Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə
Yüklə 2,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
n HİSSO: BİRLƏŞMİŞ ŞTATLAR İQTİSADİYYATI NECƏ FƏALİYYƏT GÖSTƏRİR Belə olduğu təqdirdə aydındır ki, istehlakçı bazar iqtisadiyyatına bir sıra tə’sir tədbirləri görəcəkdir. Təbii bir haldır ki, istehlakçıların-böyük əksəriyyəti mal alarkən, onun həm dəyərli, həm də ərzağın e’tibarh və zərərsiz olmasını axtarır. Əgər ölkə daxilində və ya xaricdə hər hansı bir avtomobil quraşdıran usta daha ucuz qiymətə daha yaxşı maşın istehsal edirsə, bazar dəyişməyə başlayacaq, çünki həmin maşın onunla rəqabət təşkil edənlərdən satılmaq üçün diqqəti daha çox cəlb edir. Nəzəri cəhətdən, bu hal aşağı qiymətə yüksək keyfiyyətə nail olan ali ixtisaslı istehsalçıların əməyini qiymətləndirir və rəqabət apara bilməyənləri işdən uzaqlaşdırır. Mallar və xidmətlər tə’min edənlərə sahiblər, menecerlər və fəhlələr daxildir. Sahiblər və menecerlər nə və necə istehsal etmək haqqında qərarlar qəbul edirlər; belə hallarda onlar xalqın nəyi alacağı haqqında düşünüb-daşınır və onların öz biznes fəaliyyətlərindən nə qədər mənfəət götürəcəklərini göz altına alırlar. Ümumi dövlət istehsalı (GNP) hər hansı bir il ərzində mal istehsalı və göstərilən xidmətlərin həcmi ilə ölçülür. GNP və ya ümumi daxili istehsal (GDP) kimi tanınan başqa oxşar bir ölçü işlədərkən milli rifahın göstəricisi kimi, ehtiyatlılıq sözü də nəzərə alınmalıdır. Ətraf mühitin mühafizəsi tərəfdarları və ictimai şərhçilər göstərirlər ki, ölkədə həyat səviyyəsinin müvafiq me’yarı nə GNP ola bilər, nə də GDP; onlar ancaq mal istehsalının və xidmətlərin bazar qiymətini ölçür. Bunun əksinə olaraq, iqtisadi yüksəliş çirklənməyə, saf və sağlamliq üçün təhlükə törətməyən ətraf mühiti mühafizə kimi çətin problemin mürəkkəbləşməsinə təkan verə bilər. Birləşmiş Ştatlarda GNP durmadan inkişaf etmiş və 1983-cü ildə 3400 milyard dollardan 1990-cı ildə 5500 milyard dollara qədər artmışdır. YOXSULLUCUN SÜRƏKLİ PROBLEMİ A ' 1^: merikalılar öz ölkələrinin bə’zi hissələrində illər ərzində uzun sürən yoxsulluq üzündən əzab çəkmişlər. Bu yoxsulluğu aradan qaldırmaq üçün, federal hökumətin və başqalarının hərtərəfli cəhdləri heç bir nəticə verməmişdir. Əmək Departamenti vasitəsilə, dörd nəfər üzvü olan ailəyə əsas yardım üçün nə qədər minimum məbləğ lazım olduğunu federal hökumət 20 AMERİKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS CƏHƏTLƏRİ müəyyənləşdirmişdir. Bu məbləğ inflyasiyadan, yaşamaq üçün vacib olan xərcdən və ailənin yerləşdiyi ərazidən asılı olaraq, dəyişə bilər. 1990-cı ildə dörd nəfər üzvü olan və illik gəliri 13 360 dollardan az olan ailə yoxsulluq şəraitində yaşayan ailə hesab edilirdi. Yoxsulluq səviyyəsindən aşağı yaşadıqlan müəyyən edilən şəxslərin faizi, demək olar ki, iki onillik ərzində durmadan aşağı düşüb: 1950-ci ildə 22,4 faiz təşkil etdiyi halda, 1978-ci ildə 11,4 faiz təşkil etmişdir. 1979-cu ildən 1983-cü ilə qədər bu faiz yavaş-yavaş artıb, lakin sonradan yenə aşağı düşməyə başlayıb. 1989-cu ildə yoxsulluq səviyyəsindən aşağı yaşayan fərdlərin sayı 12,8 faiz təşkil etmişdir. Bə’zi tədqiqatçılar belə fikirləşirlər ki, yoxsulluq şəraitində yaşayan şəxslərin faizi Omək Departamenti statistika idarəsinin güman etdiyindən azdır, çünki statistika olsa-olsa rəsmi pul gəlirinə əsaslanır. Bu statistika pul ilə bağlı olmayan ərzaq talonları, səhiyyə yardımı və qayği evləri şəklində göstərilən dövlət yardımını nəzərə almır. Buna baxmayaraq, başqa icmalçılar göstərirlər ki, hökumət yardımı nadir hallarda ailənin bütün yemək və səhiyyə xərclərini ödəyir, qayğı evləri isə çox azdır. Bə’ziləri inandırmağa çalışırlar ki, illik gəlirləri yoxsulluq səviyyəsində yaşayan ailənin gəlirindən 185 faiz çox olan ailələr belə bə’zən ac qalırlar, boğazlarından kəsərək, mənzil pulunu, səhiyyə yardımını ödəməyə və ya paltar almağa sərf edirlər. Bə’zi başqaları isə göstərirlər ki, yoxsulluq səviyyəsində yaşayan adamlar bə’zən təsadüfi işlərdən və iqtisadiyyatın heç vaxt rəsmi statistikalarda nəzərə alınmayan «yeraltı» sektorundan pul gəliri əldə edirlər. HÖKUMƏTİN O ^ /-»i inkişaf etdikcə, xalq ümid edirdi ki, hökumət YÜKSƏLİŞİ ^\J ~^ləvvəlki dövrlərdə olduğundan xalqa daha artıq xidmətlər göstərəcəkdir. Olavə etmək olar ki, adamların böyük əksəriyyəti şəhərlərə toplaşmış olduğu şəraitdə hökumətin çoxsaylı xidmətlər göstərməsi özünü doğruldur. Məsələn, zibilin mütəşəkkil şəkildə toplanması kənd yerlərində qadağan ediləcək dərəcədə baha olacaq, çünki əhali burada dağınıq yaşayır, halbuki bu tədbir böyük şəhərlərdə təcrübədə istifadə olunur və vacibdir. Hökumətin yüksəliş norması ştat və yerli səviyyələrdə federal səviyyədə olduğundan daha böyükdür. 1960-cı ildən 1980-ci ilə 21 il HİSSO: BİRLƏŞMİŞ ŞTATLAR İQTİSADİYYATİ NECƏ FƏALİYYƏT GÖSTƏRİR qədər ştat hökumətləri və yerli hökumətlər işçilərinin sayım 6,4 milyondan 15,2 milyona qədər artırdıqları halda, federal hökumətin işçilərinin sayı 2,4 miyondan 3 milyona qədər artdı. Nisbətən bu yüksəlişə görə və bunu ödəmək üçün vergilərin artan qiymətinə görə, 20-ci əsrin axırlarına yaxın bir çox diqqətli müşahidəçilərdən soruşmuşlar ki, doğrudandamı, vacib olan xidmətləri tə’min etmək üçün ən layiqli olam hökumətdir. Əslində, «privatizasiya» kimi bir söz yaradıldı və bu söz sür’ətlə dünyanın hər tərəfmə yayıldı ki, hökumətin təcrübədə öz hüquqlarının bə’zilərini xüsusi sektora verdiyi faktını təsvir etsin. Birləşmiş Ştatlarda (çox məhdud iqtisadi fəaliyyət bilavasitə federal hökumətin nəzarəti altında olduğuna görə) bu, ilk növbədə bələdiyyə və bölgə səviyyəsində nəzərdə tutulurdu. 1991-ci ildə Birləşmiş Ştatların Nyu-York, Los Anceles, Kaliforniya; Filadelfıya, Pensilvaniya; Dallas, Texas; və Feniks, Arizona kimi əsas şəhərləri özəl şirkətləri və ya mənfəət verməyən təşkilatları işə cəlb etdilər ki, keçmişdə şəhər idarələrinin özləri icra etdikləri bir çox fəaliyyət dairələrini öz fəaliyyət dairələrinə daxil etsinlər. Buraya küçə işığının tə’mirindən tutmuş nəhəng boş çöllərin istifadəsinə qədər və əldə edilən mə’lumatlar üzərində işləməkdən tutmuş yerli qolf kurslarına rəhbərliyə qədər sahələr daxildir. Birləşmiş Ştatların ən böyük şəhəri olan Nyu-York Siti üçün 1991-ci ildə layihələşdirilmiş 3,5 milyard defısiti olan büdcə ilə özəlləşdirmə də xüsusilə daha artıq təzyiq altında idi. O, şəhər xidmətləri üçün artıq 5 milyard dollara yaxın pul xərcini azaltmışdı və daha da artıq azaltmağa hazırlaşırdı. Əslinə baxsan, bə’zi Amerika siyasi xadimləri və icmalçılar təsdiq edirdilər ki, federal hökumət Birləşmiş Ştatlarda poçt xidmətləri kimi əsas fəaliyyətləri də özəlləşdirəcəkdir. Lakin 1990-cı illərdə xalqa xidmət sahələrinin özəlləşdirilməsi məsələsi hələ də yüksək dərəcədə mübahisəli məsələ olaraq qalır. Özəlləşdirmə tərəfdarları özəlləşdirmənin qiymətləri aşağı saldığım və xalq sektoru istehsalını artırdığını tə’kidlə təsdiq etdikləri halda, başqaları bunun əksini təsdiq edərək, deyirlər ki, özəl podratçılar çox aşağı qiymət təklif ediblər ki, müqaviləni udsunlar, lakin sonradan qiymətləri əhəmiyyətli dərəcədə qaldırıblar. Özəlləşdirmə məsələlərində həlledici ünsür heç də xidməti kimin tə’min etməsi deyil, ancaq rəqabət ünsürünün mövcud olub- 22 Yüklə 2,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|