Baliqlar ekologiyasi fanidan ma’ruzalar Kirish Baliqlar ekologiyasi fanining mohiyati va rivojlanishi

7. Baliqlarning bakteriyalar va viruslar bilan aloqasi.
Boshq arganizmlarga o’xshab, bakteriyalar ham baliqlar hayotida muhim ahamiyatga ega bo’lib, tabiatda organic moddalarning almashinuviga faol ishtirok qilib baliqlar uchun katta foyda keltiradi. Baliqlar bilan bakteriyalarning o’zaro aloqasi turli – tumandir. Baliqlarda ko’pchilik kasalliklarning kelibchiqishi bakteriyalar va viruslar orqali sodir bo’ladi. Misol, Karp balig’ida viruslar tomonidan yomon xavfli krasnuxa infeksion vadyanka, Kambala balig’ida limfotsitoz, Farelda pankreanekroz kasalliklari sodir bo’ladi. Bakteriyalar ta’sirida esa-vadyanka, furunkulez va boshqa kasalliklarni sodir qilib baliqlarning o’lishiga olib keladi. Baliqlarda bakteriyalardan himoyalanish uchun qobilyat yaratiladi. Shular jumlasiga terini qoplash uchun shilimshiq hosil qiladi, yoki офикфтш himoyalash uchun chiqarilgan suyuqlik antibiotik sifatida ta’sir qiladi. Boshqa tomonlama bakteriyalar baliqlardagi zamburug’ kasalliklarini parchalash xossasiga ega. Ikralarning qobig’ini parchalovchi saprolegni zamurug’I gifalarini bakteriyalar parchalab kasallikni yo’qotadi.
Bakteriyalar ayrim hollarda baliqlarga oziqa sifatida foyda keltiradi. Amurskogo podusta balig’ining gruntdan yutgan ozuqa tarkibida, oshqazonning oldingi qismida bakteriyalar soni ko’p, orqa qismiga nisbattan.
Bakteriyalarning suvlarda ko’p miqdorda rivojlanishi, suv tarkibidagi organik moddalarning miqdoriga bog’liq. Bakteriyalar va viruslar getrotrof organizmlar bo’lganligi sababli, ular organik moddalar rivojlanib, ularni karbonat angidrid gaziga va suviga parchalaydi.


8. Baliqlarning o’simliklar bilan munosobati.
Baliqchilikda tuban o’simliklardan zamburug’lar katta ahamiyatga ega. Ayrim zamburug’lar (patogenlar) tarqatuvchilardir. Masalan, bronxiomikoz yoki jabra chirish kasalligini hosil qiluvchi bronchiomyces sanguinis plehn. Zamburug’i qon tomirlarini zaharlaydi. Ayrim paytlarda, hovuz xo’jaliklarda baliqlar tiqis joylashtirilgan, bu zamburug’ ularni o’ldiradi. Baliqlar hayotida muhim ahamiyatga ega bo’lgan o’simliklar xlorofill saqlovchilar. Bu o’simliklar baliqlar yashayotgan muhitga katta miqdorda kislarodni chiqarib, karbinad angidiridni o’zlashtirib, ularning yashashi uchun yaxshi sharoit yaratib beradi. Kuchli qorong’ulik bo’lganda, bu o’simliklar suvdagi kislarodni o’zlashtirib, karbonad angidrid gazini chiqarishi bilan baliqlarni o’ldirishi mumkin.
Suvda yashovchi o’simliklar ko’pchilik baliqlarning ikralari uchun substrat (tayanch) sifatida xizmat qiladi. Baliqlar ikralarini o’simlikka qo’yganda birinchidan, ikralarni dushmanlardan himoya qilish bo’lsa, ikkinchidan, o’simlik atrofidagi suvlarning gidrokimyoviy tarkibi yaxshi bo’lganligi sababli, ikralar tez va sog’lom rivojlanadi. Misol, sazan asosan ikrasini, rdest o’simligi to’dasiga qo’yadi. Chunku rdest atroflari kislorodga boy bo’ladi. Ko’pgina baliqlar o’simliklardan uya qilib ikrasini qo’yadi.Bunday baliqlarga Kolyushki-Casterosteus, Pungitius. Balchiqda yashovchi-Amia calva balchiqdan uya quradi.
O’simliklardan yuksak baliqlar ham landshaft sifatida foydalanadilar. Ya’ni ular o’simliklardan ovqat sifatida foydalanishdan tashqari, o’simliklar orasida yashab, ularga o’xshash tanalarida bo’yoq moddalarini hosil qiladi, Ya’ni o’simlikga o’xshash tuzilishga ega bo’ladi. O’simliklar orasidan ularni aniqlash murakkablashadi. Bunday baliqlarga dengizga yashovchi Kon’ka – Tryanichnika – Phyllopteruxeques misol bo’ladi.
Suvda yashovchi xlorofill saqlovchi o’simliklardan baliqlar ozuqa sifatida foydalanadilar. Yuqori tog’liklarda joylashgan suv havzalari o’simliklarning vegetativ ko’payishi qisqa bo’lganligi sababli o’simlikxo’r baliqalar deyarli uchramaydi.
O’rtacha balandliklarda joylashgan suv havzalarda, o’simliklarning yaxshi rivojlanishi uchun sharoit bo’lganligi sababli, o’simliklar bo’lgan joylarda, ya’ni bunday suv havzalaridagi o’simliklar fakultativ fitofaglar bo’lganda, baliqlardan Plotva va Serebryaniy Karaslar ulardan ozuqa sifatida foydalaniladi.
Pastki tekisliklardagi suv havzalarda yashovchi o’simliklarning o’sishi va rivojlanishi uchun sharoit bo’lganligi sababl, ular faol rivojlanib, ko’pchilik baliqlarga ozuqa hisoblanadi.
Aytim baliqlar o’simliklar bilan oziqlanishga moslashib, faqat u hisobiga yashaydi.
Plankton suvo’tlari ayrim baliqlar uchun asosiy ozuqa hisoblanadi. Masalan, Amurskiy Tolstolob- Hypophthalmichthys molitrix, Tixookeanskaya Sardina – Sardinops sagax melanosticta va boshqalar. Ipsimon suvo’tlardan (perifitonlar) Xramulya- Varikorhinus Capoyota va Podust – Chondrostama nasuslar oziqlanadi. Yuksak suvo’tlaridan (makrofitlar)
Oq amur – Ctenopharungodan idella va Krasnoperka – Scardinius erythrophth- anuslar oziqlanadi. Dengiz baliqlari ham chucguk suv baliqlariday o’simliar bilan oziqlanadi.
O’simliklar baliqlar hayotida katta ahamiyatga ega bo’lishi bilan bir qatorda salbiy tomonlari ham bor. Ayrim o’simliklar, masalan, Puzir- zoratka Urticularia maxsus hayvonlar va baliq lichinkalari bilan oziqlanishga moslashgan.
Ushbu o’simlikning ingichka poyasida barglar bo’lib, ular pufakchalar bilan ta’minlangan.
Har bitta pufakchada kirish teshiklari bo’lib, ularda lichinkalar kirgandan keyin bekiladi. Pufakchalardagi teshikchalar faqat ichkariga ochilib, tashqariga ochilmaydi.
Pufakchalarga kirgan lichinkalar maxsus fermentlar ta’sirida parchalanib, o’simlik uchun ozuqa bo’ladi.
Puzirchatka o’simligi baliqlarga salbiy tomondan ta’sir qilishi bilan ijobiy tomoni mavjud. Bu o’simlikning havo pufakchalari har xil fitoplanktonlarni va zooplanktonlarni yig’ib baliqlarga ozuqa sifatida yetkazib beradi.
Baliqlar boqilayotgan hovuzlardagi suvlarning tarkibida organik yoki mineral moddalarning ko’payishi natijasida hovuzlarda suvning gullashi kuzatiladi. Suvning gullashi asosan mikroskopik suvo’tlari ko’p miqdorda rivojlanishi natijasida sodir bo’ladi.
Suvning gullashida ko’pincha ko’o-yashil suvo’tlari faol ishtirok qiladi. Ko’k –yashil suvo’tlari ko’p miqdorda rivojlangandan keyin ular hujayralarning nobud (o’lishi) bo’lishi kuzatiladi. Hujayralarning o’lishi natijasida, hujayra ichkarisidagi metobolitik moddalar suvga chiqib, suvdagi kislorodning kamayib ketishiga olib keladi. Bu jarayonni “zamor”deb ataladi. Bu jarayonda suvo’tlari tarkibudagi ayrim zaharli moddalar (fenol) ta’sirida baliqlarning nobud bo’lishiga olib keladi.