Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

27 

 

plyonka materiallarınm 90%-ə qədəri PVX qətranlarından istehsal olunıır. Bunlarla 

yanaşı polivinilxlorid əsasında aşağidakı plastik kütlələr istehsal edilir. 

Viniplast.  Polivinilxloridin  termiki  plastifıkasiyası  zamam  qızdırılma 

nəticəsində  alınan  temoplastik  ki'ıtlə  viniplast  adlanır.  Belə  piaslik  kütlənin 

antikorroziya və elektroizolyasiya xassəsi yüksəkdir. Termiki plastifıkasiya zamanı 

qızdınlma noıicəsində yıımşaldılmış polimer hissəcikləri təzyiq altında yapışdınlır. 

V'iniplast  müxtəlif  qalmhqda  (3  mm-dən  1  mm-ə  kimi)  pərdələr,  vərəqlər  (2-dən 

20 mm-ə kimi) və borıilar şəklində buraxıhr. 

Viniplast  150°C  temperatura  kimi  qızdırıldıqda  asanhqla  formalaşır.  200-

220°C temperaturda isə özlü-axıcı hala keçir. İsti hava axmı təsirindən o dərəcədə 

yumşahr ki, kiçik təz\iq altında belə bitişmə qabiliyyəti əldə edir. 

Vərəqşəkilli viniplast i'ıç markada buraxılır: 

N  (qeyri-şəffaf).  VP  (şəffaQ,  VNT  (zəhərsiz).  Vərəqlərin  uzunlugıı  13UU-

15U0 mm, eni 500-650 mm, qalmhğı isə 2-20 mm olmahdır. 

Formalaşdırılmış kütlənin preslərdə sıxılması  üsulu  ilə  nasoslar, kranlar  və s. 

kimi xırda məmulatlar hazııiamaq olar. 

Viniplast  vərəqlərindən  pnevmatik  formalaşma  iisulu  ilə  iri  məmulaılar 

(məsələn,  vannalar,  santexnika  məmulatları.  soyudııcular  üçün  hissələr  və  s.) 

hazırlanır. 

Bəzi  mexaniki  xassələrinə  görə  viniplast  polietilen,  polistirol,  fenoplast  və 

aminoplastdan  üstün  olub

;

  konstruksiya  materialı  kimi  işlədilir.  Temperaturdan 

asılı  olaraq  o  iiç  fıziki  halda  ola  bilər:  şüşələşmə,  yiiksək  axıcı  və  plastiki. 

Viniplastın  istiliyə  davmlılığı  yiiksək  deyildir  (6ü-70

l)

C).  Ondan  hazııianan 

məmulatlar  60"C  temperattıra  qədər  işlədilir.  Şaxtaya  davamlılığı  azdır,  -  10

u

S-də 

kövrəkləşir.  70°C  –dən  yüksək  temperaturda  elastikləşir.  160-170°C-dən  yiiksək 

temperatuıiarda isə onda plastik deformasiya meydana çıxır. 

Viniplast yaxşı dielektrikdir. aqressiv maye və qazlarm təsirinə davamlıdır. 

Viniplastın əsas fıziki-mexaniki xassələri 

Sıxhq, q/snr                                                                              1.38-1.40  

Möhkəmlik həddi. kQ/sm

:

 

---

28 

 

dartılmaya                                                                                   400-600 

əyilməyə                                                                                       1000-1200 

Zərbəyə davamlıhq, kQ-sm/sm

:

                                                    70-150 

Qırılmada nisbi uzanma. %                                                                     10-15   

%

 

Brinelə görə bərklik. kQ/mm

:

                                                    13-16 İstiliyə 

davamhhq. "C 

Vikaya görə                                                                                             75-90 

Martensəgörə                                                                                          65-70 

Xüsusi həcmi elektrik müqaviməti, Onvsın                                            10

14

-10

16

 . 

Dielektrik  itkilərinin taımensi (!Ü

{>

 hc olanda.)                                      0.015- 

0.018 Dielektrik keçiriciliyi (10

6

 hc olanda)                                          3.1-3.4 

Plastikat  polivinilxloridin  tərkibinə  plastifikator  əlavə  etməklə  alınır.  O 

plastifikator  və  sabitləşdirici  ilə  polimer  qarışığının  kalandıiaşdırılması  üsulu  ilə 

alınır. Plastifıkatorun miqdarı artdıqcä plastikatın elastikliyi və şaxtaya davamlılığı 

da  artır.  Plastikat  yüksək  elektroizolvasiya,  nəmliyi  keçirmək,  benzinə,  yağa 

davamhhq, yüksək elastiklik kimi bir sıra qiymətli xassələrə malikdir, yanmır. 

Plastikatdan  ekstruziya  üsulu  ilə  kabellərin  izolyasiyası,  eləcə  də  su,  hava,  qaz  və 

yağların  ötürülməsi  üçün  daxili  diametri  1-dən  .50  mm-ə  kimi  olan  borular 

hazırlanır.  Plastikatdan  vinilit,  linoleum,  plastizollar  hazırlamr.  Vinilit      nazik   

pambıq   parçanın   bir   üziinii   plastifikasiya   edilmiş polivinilxlorid   pərdə   ilə   

örtməklə      alınır.      O.      xırdavat      məmulatlarının,  yağışdan  qorıınmaq  üçün   

plaşların, örtüklərin. siifrələrin hazııianmasında tətbiq edilir. 

Linoleum.  Linoleıım  sənayedə  plitələr,  vaxud  rulonlar  şəklində  buraxılır. 

Linoleum  birqath  və  çoxqath,  əsassız  və  parça  əsasında.  vərdənə-kalandr  və 

ekstruziya  (xiisusi  ekstruderləj  üsullan  ilə  hazııianır.  Birinci  üsııl  sadə  üsullardan 

biridir. Aşağıda linoleum istehsahna lazım olan qarışığın resepti verilmişdir (k.h.):                                                                         

Polivinilxlorid                                                           100 

Plastifıkator                                                             80 

Stabilləşdirici                                                           6 

Rəngləyici                                                                4 

---

29 

 

Doldıırucu                                                               500 

Komponentlər  qarışdırıldıqdan  sonra  150-160°C  temperaturda  vərdənələnir  və  üç, 

yaxud dördvallı kalandra verilib 140-180

()

C-də kalandrlaşdırıhr. Linoleum qahnlığı 

2-2,5  mm.  eni  1.6  m-ə  qədər  ölçülərində  buraxıhr.  İkilayh  linoleum  almaq  üçün 

əvvəlcə  laylar  ayn-ayrılıqda  vərdənələrdə  hazuianır,  sonra  hər  iki  lay  xüsusi 

aparatda-vulkanizatorda  preslənir.  Üst  layın  qahnhğı,  adətən  0,5  alt  layın  qalınhğı 

isə 1.5 mm olur. 

PolivinilxloYİd pastalar ( plastizollar). Polimeıiərin susuz mayelərdəki çox xırda 

dispersiyası  pasta  adlanır.  Polivinilxlorid  otaq  temperaturunda,  demək  olar  ki, 

susuz  mayelərdə  (plastifikatorlarda)  şişmir,  lakin  qızdırıldıqda  şişmə  baş  verir  və 

1000-2000spz  özlülüyimdə  bircinsli  kütlə  əmələ  gəlir  (plastizol).  Plastizol 

soyudulduqda xassəcə plastikatdan lərqlənməyən elastik materiala çevrilir. 

Bəzi  məmulatların  haznianmasında  aşağı  özlülüyə  malik  pastalar  tələb  edilir. 

Belə  pastalar  plastizola  uçucu  üzvi  durulaşdırıcılar  əlavə  etməklə  alınır.  Bunların 

özlülüyü  lOOçlOOO  spz  arasında  dəyişir.  Bu  pastalara  orqanozollar  deyilir. 

Pastalar polimer. plastifikator, dıırulaşdıncı, sabitləşdirici, doldurucu və piqmentlər 

kimi  komponentlərdən  hazırlanır.  Polimerin  polidispersliyi  və  polimeıiəşmə 

dərəcəsi çox da yüksək olmamahdır. 

Plastifikator kimi dibutil-dioktilftalatlar. adipin. sebatsin və fosfor tursularının 

mürəkkəb  efiıiərindən  istifadə  olunur.  Plastların  tətbiqindən  asılı  olaraq 

plastifikatorun  miqdarı  30-80

0

  götürülür.  Stabilizator  kimi  qurğuşun,  qalay-üzvi 

birbşmələr,  qıırğuşun  və  yaxud  kalsium  stearatlar  tətbiq  edilir  ki.  bunların  da 

miqdarı  1-3%  təşkil  edir.  Doldurucıılar  kimi  əzilmiş  narın  təbaşir,  talk  və  kaolin 

götürülür. Doldurucııların  miqdarı  məmulatın tətbiqindən asılı olaraq 20°C-ə kimi 

dəyişə bilər. 

Polivinilxlorid  pastaların  istehsalı  prosesi  komponentlərin  (polivinilxlorid, 

plastifıkator. 

stabilizator. 

doldurucu. 

rəngləyici) 

qarışdırılması, 

pastanın 

yetişdirilməsi. 

pastanın 

rəng 

sürtgəcində 

homogenləşdirilməsi 

və 

vakuumlaşdırılması (hava qabarcıqlarının çıxarılması) əməliyyatlarından ibarətdir. 

---