Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

37 

 

mühtəlif  atmosfer  təsiıiərinə  qarşı  davamhhğını  yoxlamaq  lazım  gəlir.  Bu 

məqsədlə  plastik  kütlənin  şaxtaya,  günəş  şuasının  təsirinə.  havanın  təsirinə.  işıq 

şüasınm  təsirinə  davamhğı  yoxlanılır.  Plastik  kütlə  məmulatları  eyni  zamanda 

istilik  təsirinə  və  yanmaya  qarşı  davamlı  olmalıdır.  Belə  məmulatlara  kyl  qabları, 

miiştüklər  və  s.  daxildir.  Ona  görə  də  həmin  məmulaıları  fenoplastlardan  və 

aminoplastlardan  hazırlamaq  daha  məqsədə  ııyğundur.  Eyni  zamanda  qeyd  etmək 

lazımdır  ki.  təsərrüfaı  təvinath  plastik  kütlə  məmulatlarının  hamısını  suya,  istiyə, 

işığa  qarşı  davamhhğını  və  gigiyenik  xassələrini  yoxlamaq  zaruridir.  Məsələn: 

aminoplastlardan olan qabların istiyə davmlılığmı yoxlamaq üçiin onları 30 dəqiqə 

müddətində  qaynayan  su.ya  daxil  ediıiər.  Bıı  prosesdən  sonra  qabın  iiz  səthinin 

paıiaqhğmda  heç  bir  dəyişiklik  olmamalı  və  sııyun  rəngində  diyişiklik  baş 

verməməklə heç bir qoxu müşahidə edilməməlidir. 

Praktiki  əhəmiyyətini  nəzərə  alaraq.  ərzaq  məhsullarının  saxlanılması  və 

daşınması  üçün  olan  qabların  turşuya  davamlılığını  yoxlayırlar.  Bu  məqsəd  üçün 

qarşıya  turşsıınun  1%-li  məhlulundan  istifadə  edilir.  Plasik  kütlədən  olan 

məmulatların  müxtəlif  kimyəvi  maddələrəqarşı  davamlılığının  yoxlanması 

istehlakçılar üçün vacibdir. Bu məqsəd üçün normativ texniki səbəblərin tələblərini 

əsas gotürərək standart metodlardan istifadə olunur. 

İstehlakçılar  üçün  praktiki  əhəmiyyəti  olan  mühüm  cəhətlərdən  biri  sadə 

üsullaıia plastik kütlədən olan məmulatların birinin digərindən fərqləndirilməsidir. 

Əvvəllərdə  deyildiyi  kimi  plastik  kütlə  məmulatlarının  mühüm  istehsalk  xassələri 

xam  materialların  xassələrinə  əsasən  təyin  edilir.  Ona  görə  də  məmulatların 

keyfiyyətini  qiymətləndirən  zaman  plastik  kütlənin  növünü,  təbiətini  ontın 

hazııianması  üçıın  işlədilən  materiah  bilmək  vacibdir.  Plastik  kütlənin  növünü  və 

xassəsini bildikdən sonra plastik kütlə  məmulatının  xassələri  haqqmda ətraflı  fıkir 

söyləmək olar. Plastik kütlə məmulatının təbiəti haqqında ilk məmtılatı onun xarici 

görünüşünə  baxmaqla  bilmək  olıır.  Bir  çox  plastik  kütlə  məmıılatlarının  bir-

birindən  fərqləndirilməsi  üçün  onlann  şəffafİığa.  bərkliyə,  yumşaqhğa,  sıxılmağa 

qarşı müqavimət göstərməsi, parlaqhğa, elastikliyə. zərbəyə qarşı çıxartdığı səsə və 

s. malik olduğunu bilmək zəruridir. 

---

38 

 

Plastik kütlələrdən olan məmulatlarının istehlak xasslərini kimyəvi və fıziki-

mexaniki  üsullaıia  yoxlanılması  xüstısi  laboratoriyalarda  aparılır.  Plastik 

kütlələrdən olan məmulatlarınm təyinatından və istismar şəraitindən asılı olaraq isti 

və  soytıq  suya  qarşı  davamhhğı.  həlledicilərə  və  neft  məhsullarına  kimyəvi 

təsirlərə.  turşu.  qələvi.dtız  və  s.,  eləcə  də  işığa  .  istiyə,  şaxtaya,  oda  və  s.  qarşı 

davamhhğmı  yoxlayırar.  Rənglənmiş  plastik  kııtlə  məmulatlarının  rənginin 

davamlıhğını  sürtünməyə  davamhhğı  ilə  yoxlayırlar.  Yeyinli  məhsullarının  qəbul 

etmək və süfrəyə vermək üçün olan plastik kütlə məmulatlarınm qaynar suya qarşı 

davamhlıgını  yoxlamaq  üçün  həmin  məmulat  nümunəsini  10  dəqiqə  müddətində 

suıda qaynadırlar. Məmulat soyuq suda yuyulub və silindikdən sonra onda heç bir 

dəyişiklik baş verməlidir. 

Plastik              kütlələrdən                           olan              məmulatların              keyfıyyətinin 

qiymətləndirilməsində  onun  bərkliyinin,  elastikliyinin,  cırılmaya  müqavimət 

göstərməsinin,  sıxılma  və  qatlanmaya  davamlılığınm  təyin  olunması  vacibdir. 

Plastik  kütlə  məmulatlarının  fiziki-mexaniki  sınaqları  sənaye  müəssisələrində 

standart  forma  nümunələri  üzrə  qüvvədə  olan  standart  fısullarla  aparıhr.  Odıır  ki, 

əmtəəşünaslar plastik kütlə məmulatlarının istehlak         xassələrinin     toplandığı     

məlumatlardan          istifadə        etməyi  bacarmalıdırlar.  Sınaq  üsullarının  vacibliyini 

nəzərə  alaraq  onlardan  bəzilərinin  izah  olunmasmı  məqsədəuyğun  hesab  edirik. 

Materiaiların  yüksək  temperatur  şəraitində  mexaniki  təsirə  müqaviməl  göstərmək 

qabiliyyətinə istiliyə davamlılıq deyilir. 

 Vika üsuiu. Bu üsııl cihazın silindrik formalı ucluğunun sabit yük altında olan 

nümunəyə  1  mm  dərinliyə  kirni  daxil  oldıığu  zaman  temperaturun  təyin 

edilməsindən ibarətdir. Təcrühə  üçiın  qalınlığı   3  mm-dən   olan   ucuq   1n,m

2

  

olan  müstəviyə  biriəşdirilir.  Təcrübə  zamanı    ucluq    həmin  müsiəvi  ilə  birlikdə 

nümunəyə lazımi dərinliyə qədər daxil olur. Dəvişən viikiəıiə 5000110 və I000±10 

qrama  qədər  ümumi  yük  əldə  eimək  mümkündür.  Yükün  qiyməti  istiliyə 

davamlılığı  təyin  edilən  materialdan      asılı      olaraq  seçihr  və  texniki  şərtə  görə 

müəyyən  edilir.  Deformasiya  göstəricisi  bölgülərinin  qiyməti  0.2  mm-dən  çox 

olmamahdır.  Tələbə  görə  cihaz  termoşkafda  yerləşdirilir  kı,  burada  da 

---

39 

 

temperaturun  bütiin  təcriibə  prosesində  5±5  dər/saatı  siirətilə  artması  xüsusi 

tənzimləyicinin  köməyilə  təmin  edilir.  Təcrübədən  qabaq  termoşkafda  20°C 

temperatur  saxlanihnahdir.  Niimunə  cihazda  elə  yeıiəşdirilməlidir  ki.  ucluğun 

cilalanmış        miistəvisi    mərkəzə  diişiib  onun  səthinə  toxunsun.  Bundan  sonra 

nünıunə  yüklənir  və  cihaz  qızdınlır.  Temperaturaya  2°C-dən  çox  olmayan  2 

termometrlə  nəzarət  edilir.  Ucluğun  nümunə  içərisinə  1  mın  dərinliyə  kimi  daxil 

oldıığu  zaman  əldə  edilən  temperatur  materiahn  Vikaya  görə  istiliyə  davamlıhq 

göstəricisi  kimi  qəbul  edilir.  Sınaq  zamanı  ucluğun  nümunəyə  lazımi  dərinliyə 

qədər daxil  olduğunu siqnalizasiya sistemi avtomatik olaraq  işə düşüb bunu  xəbər 

verir. Təcrübə üç nümunə üçün aparılır və orta hesab qiymət götürülür. Vika üsulu 

bircinsli materialdan olan plastik kütlələr üçün əlverişlidir. 

2.      Martens  üsulu.  İstiliyə  davamlılığı  həmin  iisulla  təyin  etmək  üçün  sınaq 

materiahndan  120x15x10  mm  ölçüdə  çubuqlar  hazırlayır,  sonra  həmin  çubuqları 

50 kq/sm

2

 qüvvə təsiri altında tədricən qızdırırlar. Sınaq nümunəsi müəyyən ölçüyə 

qədər  əyildiyi,  yaxud  sındığı  zaman  temperatur  qeyd  olunur  və  bıı  temperatur 

sınaqdan keçirilən materiahn istiliyə davamhhğı kimi qəbul edilir. 

3.      Axıcılığın  Raşiq  üsulu  ilə  təyin  edilməsi  -  Plastik  kütlələrin  temperaturun  və 

təzyiqin  təsiri  ilə  axaraq  pres  formanı  doldurmaq  qabiliyyətinə  axıcıhq  deyildir. 

Termoplastik  materialların  axıcıhğı  Raşiq  üsulu  ilə  təyin  edilir.  Axıcılığı  az  olan 

termoplastik materiallar pres formanı yaxşı doldıırmur və nəticədə pis fornıalaşmış 

məmulat  alınır.  Axıcıhğı  yüksək  olan  materiallar  isə  formadan  axıb  gedir  və 

üzərində qabarıqlar olan pis formalaşmış məmulat alıriır. Axıcılığın təyin edilməsi 

presləmə,  yaxud  presləmə  ləzyiq  altında  tökmə  üçün  düzgün  rejim  seçilməsinə. 

yəni  məmulatlar  hazırlanmasında  opymal  temperatur  və  təzyiqin  seçilməsinə 

imkan verir. 

Reşiq  pres-forması  iki  metal  dayaq  iızərində  yerləşdirilmişdir.  Pres-formanın 

aşağı  deşiyindən  sıxılıb  çıxarılan  maıeriai  çilalanmış  metal  səth  üzərinə  axır. 

130"C-yə qədər qızdırılmış pres-formaya 12 q sınaq materiah yüklənir və puanson 

aşağı  endirilir.  150°C  -yə  qədər  qızdınldıqdan  sonra  300  kq/sm

:

-ə  qədər  təzyiq 

altında sıxıhr. Yumşalmış ma-terial aşağı deşikdən axnıağa başladıqda saniyə ölçən 

---