Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети
Yüklə 459,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTICƏ VƏ TƏKLIFLƏR
- ƏDƏBİYYAT 1.
49
götürdük. Nümunəni analitik lərəzidə 0,001 qram dəqiqliklə çəkdik. Sonra isə 20±C° temperaturalı distillə edilmiş suya saldıq. Nümunəni 6 saat, 12 saat, 18 saat və 24 saatdan sonra götürüb çəkdik və aşağıdakı düsturla suudmanı təyin etdik. F P P B 1 burada B - suııdma q/dm 2 ilə;
P - nümunənin suda qaldıqdän sonrakı çəkisi qram ilə; Pı - əvvəlki çəkisi qram ib; F - nümunənin sahəsi, dm : ilə; Suudmanın tərkibində müxtəlif doldurucu olan kütlə ilə apardıq. Aşağıdakı əyri üzrə həmin tədqiqatın nəticəsi öz əksini tapmışdır.
Qrafik 2.
50
Müxtəlif dolduruculu amino və fenoplastlarm suudma qabiliyyəti. Əyri 1 - Tərkibində nıineral doldurucu olan fenoplast Əyri 2 - Tərkibində ağac unu doldurucusu olan fenoplast. Əyri 3 - Tərkibində tekslolit doldurucu olan fenoplast Əyri 4 - Tərkibində şüşə tekstolit doldurucu olan fenoplast. Əyri 5 - Tərkibində ağac doldurucusu olan sidik cövhələri fornıaldehid qatranı olan aminoplat. Əyri 6-Tərkibində ağac doldurucusu olan melamin formaldehid qatranı olan aminoplast 1-li əyirdən göründüyü kimi suudma üzrə ən yüksək nəticə tərkibində şüşə tekstolit doldurucusu olan fenoplastda müşahidə edilmişdir ki, burada suudma 2,5 q/dm 2
nəticələrini təhlil edərkən onların biribirindən köklü surətdə fərqli olduğu aydın olunur. Aşağıdakı 2-li əyridə müxtəlif dolduruculu amino və fenoplastların zərbə özlülüyü əks etdirilmişdir. Muxtəlif plastik kütlələrin doldıırucunuun xüsusi çəkisi iləzərbə özlülüyü arasındakı asılılığı gösiərən qrafık. Polikondesasiya üsulu iləalınan plastik küılələrin sıxlığı ilə ternıiki emal arasmda da asılıhq mövcuddur. Bıı asılılıq aşağıdakı əyridə öz əksini lapınışdır.
51
Qrafik 5 Fenol-qətranmm termiki emal prosesi zaınanı sıxlığın dəyişməşi ilə baş verən dəyişmələr. Qrafitasiya dedikdə yiiksək tenıperaturu termiki emal nəzərdə tutulur. Polikondeıısasiya üsulu ilə isıehsal olunan plasıik kütlələr qrafitasiya zamanı daxili gərginliyin dəyişməsi ilə mexaniki xassələr arasında o cümlədən deformasiya arasında çox böyük asılılıq meydana gəlir. Bıı asılıhq 5 1-li əyridə öz əksini lapmışdır:
Qrafik 6 Müxtəlif strukturlu fenolfonnaldehid qatranının qrafitasiya zanıanı gərginliklə deformasiya arasındakı asılıhq. Əyri 1- kövrək xassəli qətran: Əyri 2 - az kovrək xassəli qatran; Əyri 3 - anizotrop xassəli qatran; Əyri 4 - yüksək temperaturlu anizotrop xassəli qatran. Polikondensasiya üsulu ilə alınan plastik kütlələr, xüsusilə fenoplastlar termiki emalın temperaturundan asılı olaraq öz möhkəmliyini dəyişirlər. bu asılılıq 6-li əyridə öz əksini tapmışdır: Cədvəl 7. Yüksək temperaturlu emal zamanı möhkəmlik və sıxılma zamanı möhkəmlik dəyişilməsi əks eldirən əyri. Əyri 1 - kövrək xassəli qatran: Əyri 2 - anizolrop xassəli qalran:
52
Əyri 3 -yüksək lemperatuıiu anizotrop xassəli qalran. 6 N-li əyridən göründüyü kimi bircinsli plastik küılənin möhkəmlik və sıxılma zamanı ınöhkəmliyi daha çox qiymətə malik olur. Aşağıdakı cədvəldə epoksid. poliamid və epoksifenol qətranlarınm bəzi fıziki- mexaniki xassə göstəriciləri verilmişdir:
3
Möhkəmlik Qpa
Uprııq modulluğu, Qpa Istilik
Keçirməsi Vt/m.k
Epoksid qətram 1,55 1400 142,8 0,502 Poliamid qətram 1,40 650 128,5 0,658 Epoksifenol qətranı 1,40 650 120 0,519
Həcm çəkisinin təyini.120x10x15 mm ölçülü nümıınə nazik mis məftillə tərəzidən asılaraq. 0,001 dəqiqliklə çəkilir. Həcm çəkisi aşağıdakı düstuıia təyin olıınur: B A A A Burada A= nümunənin havada çəkisi. q ilə; B- nümunənin suda çəkisidir, q ilə. Suudrna təyini. Sınaq üçün götürülmüş uzunluğu 120=+- 2 mm. eni 15 + -0.5 mm olmalıdır. Nümunə eni qalınlığı üzrə 0 : 5 mm dəqiqliklə ölçülür. Sonra nümunəni 0,001 dəqiqlikləçəkərək 20+- 2 °C temperaturlu distillə edilmiş suya salırlar. 24 saatdan sonra nümunə sudan çıxanlaraq silinib qurudulur və dərhal yenə 0,001 q çəkilir. Suudma aşağıdakı düstuıia təyin olunıır:
1
Burada B- suudma, q ilə ; Pı - nümunənin suya sahnmamışdan qabaq çəkisi q ilə; P - nümunənin 24 saat qaldıqdan şonra çəkisi q ilə; F - nümunənin səthidir. dm : ilə. 53
Ən azı üç nümunə sınaqdan çıxarılaraq suudmanın orta qiyməii təyin edilməlidir. Ağac plastiklərinin suudması isə aşağıdakı qaydada əsasən təyin edilir. 15x15x15 mm ölçülü nümuriə (±0,5 mm fərqə yol verilir) 0,0lq dəqiqliklə çəkilərək otaq temperaturunda sııya salınır. 24 saatdan sonra nümunə çıxarılaraq təmiz silinir və yenidən çəkilir. Aşağıdakı düstur suııdmanı 0,1 % dəqiqliklə təyin etməyə imkan verir; 100
1 D D D
Burada co -suudma, %-lə; d -nümunənin suya salınnıamışdan qabaq çəkisi. q ilə; d - nümunə 24 saat qaldıqdan sonra çəkisidir, q ilə sınaq, yükü 1%-lə diqiqliklə ölçməyə imkan verən hər hansı maşmda aparıla biilər. Əyintini ölçmək üçün maşının tərtibatı olmahdır. Nümunəyə yük 10 mm radiusla dəyirmilənmiş ucluq vasitəsilə verilir. Sınaqdan qabaq nümunənin eni və qalınlığı 1% dəqiqliklə üç yerdə ölçülür. En kəsik hesablanarkan orta hesabı qiymət götürülür. Sınaq zamanı yük sıfırdan başlayaraq dəqiqdə 100-150 kq/sm 2
sürətlə artırılır. Statik əyilmədə möhkəmlik hddi aşağıdakı düstuıia təyin edilir: 2 2
bH PL
Burada P - nümunəni däğıdan qüvvə. kq ilə. L - dayaqlar arasmdakı məsəfə. sm ilə; B - nümunənin eni. sm ilə; H - nümunənin qalınlığıdır, sm ilə. Taxta təbəqəli plastiklərin statik əyilmədə möhkəmlik həddi standarta əsasən təyin edilir. Nümunə 225x15x15mm ölçüdə hazııianır. Maşın dayaqları və ucluq 15 mm radiusla dəyirmələnməlidir yönəlsin. Xüsusi zərbə özlüyünün təyini. Xüsıısi zərbə özlülüyü material dinamik yüklərə dözümlülüyünü müəyyən edir.Bu parametr standarta əsasən təyin edilir. Sınaq üçüh nümunələrin ölçüsü statik əyilməyə sınaq zamanı olduğu kimidir.
54
Zərbə özlülüyünün təyini MK-65 rəqqaslı kopyoıiarda aparılır. Sınaq aşağıdakı qaydada aparılır: 3 dayağı ətrafında fııianan rəqqas qaldırılaraq istinad vəziyyəlini tutur. Rəqqasın hərəkət traektoriyasmm aşağı hissəsində dayaqlar üzərində nümunə yeıiəşdirilir. Rəqqas istinad vəziyyətindən aşağı buraxıldıqda nümunə üzərinə düşərək onu sındırır və bu zaman öz enerjisinin müəyyən hissəsini itirir. Nümunə sındırıldıqdan sonra rəqqas qalxaraq şəkildə qırıq-qınq xatləıiə göstərihniş vəziyyəti tutur. Bu zaman onun ağırhq mərkəzi əvvəlkindən aşağıda olacaqdır. Ağırhq mərkəzinin tutuduğu səviyyələri fərqindən (Hı-H:) asılı olaraq xüsusi zərbə özlülüyü aşağıdakı düsturu tapılır: 2 2 1 | ) ( sm kqsm S H H D G Xüsusi-zərbə özlülüyünün təyin üçün eyni materiakian 5 nümunə sınaqdan keçirilməlidir. Təbəqəli plastiklər ııçün nümunələrin sayı 10 olmahdır. həmdə 5 nümunə plastik kütlə tavasının uzununa doğru 5 nümunə isə eninə doğru kəsilməlidir. Nümunənin 120X10 mm ölçülü üzü tavanın təbəqələrinə perpendikulyar olmalıdır.
55
XX-ci əsrin II-ci yansından etibarən istehlak mallarının xassələrinin yüksəldilməsində çeşid quruluşıınün yeniləşdirilməsi və yaxşılaşdırılmasında kimya sənayesinin, xüsusilə sintetik qətranların və plastik kütlələrin rolunun böyııklııyünii inandırmağa ehtiyac yoxdur. Denıək olar ki, qeyri- ərzaq mallarınm bütün növləri sırasında plastik küılə əsasında hazııianan nıəmulat nümunələrinin sayı günü-gündən artmaqdadır. Ticarət şəbəkəsində plastik kütlədən olan təsərrüfat təyinath məmulatların çeşidi xüsusilə genişlənməkdədir. Onların əksər növləri müasir bazarm tələbini ödəyir və istehlakçılarm rəgbətini qazanmışdır. Plastik kütlələrdən təsərrüfat. xırdavat, bəzək, dəftərxana, oyuncaq və digər çeşidli mallann hazırlanması isıehsal müəssisələri tərəfmdən demək olar ki. yüksək səviyvədə mənimsənmişdir. İsıehsal olunan plastik kütlə məmulatlarınm keyfiyyəti və istehlak xassələri S-ci növbədə onlarm istehsalı üçün istifadə edilən xam materiallarm növündən və yararlılıq səviyyəsindən asıhdır. Plastik kütlələrin tərkib materiallannın nisbəl göstəricilərinin dəyişdirilməsi onların xassələrinin qabaqcadan planlaşdırılmış lazımi istiqamətlərə yönəltməyə imkan verir. Belə ki, bağlayıcı materialm növü və miqdarı plastik kütlələrin fıziki- mexaniki xassələrini yüksəltdiyi halda plastifıkator onların yumşaqhğım, elasiikliyini yaxşılaşdırmağa. texnolojı xassələrini nizamlamağa imkan verir. Plastik kütlələr məhz ona görə də istehlak mallarının istehsalında geniş istifadə edilir.
Ümumiyyətlə, buraxılış işində məişət təyinath plastik kütlə məmulatlarının istehsal, xassələri, keyfıyyət göstəriciləri haqqında və habelə bir sıra elmi-texniki və tədris materialları ilə tanış olduğundan sonra onların çeşidinin genişləndirilməsi və keyfıyətinin yaxşılaşdırılması barədə aşağıdakı təklitləri irəli sürmək olar. 1. Plastik kütlələrin tərkib komponentlərindən biri rəngləyicilərdən ibarətdir.
56
Bildiyimiz kimi, plastik küılələr digər növ təbii materiallara nisbətən yaxşı boyanma qabiliyyətinə malikdir. Lakin islehsal olunan plastik kütlə məmulatlarında rəng çalarhğı, rənglərinin solğıın olması, doldurucu mateıialların yaxşı qarışmaması nəticəsində məmulatııi səthində əmələ gələn ləkələr tez-tez müşahidə edilir. Yaxşı olardı ki, zəngin rəng kolloritliyinə malik, parlaq rəngli müxtəlif təsərrüfat təyinatlı məmulatlarımn estetik xassələrini zənginləşdirməklə, ahcıların zovgünü oxşamağa və bu qrup mallarmın satışının artmasına səbəb olar. 2. Plastik kütlə məmulatları nıüxtəlif üsullarla fqrmaya sahnır. Bu üsullardan ən çox tətbiq edilənlərdən biri presləmə ysulu ilə məmulat formaya salındıqda əksər hallarda məmulalın səthindən pres izləri və tilişkələr qalır ki. bu cla məmulalın səthindən pres izləri və tilişkələr qalır ki. bu da məmulatın istər xarici görünüşünü pisləşdirir və istərsə də istifadə rahatlığını və gigiyenikliyini aşağı salır. Məhz buna görə də presləmə üsulu ilə formaya sahndıqdan sonra məmulatlar əlavə emaldan keçirilməlidir. Bu zanıan məmulatın səthində olan pres izləri hamarlanır və əlavə çıxmtılar. artıq qalıqlar ləğv edilir. 3. Hal hazırda bir qab-qacaq məmulatı geniş çeşiddə plastik kütlələrdən hazııianır, lakin bir heç də alıcıların tələbini ödəmir. Plastik kiitlələrin müxtəlif rənglərə boyanması və şəffaf polisirolun yüksək estetik xassələri geniş miqyasda salat servizləri, dondurma qablarının istehsalında. gül vazaları, meyvə qabları və s.qaynar suya məruz olmayan qab-qacaq məmulatlarının istehsalında ən müxtəlif əlvan rənglərdən və onların bir-birinə uyğun gələn birləşməsindən istifadə edərək geniş çeşidli mallar əldə etməyə imkan yaradır. Buna görə də plastik kütlələrdən daha bədii və modaya uyğun qab-qacaq dəstələrin istehsal olunması məqsədəuyğun olardı. 4. Məlum olduğu kimi plastik kütlələrin əsasında təşkil edən və onlara plastik verən komponentlərdən biri plastifıkatorlardır. Platsifıkatoıiar aşağı molekullu birləşmələr olduğu üçün istismar saxlama zamanı materiahn tərkibində ayrılır. Bu da insan orqanizmi üçün zərəıiidir. Məhz bu baxımdan plaslik kütlələrdən olan məmulatların gigiyenik xassələrin yoxlanılması üçün ticarət
57
təşkilatlarında əlverişli şərait yoxdur. Yaxşı olardı ki, Tİcarət Nazirliyi ərzaq sistemində ərzaq malları üzrə də yerli sənaye məmulallarının keyfıyətinə nəzarət eımək üçün mərkəzləşdirilmiş laboratoriya yaradılmış olsun. Bıı polirner materialların keyfiyyət tiearəı müəssisələri tərəfındən nəzarət etmək iıçün əlverişli şərait yaradardı. 5.Sənaye müəssisələrimiz tərəfindən geniş çeşiddə plastik küllədən olan təsərrüfat məmulatları istehsal olunur. Btı məmulatlar bir çox yüksək xassə göstəricilərinə görə alıcıların zövgünü oxşayır. Sənaye müəssisələri isə plastik kütlə məmulatlarınm istehsalını məlum səbəblərdən ləng artınr. Belə məmulatları iri həcmli su qablarını, tazları. müxtəlif formalı və tutumlu vannaları misal göstərmək olar. Yaxşı olardı ki. belə malların istehsalı anırılsın. çünki əhalinin bu qrup mallara tələbi çoxdur.
58
1.Ə.P.Həsənov, C.M.Vəliməmmədov. N.N.Həsənov. T.R.Osmanov «Əmtəəşünaslığın nəzəri əsaslan», Bakı 2003. 2. Ə.P.Həsənov və b. «İstehlak mallarının eksperıizasının nəzəri əsaslan», Bakı2003. 3. Ə.P.Həsənov. C.M.Vəliməmmədov, N.N.Həsənov. T.R.Osmanov və b. «Qeyri- ərzaq mallarınm laboraıoriya tədqiqan». Bakı 2001. 4. Тростянская Е.Б. «Химия синтетических полимеров» Химия, 1981 5. Васильева Г.А. Коммерческое товароведение и экспертиза, 1997 6. А.Щ.Щясянов вя башгалары «Синц эюнлярин кимйа вя технолоэийасы» Бакы,1998 7. Гуль В.Е. «Основы переработки пластмасс» Химия, 1985 8. Энциклопедия полимеров М.1997 9. Умяниев Я.З. Хозяйственные товары и бытовая химия, N1:1998 10. 11.В.З.Раşауеv, Ə.P.Həsənov və başqaları. Gön dəridən olan məmulatlarının texnologiyası, Bakı 1996. 12.Лосев И.П. Химия синтетических полимеров .Химия 1981 13.Багдасарян Х.С.Теория радикальной полимеризации. Наука, 1981 14.А.А.Берлнн, С.М.Баркан «Полимеры в пищевой промышленности и в сельском хозяйстве» АН. 1959 15.Л.Л.Богущевский, Ш.Л.Лельчук. А.В.Фадеева «Прозрачные плёнки для упаковки пищевых продуктов» АН. 1958 16.Sadıqzadə S.İ. Polimerlər kimyası. Azərnəşr, 1987. 17.Николаев А.Ф. Технология пластических масс. Химия, 1987 18.Коршок В.В. Химия и технология пластических масс Химия 1987 19.Хувиню Р.Технология пластических масс Химия 1965 20.Сеидов-Н.М.Новый синтетический каучук на основе этилена, Баку 1966 21.Лебедев Н.Н. Полимеризация и поликонденсация М, 1980 22.Колесников Г.С. Технология пластических масс. Химия 1988
59
23.Роговин З.А. Химические превращения и модификация целлюлозы, М,1977 24.Байкяда Н. Целлюлозы и её производные М, 1984 25.Беляцкая И.С. Лабораторный практикум по пластическим массам М,1984 26.Дмитриева И.А. Физико-механические испытания пластических масс. М.1985 27.Гулигев А.В. Комплексная оценка качества промышленной продукции. М, 1988 28.Дружинин Н.К. Математико-статистические методы в товароведении. М.,1969 29.Лир Э.В. Справочник по пластическим массам М.1986 ЗО. Кутянин Г.И. Лабораторные работы по пластическим массам. М, 1988 31.Кутятнн Г.И. Анализ потребительских свойств пластических масс. М, 1986 32.Виноградов Ю. С. Математическая статистика и её применение в товароведении М, 1984 ЗЗ. А.Г.Андрианова «Химия и технология полимерных пленочных материалов и искусственной кожи». Изд. М.Легпромиздат 1990 г. 34.Б.Синельникова, Г.А.Борисова «Лабораторные и практические работы по товароведению» М.1970 35.Н.В.Демина, А.В.Моторина, З.А.Немченко и др. «Методы физико- механических испытаний химических волокон, нитей, плёнок».,М. 1969 г. 36.В.Е.Гуль «Полимерные плёночные материалы», М, 1976 г. 37.В.Е.Гуль, В.П.Дъякова «Физико-химические основы производства полимерных плёнок» М,1978 38.Г.И.Кутятин «Пластические массы и товары бытовой химии».М, 1082 Yüklə 459,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|