Dərs vəSAİTİ Vəsait Boloniya prosesi, kredit sistemi üzrə ali pedaqoji

17

III MÖVZU

TƏLİM TEXNOLOGİYASININ STRUKTUR VƏ

FUNKSİONAL KOMPONENTLƏRİ

PLAN:

1

Praktik  mənada  texnologiya  dedikdə nə başa

düşülür

2

Təlim 

texnologiyalarını 

təşkil 

edən 

başlıca

əlamətlər

3

Pedaqoji texnologiyaların təsnifatı

4

Pedaqoji sistemin təkmilləşdirilməsinin yolları

5

İdarəetmədə böyük  dəyişikliyin  baş  verməsinin

səbəbi

6

Pedaqoji texnologiyaların təkmilləşdirici funksiyası

7

Tədris  prosesində

pedaqoji  texnologiyalardan

istifadənin yolları

Praktik mənada  pedaqoji  texnologiya  dedikdə,  həm  də

qarşıya qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq bilik, bacarıq, vərdiş və

münasibətləri formalaşdırmaq və onlara nəzarəti həyata keçirmək

üçün əməliyyatlar kompleksi başa düşülür.

Pedaqoji  texnologiyada  müəllimin  fəaliyyətini  aşağıdakı

funksional komponentlərə ayırmaq olar:

1) Qnostik (idraki) komponent

2) Layihələşdirici komponent

3) Konstruktiv komponent

4) Təşkilatçılıq komponenti

5) Kommunikativ (ünsiyyət) komponent

Beləliklə,  müəllimin  təlim  texnologiyalarını  aşağıdakı

əməliyyatlar təşkil edir:

I.

Bilikləri toplamaq üçün (əldə etmək) əməliyyatlar

II. Təlimin  və təhsil-tərbiyənin  məqsədlərini  layihələş-

dirmək üçün əməliyyatlar

III. Təlim  və təhsil-tərbiyə prosesini  təşkil  etmək  üçün

əməliyyatlar

18

IV.

Bilikləri şagirdlərə öyrətmək üçün əməliyyatlar

Qnostik  komponentə daxildir:  təlim,  təhsil-tərbiyənin

məqsədləri,  tədris  etdiyi  fənnin məzmunu barədə biliklər,  şagird-

ləri  öyrənmək, təlim  prinsiplərini  və texnologiyalarını  öyrənmək,

öyrədici və tərbiyəedici məşğələlər keçirmək və s.

Layihələşdirici  komponent. Uzaq  məqsədləri  (pespek-

tivləri), əməliyyatları, vasitələri özündə birləşdirir; layihələşdirmə

cinsi fərqlər nəzərə almaqla həyata keçirilməlidir

Konstruktiv  komponent.  Qarşıdakı  məşğələni  hazırla-

maq üçün əməliyyatlar komplektini nəzərdə tutur

Təşkilatçılıq  komponenti. Məşğələləri  hazırlamaq  və

keçirmək üçün əməliyyatlar komplektini nəzərdə tutur

Kommunikativ  komponent. Şagirdlərlə qarşılıqlı  ünsiy-

yət  prosesi  zamanı  fəaliyyət  üçün əməliyyatlar  komplektini

özündə birləşdirir.

Son  iki  komponent  (kommunikativ  və

təşkilatçılıq

komponentləri) bir-biri ilə sıx əlaqədədirlər.

Texnologiyaların müxtəlif təsnifatları var. Onlardan ikisi –

pedaqoji  və psixoloji  texnologiyalar  xüsusilə qeyd  edilməlidir.

Pedaqoji texnologiyalarda əməliyyatlar və hərəkətlər fiziki cəhət-

dən  hiss  olunur.  Psixoloji  texnologiyalar  gizli  xarakter  daşıyır.

Bu,  konkret  insanın  psixikasında  baş  verən əməliyyatlar  və

hərəkətlərdir.  Amma  pedaqoji  və psixoloji  texnologiyalar  arasın-

da dəqiq sərhəddi müəyyənləşdirmək olduqca çətindir.

Pedaqoji texnologiyalar aşağıdakı kimi təsnif oluna bilər:

1) Təlim texnologiyası

2) Tərbiyə texnologiyası

3) İnkişaf texnologiyası

4) Diaqnostika texnologiyası

Təlim  texnologiyası dedikdə,  bilik,  bacarıq və vərdişləri

formalaşdırmaq üçün əməliyyatlar komplekti başa düşülür.

Tərbiyə texnologiyası dedikdə,  nisbi,  sabit  və müntəzəm

olaraq  ümumiləşən  münasibətlərin,  məqsədyönlü  formalaşdırıl-

ması üçün əməliyyatlar komplekti başa düşülür.

---

19

İnkişaf texnologiyası təlim və təhsil-tərbiyə texnologiyası

ilə əlaqədardır.  Psixi  inkişaf  dedikdə, əqli  bacarıqların  forma-

laşdırılması,  insan  psixikasında  hər hansı əməliyyatların  (çıxarıl-

ması) çoxalması nəzərdə tutulur.

Beləliklə,  bacarıqların  formalaşması  harada  baş  verirsə

orada da psixi inkişaf müşahidə olunur.

Fiziki  inkişaf  zamanı  fiziki  bacarıqlar  nəticə kimi  özünü

göstərir.

Diaqnostika  texnologiyası pedaqoqların  və ya  psixoloq-

ların uşağın məktəbə hazırlığını diaqnostlaşdırmasıdır

Pedaqoji  texnologiyaların  psixi  materialı  vardır.  Məsələn,

təlim  prosesində predmetlərin  və hadisələrin  psixi  obrazları

biliklərin psixi materialı hesab olunur. 12 növ analizatorun beyinə

gətirdiyi informasiya orada 12 növ obraz yaradır. Deməli, biliklər

şagirdlərin psixikasında formalaşmış obrazlardır.

Əgər  biliklərin  psixi  materialı  obyektlərin  və ya  hadisə-

lərin obrazlarıdırsa, inkişafın psixi materialı psixi əməliyyatlardır.

Bu əməliyyatlar  psixi  proseslərdə həyata  keçirilir.  Şagirdlərin

psixi  inkişafı  psixi  proseslərdə yeni  psixi əməliyyatların  for-

malaşdırılmasını nəzərdə tutur.

Münasibətlər təhsil-tərbiyənin psixi materialını təşkil edir.

Münasibətlərin  tərbiyə prosesinin  materialı  olması  üçün  onlar

aşağıdakı  göstəricilər  üzrə ölçülməlidir:  həcminə görə;  anlaşılan

olmasına görə; sabit və müntəzəm olmasına görə; ümumiləşdirici

olmasına görə; oyadıcı qüvvə olmasına görə.

Münasibətlər insanın davranışında təzahür edəndə, o idarə

olunanda tərbiyə prosesinin nəticəsi hesab olunur.

Cəmiyyət inkişaf etdikcə hər sahədə olduğu kimi pedaqoji

sahədə də yeni-yeni tələblər irəli sürülür. Bu isə pedaqoji prosesin

təkmilləşməsi,  yeni  məzmun,  forma  və metodlar  tətbiq  etməyi

zəruri edir.

Pedaqoji sistemin təkmilləşməsi iki yolla həyata keçirilir:

1.  İntensiv yol

2. Ekstensiv yol

20

İntensiv  yol  pedaqoji  sistemin  daxili  ehtiyatlarını  işə sal-

maqla  bağlıdır.  Məsələn,  yeni  metodlar  tətbiq  etməklə şagirdlərə

müstəqil iş bacarıqları aşılanmaqla onları özünütəhsilə cəlb etmək

intensiv yoldur.

Ekstensiv  yol  pedaqoji  prosesə əlavə vaxt  və vəsait  cəlb

olunmasını  nəzərdə tutur.  Məsələn,  gənc  nəslə möhkəm  bilik

vermək  üçün  təlim  müddətini  uzatmaq,  proqramları  genişlən-

dirmək  olar.  Bu  ekstensiv  yoldur.  Halbuki  bunsuz  da  məqsədə

nail olmaq mümkündür.

Pedaqoji  prosesdə yeniliklərin  miqyası  müxtəlif  ola  bilər.

Müəyyən  bir  metodu,  formanı  təkmilləşdirmək,  yeni  iş  texno-

logiyalarını  tətbiq  etmək,  yaxud  təhsil-tərbiyə sistemini  yeniləş-

dirmək.

Respublikada  hazırda  islahatlar  aparılır.  Təhsilin  maddi

bazası,  təhsil  və tərbiyə işinin  məzmununda,  metodikasında,

müəllim-şagird  münasibətlərində,  idarə etmədə böyük  dəyişiklik

baş  verir.  Azərbaycanda  milli  dövlət  quruculuğunun  başlanması

ilə pedaqoji  nəzəriyyə və praktikada əvvəllər  bərqərar  olmuş

stereotiplərin köhnəldiyi dərk edildi. Yeni pedaqoji konsepsiyalar,

nəzəriyyələr irəli sürüldü. Yeni pedaqoji təfəkkür, milli qaynaqlar

və ümumbəşəri  dəyərlər  zəmində yaranan  məktəbin  inkişafında

təsir edə biləcək konsepsiyalar, nəzəriyyələr meydana çıxdı.

Şagirdin bir şəxsiyyət kimi formalaşması təhsil sisteminin

əsas vəzifəsi hesab olunur. Bu köklü vəzifənin həyata keçirilməsi

üçün  təhsilin,  təlimin  inkişafetdirici,  tərbiyəedici,  diaqnostik

funksiyaların genişlənməsi ön plana çəkildi.

Pedaqogikanın  metodoloji  problemlərinə,  strukturlarına

dair  yeni  ideyalar,  fikirlər,  yanaşmalar  formalaşdı.  Bu  dövrdə

təlim  və tərbiyə nəzəriyyəsində ciddi  dəyişiklik  baş  verdi.  İde-

yalar  dəyişdi.  Elmi  pedaqogikanın  qarşısında  duran ən  aktual

problemlərdən  biri  ahəngdar  şəxsiyyətin  formalaşması  məsə-

ləsidir.

Məlum  olduğu  kimi  zaman-zaman  bu  barədə müxtəlif

fikirlər və fərqli  nəzəriyyələr  yaranmışdır.  Təlimin əsas  məqsədi

şagirdlərin  şüurunda  dünyanın  düzgün  mənzərəsini  yaratmaq,

---