2.  Cabbarov  R.  Təlim-tərbiyə müəssisələrinin  idarə olunması

məsələləri. Bakı, 2002.

3. Mehrabov A. və b. Pedaqoji texnologiyalar. Bakı, 2006.

4. Nəzərov A., Məmmədov R. Pedaqoji ustalıq. Bakı, 2008.

5.  Nəzərov  A.  “Müasir  təlim  texnologiyaları”  fənni  üzrə

proqram. Bakı, 2010.

6. Sadıqov F. Pedaqogika. Bakı, 2006.

7.  “Qloballaşma  və Azərbaycanda  təhsilin  aktual  problem

ləri”.Beynəlxalq  Elmi-praktik  konfransın  materialları.Bakı,

2004.

---

23

IV MÖVZU

TƏLİM TEXNOLOGİYALARININ TƏSNİFATI VƏ

XARAKTERİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ

PLAN:

1. Pedaqoji 

texnologiyaların 

təhlilinin 

məktəb

müəllimlərinə və psixoloqlarına kömək etməsi

2. Bəzi  pedaqoji  texnologiyaların  təhlili;  “fikirlərin

hücumu” (məqsədlər)

3. Binar dərs (məqsədlər)

4. Qarşılıqlı nəzarət (məqsədlər)

5. Pedaqoji  texnologiya  təlim  prosesinə yeni  baxış

kimi

Pedaqoji  texnologiyaların  təhlili məktəb  müəllimlərinə və

psixoloqlarına kömək etməlidir. Təlim prosesində ən səmərəli yol

bu və ya digər situasiya üçün əlverişli olan pedaqoji texnologiyanı

tətbiq etməkdir.

Aşağıda bəzi pedaqoji texnologiyaların təhlili verilir:

“Fikirlərin hücumu” (məqsədlər).

1. Şagirdlərin yaradıcı fikirlərini birləşdirməklə elmi və ya

təlim problemini həll etmək, “kollektiv beyin” yaratmaq

2.

Əməkdaşlıq  etmək  bacarıqlarını,  qanuna  tabelik

vərdişlərini tərbiyə etmək

3. Şagirdlərin yaradıcılığını inkişaf etdirmək.

Bu    texnologiya  məktəbdə sorğu  zamanı  yeni  materialı

öyrənəndə, keçilmiş materialı təkrar edəndə və ümumiləşdirəndə,

problemləri  həll  edəndə,  sinfin  planlarını  tərtib  edəndə və b.

hallarda  tətbiq  edilir.  Bundan  bütün  fənlərin  tədrisində istifadə

etmək olar. Onun ardıcıllığı, gedişi belədir:

I.

Şagirdlərə mövzu,  məqsəd  bildirilir  və onlarda  maraq

yaradılır

II. Əməkdaşlığın ümumi qaydaları bildirilir

III. Qiymətləndirmə meyarları bildirilir

IV. Elmi aspektlər və katib təyin olunur

24

V. Müəllim və ya başqa aparıcı ilkin situasiyanı şərh edir.

O, deyir: “Uşaqlar, qarşıda tədris ili durur. Biz onu maraqlı keçirə

bilərik. Amma onu necə keçirmək bizim özümüzdən asılıdır. İndi

bizim  hər  birimiz  tədris  ilində nə ilə məşğul  olmaq  istədiyimizi

açıq-aşkar  deyə bilərik.  İstədiyiniz  məşğələni  təklif  edin. Əmin

olun  ki,  bütün  təkliflər  yazılacaqdır.  Onların  real  və qeyri-real

olması  barədə düşünməyin,  istədiyiniz  fikri  söyləyin.  Bilin,

başqalarının təkliflərini tənqid etmək olmaz”.

Katiblər hər şeyi yazı taxtasında yazırlar. Müəllimin və ya

aparıcının davranışı xeyirxah olmalı, tənqidə yol verməməlidir.

VI.    Başlanğıc informasiya ilə tanış olunur. Şagidlər onu

dinləyir, agər nə isə aydın deyilsə, sual verib dəqiqləşdirirlər

VII. Əlavə informasiya verilir. Müəllim əgər lazım gələrsə

son nəticəni bir daha qeyd edir.

VIII.  Fikirlərin  hücumu  başlanır.  Hər  bir  şagird  qısa

işgüzar  təkliflərlə sərbəst  formada  çıxış  edir.  Hər  bir  təklif  qısa

formada  lövhədə yazılır.  Ekspertlər  fikirləri  qısa  ifadə etməyə

kömək göstərir, katiblər isə yazırlar. Ekspertlər, katiblər fikirlərin

hücumunu  müntəzəm  olaraq  müdafiə edirlər.  Dinləyicilərin

təkliflərinə heç kəs  cavab  vermir,  heç kəs qiymətləndirmir,  təhlil

etmir,  necə deyilirsə yazı  taxtasına  elə də yazılır.  Hücumun

müddəti 45 dəqiqədən çox olmur.

IX.  Şagirdlərin  fəallığı  sönür,  təkliflər  gəlmir,  fikirlərin

hücumu başa çatır.

X.  Ekspertlər  fikirlərin  hücumunu  təhlil  edirlər,  növbəti

mərhələdə

nəticələr 

bildirilir. 

Nəticələri 

inssenrizovka

(texnologiya) qurtaran kimi də bildirmək olar.

XI.  Müəllim  və ya  aparıcı  yekunlaşdırır  və ümumi-

ləşdirmələr aparır.

Tədris  prosesində “Fikirlərin  hücumu”  texnologiyası  az

tətbiq  olunur,  çünki  bu  çətin  texnologiyadır.  Bu  texnologiya

danışmaq  bacarığının,  pozitiv  emosiyaların,  şagirdlərin  müsbət

“mən”  konsepsiyasının, əməkdaşlıq  etmək  bacarığının – qanuna

tabe olmaq bacarıqlarının inkişafına müsbət təsir edir. “Fikirlərin

hücumu”nda  müəllimin  davranışından  çox  şey  asılıdır. Əgər  o,

---