Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə
Yüklə 2,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
AMERİKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS CƏHƏTLƏRİ İmkanı verir. Səhmdarlar adlanan bu adamlar həmin biznesdə öz paylarım istədikləri zaman açıq bazarda ala da bilərlər, sata da. Korporasiyalar irimiqyaslı müəssisə yaratmaq imkanı verir. İQTİSADİYYATDA HÖKUMƏTİN ROLU İ stehlakçılar və istehsalçılar iqtisadiyyatın formalaşması üçün bir sıra aydın qərarlar qəbul etdikləri halda, hökumət fəaliyyət dairələrinin Birləşmiş Ştatlar iqtisadiyyatına ən azı dörd güclü tə’siri olur: • MÜSTƏQİM XİDMƏTLƏR. Hökumətin hər səviyyəsi müstəqim xidmətlər tə’min edir. Məsələn, poçt sistemi, iri hərbi qurum etdiyi kimi, bütün xalqa xidmət edən federal sistemdir. Bunun əksinə olaraq, əsas şose yollann salınması, mühafizəsi və saxlanılması məs’uliyyətini ayrı-ayrı ştat hökuməti daşıyır. Xalq təhsili sistemləri əsas e’tibarilə ştat, dairə və ya şəhər hökumətləri tərəfindən ödənilir. Ümumiyyətlə, polis və yanğından mühafizə yerli hökumətin səlahiyyətinə daxildir. • TONZİMLOMƏ VƏ NƏZARƏT. Biznesin tam şəkildə xalqın əsas mənafeyinə xidmət etdiyinə tə’minat vermək üçün hökumət özəl müəssisələri müxtəlif yollarla tənzimləyir və onlara nəzarət edir. Bir qayda olaraq, tənzimləmə elə sahələrdə vacib hesab edilir ki, orada elektrik və yerli telefon sahələrində olduğu kimi, monopoliya özəl müəssisənin sərəncamına verilmiş olsun və yaxud başqa sahələrdə, məsələn, dəmir yolları sahəsində olduğu kimi, rəqabət məhdud olsun. İctimai siyasət belə şirkətlərə müvafiq mənfəət götürməyə şərait yaradır, lakin onların qiymətləri «insafsızcasma» (tənzimləyicilərin müəyyən etdikləri kimi) qaldırmaq imkanlarına məhdudiyyət qoyur, çünki xalq onların xidmətlərindən asılıdır. Əksər hallarda nəzarət ictimaiyyəti müdafiə etmək naminə həyata keçirilir: məsələn. Ərzaq və Dərman Administrasiyası zərərli dərmanları qadağan etdiyi və ya ərzağın keyfiyyət standartını müəyyənləşdirməyi tələb etdiyi hallarda olduğu kimi. Başqa sənaye sahələrində hökumət müstəqim nəzarətdən istifadə etmədən rəqabətin düzgün aparılmasına əmin olmaq üçün konkret sərhəd müəyyənləşdirir. 1970-ci və 1980-ci illərdə amerikalılar hökumətin iqtisadiyyatı tənzimləməsi məsələsinə münasibətlərinə görə, iki yerə ayrıldılar. Tənzimləmə tərəföarlan əsaslandırırdılar ki, hökumət — 3 Sİ istehlakçıları, fəhlələri və əıraf mühiti mfnafizə Tv II HİSSO: BİRLƏŞMİŞ ŞTATLAR İQTİSADİYYATİ NECƏ FƏALİYYƏT GÖSTƏRİR üçün vacibdir, tənqidçilər isə tə’kid edirdilər ki, tənzimləmələr azad müəssisələrin işlərinə müdaxilə edir, biznes yaratmağın qiymətini qaldınr və beləliklə, inflyasiyaya təkan verir. Sür’ətli texnoloji dəyişiklə birgə, bu amillər Prezident Cimmi Karteri vadar etdi ki, 1970-ci illərdə nəqliyyat və rabitə sənayeləri sahəsində tənzimləməni zəiflətsin. Eyni zamanda bu zaman federal agentliklər tənzimləməni həyata keçirərkən, daha mülayim oldular. 1980-ci illərdə Prezident Ronald Reyqamn azad edilmiş özəl sektor iqtisadiyyatının çiçəklənməni və inkişafı tə’min edəcəyi haqqında inama tam şəkildə əsaslanan qanunvericilik səlahiyyəti tənzimləmədən imtina sə’yini daha uzaqlara atdı, istehlakçıları, fəhlələri və ətraf mühiti mühafizə üçün nəzərdə tutulan tənzimləmə və ya tənzimləmələrin həyata keçirilməsi dayandırıldı. Buna əlavə olaraq, Reyqan hökuməti bə’zi tənzimlənmələrə könüllü yanaşma metodu tətbiq etdi. Məsələn, İstehlakçı üçün Zərərsiz Ərzaq Komissiyası könüllü razılıq proqramı qəbul etdi ki, həmin proqram planlı təhlükəsizlik proqramları üçün fərdi şirkətlərə öz dərmanlarını təqdim etməyə icazə verirdi. 1990-cı illərin əvvəllərində tənzimləmədən daha geniş imtina etmək ideyasına qarşı həmin ideyanı əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədən maneələr çıxdı. Tənzimləmədən imtina tərəfdarları onun faydalı olduğunu vurğulamağa davam etsələr də, tənzimləmədən imtinanın təcrübədə işləməsi ilə bağlı tənqidlərin sayı artırdı. Məsələn, tənzimləmədən imtina ilk dövrlərdə hava xətlərində inkişaf edən rəqabətə müvafiq şərait yaratdı ki, bu da təyyarə ilə uçuş qiymətini aşağı saldı. Lakin bir neçə il sonra hava xətlərinin birləşməsi və konsolidasiyası dalğası hava xətlərinin sayını ixtisar etdi və tənqidçilər mübahisəyə başladılar ki, tənzimləmədən imtinanın faydası ya tamam yox olub, ya da azalıb. Digər tərəfdən, telerabitənin tənzimlənməsindən imtina, şəksiz, o yerə gətirib çıxardı ki, telefon xidmətləri sənayesində rəqabət müəyyən dərəcədə artdı. Eyni zamanda, federal hökumətin tənzimləmə ilə məşğul olan rəsmi dövlət işçilərinin 1980-ci illərdə azaldılmış sayı 1990-cı illərə yaxın yenidən artırıldı. Amerika Biznesini Tədqiqat Mərkəzinin işçilərlə tə’min etdiyi tənzimləmə idarəsinin təhlilinə əsasən, 1992-ci ildə federal hökumətdə tənzimləmə ilə məşğul olanların sayının 122 000-ə yaxın olacağı gözlənilir ki, bu da 18 AMERİKA İQTİSADİYYATININ OSAS COHOTLƏRİ 1980-ci ildə olduğu rekord saydan artıqdır. Tədqiqatda xüsusi qeyd olunur ki, agentliklərdə ştatların artması, əsasən, ətraf mühiti mühafizə və maliyyə sektorunu tənzimləmə üzrə fəaliyyət sahələrində baş verir. Bu sahələr elə sahələrdir ki, bu sahələrdə amerikalıların sayının artması narahatçılıq doğuran hadisələr və istiqamətlərdən onların təlaşa düşməsi ilə bağlıdır. • SABİTLƏŞMƏ VƏ YÜKSƏLİŞ. Hökumət şaxələri, o cümlədən, Konqres və Federal Ehtiyat Sistemi kimi gerçəkliklər fövqəladə iqtisadi buma və böhrana, eyni zamanda, inflyasiyaya və depressiyaya nəzarət etməyə çalışır. Bunun üçün onlar vergi normalarını, pul tə’minatmı və kreditdən istifadəni səliqəyə salırlar. Onlar hökumətin özünün ictimai işlərlə bağlı olaraq, xərclədiyi pulun məbləğini dəyişdirmək yolu ilə də iqtisadiyyata tə’sir göstərə bilər. Normal şəkildə əsas məqsəd tarazlaşmış federal büdcədir. Lakin 1960-cı ildən bəri, 1969-cu il müstəsna olmaqla, federal hesabda defısit hər il artaraq, genişlənmiş və aşağı düşməzdən əvvəl, 1980-ci illərin ortalannda 200 milyard dollara çatmışdır. • MÜSTƏQİM YARDIM. Hökumət bizneslərə və ayn-ayn adamlara müxtəlif formalarda yardımlar tə’min edir. Məsələn, tariflər imkan verir ki, müəyyən mallar xarici rəqabətdən nisbətən azad qalsın; idxal edilən mallara bə’zən elə vergilər qoyulur və ya onların həcmi elə məhdud edilir ki, Amerika istehlak mallan xarici mallarla daha yaxşı rəqabət apara bilsin. Hökumət, eyni zamanda, fermerlərə də onların istehsal edəcəkləri kənd təsərrüfatı məhsulunun pulunu əvvəlcədən ödəməklə yardım edir. Tam müxtəlif sahədə hökumət ayn-ayn fərdlərə də kömək edir. Belə adamlar özlərini dolandıra bilmirlər. Hökumət azgəlirli və kiçik yaşlı uşaqları olan ailələrə təmənnasız pul verməklə, qocalara və ehtiyacı olanlara tibbi yardım xidməti göstərməklə, işsizlərə və təqaüddə olanlara ictimai tə’minat proqramlan yolu ilə yardım edir. Hökumət, eyni zamanda, kasıblar üçün təqaüd və əmək qabiliyyətini itirənlərə kömək tə’min edir. MALLARIN İSTEHSALI və XİDMƏT D övlətin bütün iqtisadi istehsal mallarının, demək olar ki, üçdə ikisini şəxsi istifadə üçün ayrı-ayrı fərdlər alır. Qalan üçdə birini isə hökumət və biznes alır. Bu nisbətə əsasən, dövlət bə’zən «istehlak iqtisadiyyatı» kimi səciyyələndirilir. 19 Yüklə 2,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|