Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

24 

 

Polipropilen  məmulatlarının  formada  öJçüIərinin  kiçilməsi  1%,  yəni 

polietilenə nisbətən i'ki dəfə kiçik olıır. 

Yüksək   mexaniki   möhkəmliyə   malik   olduğuna   görə   polimerdən 

mərkəzdənqaçma  nasosları  üçün  diametri  25-150  mm  olan  borular  hazırlamaq 

mümkündür.  Polipropilen  yüksək  elektroizolyasiya  xassəsinə  görə  elektrik,  radio 

və televiziya avadanlıqlan hazırlamasında  geniş tətbiq edilir. Ondan həm də  nazik 

pərdə  və  liflərin  hazırlanmasında  istifadə olunıır. Polipropilendən  hazırlanan  liflər 

yüksək  elastiklik,  suya  davamhq  və  mexaniki  möhkəmlik  xassələrinə  malikdirlər. 

Belə  liflərdən  müxtəlif  parçalar,  palto,  təsərrüfat  sumkaları,  trikotaj  və  xalça 

məmulatları  hazırlanır.  Polipropilenin  etilen  və  digər  doymamış  biıiəşmələrlər 

birgə  sopolimerlərinin  böyük  texniki  əhəmiyyəti  vardn.  Etilen-propilen 

sopolimerləri  kimyəvi  təsirə,  istiliyə  və  şaxtaya  davamhdır.  Yüksək  mexaniki  və 

dielektrik  xassələrinə  malikdir.  Onlar  qablaşdırıcı  və  elastik  elektrik  izolyasiya 

materialı kimi də işlədilməkdədir. 

Polistirol. 

Polistirol 

dovmamış 

karbohidrogen 

olan 

stirolun 

polimeıiəşməsindən  alınır.  Polistirol  1930-cu  ildə  sənaye  miqyasmda  istehsal 

edilmişdir. Polistirol  istehsalmda  işlədilən  əsas xammal-stirol adi şəraitdə spesifik 

iyli rəngsiz mayedir. Qaynama temperaturu 145.2"S. 2ü

u

C-də sıxlığı 0,9060 q/sm-

\25°C-də  şüasındırma  əmsalı  1.54389-dir.  O.  nefıin  pirolizi  nəticəsində  ayrılan 

fraksiyalardan alına bilər. Sənayedə        stirol    əsasən    etilbenzolun     katalizator    

iştirakı        ilə  dehidrogenləşməsindən  alınır.  Stirolun  sintezində  ilk  məhsul  olan 

etilbenzol  isə  öz  növbəsində  benzol.  və  etilendən  katalizator  iştirakı  alınır.  Stirol 

qaldıqca  öz-özünə  polimerləşir,  bunun  qarşısını  almaq  iıçün  onun  tərkibinə  əlavə 

edirlər.  Sonradan  stirolu  qələvi  məhlulu  ilə  yumaqla  ingibitoıiarı  ondan  asanhqla 

ayırmaq  olar.  Polistirol  yüksək  temperaturda  depolimerləşir  və  nəticədə  monomer 

alınır. Polistirol-sıxhğı 1,05 q/snv-ə yaxm olan bərk amorf maddədir. O, aromatik, 

xlorlaşdırılmış  karbohidrogenlərdə,  mürəkkəb  efırlərdə,  ketonlarda,  spirtlərdə  həll 

olur.  Lakin  alifatik  karbohidrogenlərdə,  aşağı  molekullu  spirtlərdə,  sadə  efırlərdə, 

fenolda.  sirkə  turşusunda  həll  olmur.  Polistirol  turşuların  zəif  məhlullarının, 

qələvilərin  isə  biitün  məhlullarının  təsirinə  davamlıdır.  Onıın  molekul  kütləsi 

---

25 

 

artdıqca  kövrəkliyi  azalır,  istiliyə  davamhlığı  isə  artır.Polimerin  molekul  kiitləsi 

onun alınma üsullarından asıhdır. Sənayedə istehsal olunan polistirol  markalarının 

polimerləşmə  dərəcəsi  500-2000  arasmda  dəyişir.  Emulsiyada  alınan  polistirol 

rəngsiz şəffaf materialdır, şüasındırma əmsalı (1.60) yüksəkdir. Bu isə ondan optik 

şüşələr  hazırianmasında  istifadə  etməyə  imkan  yaradır.  Aşağıda  blokda, 

suspenziyada  və  emulsiyada  alınan  polistirolun  əsas  fıziki-mexaniki  və  dielektrik 

xassələri verilmişdir. 

Dielektrik  xassələrinə  polistirol  ancaq  qeyri-polyar  polimeıiərdən  və 

politetraflüoretilendən  geri  qalır.  Polistirolun  maksimal  istismar  temperaturtı  70-

75

l)

C-dir.  Bərk  şüşələşmiş  halını  80"C-yə  kimi  saxlaya  biür.  Bir  qədər  yuxarı 

temperaturlarda  polimer  tədricən  yüksək  elastiklik  halına  keçir.  Polistirolun 

mexaniki  davamlılığmın  ilə  istiliyə  davamlılığının  nisbətən  kiçik  (80"C)  olması, 

"qocalmaya"'  uğraması  onun  mənfi  cəhətlərindəndir.  Polimerin  istiliyə 

davamlılığmı yaxşılaşdırmaq iiçi'ın onu mərnrər. kvars unu. talk və s. kimi mineral 

dolduruculaıia qarışdırırlar.  Lakin bu lıalda onun dielektrik xassələri pisləşir. Bəzi 

plastifıkatoıiardan  ('trikrezilfosfat,  trifenilfosfat  və  s.)  istifadə  etməklə  polimerin 

"qocalmasf

1

  -nın  qarşısını  almaq  olar.  Lakin  plastifıkatorun  miqdarı  2%-dən  çox 

olarsa. polstirolun istiliyə davamlılığı və mexaniki davamlılıgı azalır. 

Polimerin  istiliyə  \'ə  mexaniki  davamlılığını  artırmaq  iiçiin  onu  şiişə  lifləıiə 

qarışdırırlar, nəticədə yüksək mexaniki. zərbəyə və istiliyə davamlı polistirol alınır.                                                                                          

Polivinil qatranları. Müxtəlif vinil biıiəşmələrinin polimerbşməsi nəticəsində 

bir neçə qatranlar alınır. Bıı qətranlardan plastik kiitlə və lak istehsahnda bağlayıcı 

material  kimi  geniş  istifadə  olıınur.  Polivinil  qrupuna  daxil  olan  polimerləşmə 

iisulu iləb hazırlanan qatranlara aşağıdakılar daxil edilir. 

Polivinilxlorid.  Bu  rəngsiz  maddə  olııb  xlorluvinilin  polimerləşməsindən 

alınır.  Maye  halında  olan  xlorluvinil  -14"C-də  qaynayır.  Ona  görə  də  o,  təzyiq 

altmda  və  ya  -14°C  -dən  aşağı  temperaturada  saxlanılır.  Polivinilxlorid  ağ  rəngli, 

toz  şəkilli  maddə  olub  xüsusi  çəkisi  1,4-dir.  140°C  -dən  yüksək  temperaturada 

qızdırıldıqda parçalanır və ondan Cl ayrılır.Onun bu xassəsini aradan qaldırmaq və 

termotənzimliyini  artırmaq  üçün  tərkibinə  üzvi  turşular  qatırlar.  Polivinilxlorid 

---

26 

 

qatranından  alınan  plastik  kütlələr  suya,  əsaslara,  turşulara  qarşı  davamlı  olub. 

mexaniki  cəhətdən  möhkəmdir  və  dielektrik  xassəsinə  malikdir.  Polivinilxlorid 

yüksək  davamlı  və  möhkəm  xassəyə  malik  boru  istehsahnda.  elektro-texnikada, 

faner  istehsalında  və  s.  sahələrdə  istifadə  olunur.  Bu  növ  qatranı  parça 

materiallarının  üz  qatına  çəkməklə  gönü  əvəz  edə  bibn  tekstovinil  adlı  süni  gön 

istehsal etmək olur ki, bu da xırdavat və ayaqqabı istehsahna istifadə olunıır. 

Polivinilxloridin  tərkibinə  20-40%-ə  qədər  plastifikator  əlavə  etməklə  «plastikat» 

adh  plastik  kütlə  almaq  mümkündür.  Bu  növ  plastik  kütlə  yüksək  dərəcədə 

yumşaqhğı. dielektrik xassəli. əyilmə qabiliyyətli olmaqla az möhkəmliyi ilə digər 

plastik  kütlə  növlərindən  fərqlənə  bilir.  Bu  plastikat  əsasən  su  keçirməyən  qadm 

plaşlän. qayış istehsah və s. məqsədlərə sərf edilir. Qeyd etmək lazımdır kL bundan 

telefon məftillərini izole eımək üçfın də istifadə olunur. 

Polivindenxlorid. Bu qətran növü vinildenxloridin polirneıiəşməsindən alınır. 

Alınan  materiahn  molekula  çəkisi  10000-lOOOüO-ə  qədər  olur,  yanmır,  ərimə 

temperaturası  185-205°-;.  o  bərabərdir.  kimyəvi  rnaddələrə  davamhdır,  bir  cox 

həlledicilərdə  həll  olmur.  Bu  qatrandan  tökmə  üsıılu  ilə  əsva  istehsalında  istifadə 

edilir. Əsasən üzlük materialları, turşu üçün borular. saplar, lentlər, şnur, bahqçıhq 

tortı,  şotka  və  yumıışaq  mebellərin  materiahna          sərf        olunur.          Vinilxloridin     

və         xlorvinüin         bireə polimeıiəşməsindən «Saran» adlı plastik kütlə növü 

istehsal  olunur.  Bıı  da  saat  gövdəsinə,  borıı  istehsalına  və  s.  məqsədlərə  sərf 

olunur. 

Polivinilasetat.  Bu  qətran  vinilasetatm  polimerləşdirilməsmdən  almır. 

Polivinilasetat  rəngsiz  maye  olub,  sıxlığı  qaynama  temperaturası  73C  -dir.  Üzvi 

həlledicilərdə  yaxşı  həll  olur.  40

0

C  -də  yumşalır.  Polivinilasetat  asetilselüloza  ilə 

qarışıq  halda  qramofon  vallarının  istehsahnda  istifadə  edilir.  Polivinilasetat 

şüşələrin  biri-birinə  yapışdırılmasında  işlədilir.  Bu  şüşələr  sınan  zaman  qəlpələr 

yaratmır. Belə şüşələrə «triplaks» deyilir. Polivinilxlorid adlı qatranlardan «xlorin» 

adh  lif  ahnır  ki.  bu  da  parça  istehsahnda  istifadə  oiunur.  Belə  litlərdən  alınan 

trikotaj  polotnosu  tibb  məqsədiilə  daha  çox  işlədilir.  Bundan  əlavə  süni  gön  və 

---