Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети
Yüklə 459,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Təbii polimerlər.
- 3. Sintetik polimerlər
- Yüksdk təzyiqlı polietilen istehsalı
15
polietilenə nisbətən çox yüksək olur və onıın başqa-başqa sahələrdə islədilməsinə imkan yaradır. Kimyaçılar mövcud polimeıiərin keyfiyyətini daha da yaxşılaşdırmaq və onların xassələrini dəyişdirmək məqsədilə iki və ya bir neçə polimer maddələri bir- birinə calaq edir. Belə polimeıiər calaqlanmış yaxud qraftpolimerlər adlanır. Bu növ polimeıiərin alınması üçün əsas amillərdən biri polimer zəncirinin ııclannda və va daxildə fəal mərkəzlərin olmasıdır. Belə fəal mərkəzlər sərbəst radikallar əmələ gətirə bilən atomlar ola bilər. Müxtəlif fıziki və mexaniki üsullar təıbiq etməklə də. polimer zəncirlərdə sərbəst radikallar almaq mümkündür. Beləliklə, hər hansı bir polimer zəncirində əmələ gəlmiş sərbəst radikala digər bir polimer molekıılu. bəzən monomeri asanlıqla calamaq olur. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki 5 calaqlama prosesi adətən təmiz polimerlər əsasında və oksigen olmayan mühitdə apanlmahdır. Qraftopolimeıiər korroziyadan qorunan davamlı örtüklər almaq, metal və qeyri-metal hissələri yapışdırmaq üçün. müxtəlif yapışqan növiəri, sıı keçirməyən parçalar və s. hazııiamaq üçün geniş tətbiq olıınur. Polimeıiərin keytiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə aşağıda göstərilən üsuldan sənayedə geniş istifadə edilir. Tərkibi və quruluşu müxtəlif olan iki mövcud polimer müəyyən şəraitdə (mexaniki, kimyəvi üsıılla) parçalandıqda sərbəst makromolekul radikalları əmələ gəlir. bunlardan biri digəri ilə birləşərək keyfiyyət və xassələrinə görə götürülən polimeriərdən tamamilə fərqli olan yeni növ polimer əmələ gətirir. Belə polimeıiər blok polimeıiər adlanır. Blok polimerlərin üstün cəhətlərindən biri onlann mexaniki və kimyəvi üsullaıia ahnmasıdır. Blok polimeıiər ahnmasının sintelik lif itsehsalmda çox böyük əhəmiyyəti vardır. Blokpolimeıiəşmə üsulundan istifadə edərək polivinilxlorid və stirolıın birgə polimeıiəşməsindən çox gözəl mexaniki xassələrə malik və zərbəyə qarşı
davamlı olan yeni növ plastik kütlə istehsal olıınur. Beləliklə, yüksəkmolekuüar kimvası təkcə kicik molekullu maddələrdən polimeıiər almaq yolu ilə
deyil, eyni zamanda məlıım polimeıiərin ' quruluşunu və xassələrini müxtəlif üsullarla dəyişmək yolu ilə inkişaf edir. 16
Yuxarıda qeyd olunan üsullaıia alınan yüksək molekulalı biıiəşmələr plastik kütlələrin əsasını təşkil edir və bağlayıcı rolunu oynayır. Buna görə də, plastik kütlələr onların əsasmı təşkil bu yüksək molekulah biıiəşmələrin adı ilə adlanır. Plastik kütlələrin bir çox növləri sintez üsıılıı ilə alman sintetik qətranlardan əldə olıınur. Sintetik qətranlar və plastik kütlələr yüksək molekulalı material olub polimer biıiəşmələri qrupuna daxildir. Onların molekula çəkiləri 5 mindən bir neçə milyona qədər çata bilər. Məlum oldüğıı kimi müxtəlif maddələrin xassələri onların kimyəvi tərkibindən, quruluşundan və molekulların ölçüsündən çox asıhdır. Müəyyən ölçüdə olan kiçik molekulalar daha böyük ölçülü molekulalara çevrildikdə, kəmiyyət dəyişməsi keyfıyyət dəyişməsinə səbəb olur. Belə dəyişməyə polimerləşmə, polimer maddələr isə yüksək molekulalı polimeıiər adlanır. Yüksək molekulah birləşmə dedikdə molekula çəkisi çox olan biıiəşmələrin geniş sinfi nəzərdə tutulur. Yüksək molekullu birləşmələr mənşəinə görə üç qrupa ayrılır:
birləşmələr daxildir. 2. Süni polimerlər. Bu qrupdan olan polimeıiərə təbii biıiəşmələrin kimyəvi üsulla emalmdan alınan polimeıiər daxildir. 3. Sintetik polimerlər. Bu qrup polimerləri alçaqmolekullu biriəşmələrdən (monomerlərdən) müxtəlif üsullarına sintez edilən maddələr təşkil edir. Makromolekulun tərkibinə daxil olan atomların novündən asılı olaraq polimerlər üç sinfə böiünür. 1) Üzvi polimerlərin tərkibinə karbon atomlarından başqa, hidrogen, oksigen, kükürd və azot atomları daxil olur. Uzvi polimeıiər karbozənciri və heterozəncirli ola bilər. 2) Element-üzvi polimeriər təkibində karbon atomu ilə heteroatomlar (azot, kükürd, oksigeni çıxmaqla) olan biriəşmələrdir. Qeyri-üzvi polimerlərin tərkibində karbon atomu olmur, onun əvəzində D.İ.Mendeleyev cədvəlinin IY-VI qrup elementləri: Si. Ge, S, As və s. ola bilər.
17
etmiş və müəyyənləşdirilmişdır ki. metalların və metal duzlarının təsirindən alçaqmolekullu məhsullar: butilen, heksan və bəzi dien karbohidrogenləri əmələ gəlir. Polietilenin sənaye miqyasında yüksək təzyiq altında istehsalı ilk dəfə 1938-ci ildə İngiltərədə həyata keçirilmişdir. Polimerləşmə 180-200 (, S temperaturda və 500 at-dən yüksək təzyiq şəraitində aparılmışdır. 1952-ci ildə alman alimi Tsiqler tərəfmdən aşkara çıxarılan və italyan alimi Nattanın təkmilləşdirdiyi katalizatoıiarın iştirakı ilə atmosfer təzyiqində, yaxud atmosfer təzyiqindən bir qədər yüksək təzyiqdə, eləcə də otaq temperaturunda və ya ondan bir qədər yüksək temperaturda yüksəkmolekullu bərk məhsul almaqla etilenin polimeıiəşməsi mümkün olmuşdur. Praktikada geniş tətbiq edilən belə katalizatorlara misal olaraq üçetilalüminium titan dörd xlorid kompleksini göstərə bilərik. Polimerləşmə şəraitindən asılı olaraq molekul kütləsi 3 000000-a çatan polimer almaq olar. Nəhayət «Fillips» və «Standart-oyl» fırmalannda (ABŞ) etileni alçaq təzyiqlərdə polimeıiəşdirmək üçün yeni növ katalizator işlənib hazırlanmışdır. Bu katalizator dəyişən valentli metal oksidlərindən ibarətdir. Alümosilikatın üzərinə çəkilən xrom oksidini buna misal göstərmək olar. Belə katalizatorların iştirakı ilə etilenin polimeıiəşməsi 30-50 at təzyiqdə, 130-170°S temperaturda inert karbohidrogenlər (pentan, qeksan, oktan və s.) mühitində aparılır. Yüksdk təzyiqlı polietilen istehsalı. Yüksəktəzyiqli polietilen etilenin 200- 270°S temperatur və 1300-2500 at təzyiq şəraiıində polimerləşməsi nəticəsində alınır. Polimerləşmə oksigenin. yaxud peroksid biıiəşmələrin iştirakı iləaparılır. Reaksiyanın sürəıi oksigenin miqdarından, temperatur və təzyiqdən asılidır. Oksigenin miqdarı artdıqca polimerin ç'ıxımı da artır, lakin onun molekul kütləsi azalır. Oksigenin miqdarı həddindən çox olduqda etilen partlayışla parçalanaraq ondan karbon, hidrogen və metan ayrılır. Məsələn, 2500 at təzyiqdə və I65°S temperaturda oksigenin miqdarı 0,075% olarsa artıq parçalanma baş verir. Təzyiq yüksəldikdə isə reaksiyanın sürəti və polimerin çı.xımı artır. Polimerin molekul kütləsi və fıziki mexaniki xassələri yüksəlir, 3000 at təzyiqdə molekul Yüklə 459,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|