Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə
Yüklə 2,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
I HİSSO: GİRİŞ Vaxtaşırı cərəyan edən başqa bir mövzu da yeni yaranan texnoloji imkanlar əsasında Birləşmiş Ştatlar iqtisadiyyatının dəyişikliyə uğraması idi. Bir zaman kənd təsərrüfat ölkəsi olan Birləşmiş Ştatlar maşınlardan və Sənaye İnqilabı istehsalı proseslərindən uğurlu istifadə nəticəsində dramatik şəkildə dəyişdi, sonra isə «ikinci» Sənaye inqilabının yüksək məhsulu hesabına bir daha dəyişdi. 1870-ci illərdən başlayaraq, bir əsrə qədər davam edən müddətdə Birləşmiş Ştatlar dünyanın güclü istehsal mərkəzinə çevrildi, polad e’malı, avtomobil və başqa məhsullar istehsalında dünyanın aparıcı dövləti oldu. 1960-cı illərdən sonra Amerika sənayesində başqa bir dəyişiklik də baş verdi: yeni xidmətlərə əsaslanan və mə’lumat prosesləri sənayesi sahələri tədricən ən’ənəvi şəkildə insanın alın təri və qolu gücünə əsaslanan sənaye istehsalını əvəz etməyə başladı. 1990-cı illərdə kimya, elektronika və biotexnologiya kimi sahələrdə inkişaf gətirib o yerə çıxardı ki, bu sahələrdə istehsal olunan mallar və göstərilən xidmətlər elektrik yarımkeçiricilərindən lazer cərrahiyəsinə qədər olan sahələri əhatə etdi. Buna müvafiq olaraq, yeni kənd təsərrüfatı texnologiyası Amerika kənd təsərrüfatı sektorunu dəyişdirərək, ona fermaların sayını tədricən azaltmaqla daha çox ərzaq malları, yun, pambıq və başqa lifli məhsul istehsalı imkanı yaratdı. Üçüncü mövzu beynəlxalq ticarət siyasəti və bu yolla Birləşmiş Ştatların dünya iqtisadiyyatı ilə qaynayıb-qarışması dərəcəsi sahəsində uzun müddət davam edən müzakirələrlə bağlıdır. Bir çox cəhətlərinə görə, ticarət müstəmləkəçilik sistemində mühüm şərt idi: Amerika mallarının ixracı inkişaf üçün maşınların və kapitalın idxalına imkan yaratdı. Lakin Aleksander Hamilton kimi dövlət xadimlərinin müdafiə etdikləri adamlardan olan adamların proteksionist tədbirləri müdafiə etmələri, xüsusən, Amerika İnqilabından sonra bir sıra hallarda çox güclü oldu. Lakin proteksionizm 1930-cu illərdə Böyük Depressiyaya gətirib çıxardığından, II Dünya Müharibəsindən sonra Birləşmiş Ştatlar artıq azad ticarət tərəfdarı oldu. Dövlət siyasəti, ümumiyyətlə, azad ticarət tərəfdarı olduğuna baxmayaraq, 1970-ci və 1980-ci illərdə Birləşmiş Ştatların bir çox istehsal sahələri hiss etdi ki, xaricdən yeni güclü bir rəqabət onu öz məngənəsinə alır. Bundan əlavə. Birləşmiş Ştatların ticarət defısitləri artdıqca, başqa AMERİKA İQTİSADİYYATININ OSAS CƏHƏTLƏRİ Ölkələrin xoşagəlməz ticarət praktikasına əl alacaqları haqqında narahatçılıq da artırdı. Bu mövzulardan hər biri Amerika iqtisadiyyatının müəyyən əsas cəhətlərini təmsil edir. Birincisi, vətəndaşlar bilavasitə bazarlarda və bilvasitə səsvermə kabinələrində hansı iqtisadi məsələlərə üstünlük verdiklərini sərbəst şəkildə ifadə etdikcə, iqtisadiyyat durmadan dəyişir. Eyni zamanda bu mövzuların tə’sir gücü vaxt keçdikcə, Birləşmiş Ştatlar iqtisadiyyatının dinamikasında öz sürəkliliyini nümayiş etdirir. Hər bir halda, amerikalıları tez-tez praqmatistlər kimi qələmə verirlər. Praqmatizm isə, hər bir şeydən əlavə, qəbulu məqbul hesab edilən nəzəriyyənin fəaliyyət göstərməsinin zəruriliyi deməkdir. Amerika xalqlarının praqmatizminin ən parlaq nümunəsi onların fəaliyyətləri ilə nümayiş etdirilir: iqtisadiyyatı azad müəssisə prinsipi əsasında əmin-amanlıqla tə’sis etmək və onu müdafiə etmək. Amerika vətəndaşları eyni zamanda həm ayrı- ayrı adamların fərdi imkanlarının, həm də iqtisadiyyatın inkişafı və yüksəlişi üçün mümkün dərəcədə daha geniş imkanlar yaratmaqda kömək əlini uzatmaqda hökumətin vacib rol oynadığını da qəbul edirlər. 1 / AMERIKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS COHOTLORİ İKİNCİ HİSSƏ BIRLƏŞMIŞ Ş TATLAR İQTİSADİYYATI NECƏ FƏALİYYƏT GÖSTƏRİR: ÜMUMİ BAXIŞ II HİSSƏ; BİRLƏŞMİŞ ŞTATLAR İQTİSADİYYATİ NECƏ FƏALİYYƏT GÖSTƏRİR B irləşmiş Ştatlar iqtisadiyyatı ilə azad müəssisə sistemi arasında əlaqələr hədsiz dərəcədə uğurlu olsa da, problemsiz də olmayıb. Amerikanın ilk dövlət xadimlərindən biri Aleksander Hamilton dövründən başlayaraq, hökumətin iqtisadiyyatda xüsusi rolu nədən ibarət olmalıdır haqqında ziddiyyətlər mövcud olmuşdur; müəyyən sənaye sahələrinin inkişafına istiqamət vermək, maneələr meydana çıxarkən biznesə nəzarət etmək, ölkəyə idxal edilən mallar nəticəsində dəyən zərərlərə görə müvafiq sənaye sahələrinə tariflər formasında yardım təşkil etmək və bə’zən əldə edilən gəlirləri bölüşdürmək üçün hökumət müxtəlif dövrlərdə işə qarışmışdır. Dövrün tələblərinə uyğun olaraq, hökumətin rolu gah zəifləmiş, gah da güclənmişdir. Adətən təsvir olunduğu kimi. Birləşmiş Ştatlar iqtisadiyyatı kapitalist iqtisadiyyatıdır. Lakin kapitalizm termini Kari Marksm yaratdığı termindir və kapitalistlərin kiçik dəstələrinin iqtisadiyyatın ən vacib hissələri üzərində təmərküzləşməsi deməkdir. Bunun əksinə olaraq, amerikalılann əksəriyyəti bu AMERİKA İQTİSADİYYATININ OSAS COHOTLƏRİ fikirdədir ki, kapitalizm elə «azad müəssisə», elə sistem deməkdir ki, ondan ancaq kiçik dəstələr deyil, milyonlar mənfəət götürürlər. Azad müəssisə bir ideya kimi, çox asanlıqla şərh oluna bilər, lakin əsas məsələ bu ideyanın real həyata necə tətbiq olunması məsələsidir. Bu fəsildə tarixi sənədlərin verdiyi rəsmi mə’lumata əsasən, azad müəssisənin Birləşmiş Ştatlarda necə fəaliyyət göstərdiyinin şərhinin verilməsinə cəhd edilir. BİRLƏŞİMİŞ ŞTATLAR İQTİSADİYYATININ ƏSAS TƏRKİB HİSSƏLƏRİ H ər bir iqtisadi sistem insanların istehlak mallarına və müvafiq xidmətlərə olan ehtiyaclarını əvvəlcədən müəyyənləşdirməyə və sonra onu istehsal edərək, bölüşdürmə yolu ilə tə’min etməyə çalışır. İqtisadi sistem elə bir mexanizmdir ki, təbii mənbələri, müvafiq əməyi, texnologiyanı və vacib olan sahibkarlıq və idarəetmə məharətini özündə birləşdirir. Hər hansı bir xalqın istifadə etdiyi iqtisadi sistem növü siyasi mövqenin nəticəsi olsa da, bu eyni zamanda və daha böyük bir şəkildə zaman keçdikcə milli mədəniyyətə çevrilən tarixi təcrübənin nəticəsidir. iqtisadi sistemin birinci əsas tərkib hissəsi mallar istehsalı üçün vacib olan təbii mənbələrdir. Birləşmiş Ştatlar mineral mənbələr və bərəkətli torpaqlarla zəngin və eyni zamanda mülayim iqlim şəraiti olan bir ölkədir. İkincisi, mümkün olan əməyin kəmiyyəti iqtisadiyyatın sağlam əsaslar üzərində qurulmasını tə’min edir. Ümumiyyətlə, durmadan inkişaf edən iqtisadiyyatı zəruri işçi qüvvəsi ilə tə’min etmək üçün Birləşmiş Ştatların kifayət qədər əhalisi var. I Dünya Müharibəsindən keçən ilk illərə qədər bunlar ya mühacirlər, ya da onların bilavasitə xələfləri idilər. Onları Amerikaya Avropadan və Afrikadan onların sələfləri qul kimi gətirmişdilər. Sayca həddən çox olan bu qullar Şərq sahilində məskən salıb, şəraitə alışdıqdan sonra, onlar bir qayda olaraq, ölkə daxilində kənd təsərrüfatı ilə məşğul olunan yerlərə yayılaraq, iqtisadiyyatın bu sahəsində məhsuldar əməklə məşğul olmağa başladılar. 20-ci əsrin ilk illərində Asiyadan (Çindən, Yaponiyadan, Filippindən) Birləşmiş Ştatlara xeyli mühacir gəldi, bir neçə il sonra isə Latın Amerikasından çoxsaylı mühacirlər gəldilər. 20-ci əsrin birinci yarısında əlverişli iqtisadi imkanlar qaradərili amerikalıları da Cənub fermalarından Şimal şəhərlərinə cəlb edirdi. Yüklə 2,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|