Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

34 

 

fərqləniıiər  (parlaqlığın, rəngi  və s.). Hansı ki, bu əlamətlərə  görə plastik  kütiənin 

təbiəti, növü, xassələri və istifadə imkanları haqqında fıkir söyləmək olur.  

Bunların  müəyyənləşdirmək  üçiin  ədəbiyyat  mənbələrindən  məlum  olan 

standart metodlar ilə laboratoriya və hiss üzvülərinin köməyindən istifadə olunur. 

Plastik kütlə  məmulatlarının  xarici  görünüşündəki əlamətlər əsasən onlann alınma 

üsulları ilə də əlaqədərdir. Belə ki, təzyiq altında tökmə üsulu ilə hazırlanan plastik 

kütlə  məmulatlarının  üz  səthi  saya  və  giizgü  kimi  parlaq  olur.  Məsələn: 

polistiroldan  həmin  üsulla  hazırlanan  məmulatlar  eyni  rəngli  aminoplasdan 

hazırlanmış məmulatlardan asanlıqla fərqlənir. 

Müasir  dövrdə  elmi-texniki  nailiyyətlərindən  istifadə  edərək  istehsal 

prosesinin  təkmilləşdirilməsi  plastik  kiitlə  məmulatlarmın  istismar  xassələrinə 

əhəmiyyətli  dərəcədə  təsir  göstərir.  Məlum  olduğtı  kimi  hazır  plastik  kütlə 

məmulatlarının keyfiyyəti onuıı istehsalı iiçün tətbiq edilən xammalın keyfiyytində 

və  tərkib  hissəsinin  diizgiin  nisbətdə  götürülməsindən.  konstruksiyasının  təyinata 

uyğun  seçilməsindən.  emal  zamanı  texnoloji  rejimin  gözlənilməsindən.  eləcə  də 

qablaşdırma, daşınma və saxlanılma şərtlərindən də asılıdır. 

Xam  materiahn  keyfıyyəti  və  tərkibi  standartın  tələbinə  əsasən  nizamianır. 

İstehsahn  imkanına  uyğun  məmulatın  konstruksiyasının  seçilməsi,  məmulatın 

təyinatına  uyğunluğu  iləyanaşı  istifadəsinin  rahatlığını  ə  kifayət  qədər  xidmət 

müddətini təmin etməlidir. 

Digər  xalq  istehlakı  malları  kimi  plastik  kiitlələrdən  olan  mərnulajın 

konstruksiyası  və  forması  təsdiq  edilmiş  (qəbul  olunmuş)  nünıunə  etalona  uyğun 

olmalıdır.  Plastik  kiitlə  məmıılatlarının  emah  üçün  texnolojı  rejimin  seçiiməsi 

xammalm  tərkibindən  və  xassc-iərindən  asıhdır.  Əks  halda  plaslik  kiitlə 

məmulatlarında  keyfiyyəti  aşağı  sala  bilən  ciddi  nöqsanlar  əmələ  gələ  bilər.  Hətta 

məmuiat yararsız olar. Plastik kütlə məmulatlannda rast gəlinən nöqsanlar müxtəlif 

obyektiv  və  subyektiv  səbəblərdən  əmələ  gələ  bilər.  Əgər  xarakterik  nöqsanlar 

xammal  tərkibinin  düzgün  nisbətdə  sötürülməməsindən.  emal  üsulunun  düzgün 

seçilməməsindən.  emal  zamanı  texnoloji  rejimin  dəqiq  aparılmaması  üzündən 

əmələ  gəlir.  Plastik  kütlə  məmulatlarının  xammal  tərkibinin  rolunu  bilmək  üçün 

---

35 

 

sadə  bir  misal  kifayətdir.  Məsələn:  plastik  kütlənin  tərkibində  doldurucunun  az 

olması.  məmulat  formaya  salınan  zaman  böyük  yığılma  verməklə  onun  mexaniki 

möhkəmliyini  aşağı  salır.  Yuxarıda  göstərildiyi  kimi,  plastik  kütlələr  məmulatının 

nöqsanlarınm  bir  çoxları  texnolojı  prosesin  düzgün  yerinə  yetirilməsi  sayəsində 

əmələ  gəlir.  Məsələn:  istehsal  prosesində  formaya  salma  zanıanı  temperatura  və 

təzyiqin kifayət qədər olmaması nəticəsində düzgün olmayan konstruksiya və əyri 

forma  alınır.  Texnoloji  emal  zamanı  soyutma  rejiminə  də  ciddi  fikir  verilməlidir. 

Əgər soyutma rejiminə düzgün əməl edilməzsə . məmıılatda daxili gərginlik əmələ 

gəlir.  Plastik  kütlə  məmulatlarmm  istehsalı  zamanı  əsas  şərtlərdən  biri  materialın 

presdə saxlama müddətdir. Əgər məmulat pres formada kifayət qədər saxlanmazsa, 

onıın  forması  dəyişə  bilər.  Plastik  kütlə  məmulatlarının  yekun  bəzək  əməliyyatı 

zamanı,  (cilayan  zaman)  xüsusi  ilə  iri  dənəli  cilalayıcı  maıeriallardan  istifadə 

edərkən  məmulatm  iizərində  cizgüər  əmələ  gəlir.  Bunlar  da  məmulatın  xarici 

görünüsünə  təsir  iiöstərir.  Pkıstik  kütlə  məmulatlarmda  rast  sələn  xərəkterik 

nöqsanlardan  biri  də  məmulatm  qahnlığının  qeyri-bərabər  olmasıdır.  Bu  nöqsan 

avadanlıq və formanın dəqiq olmasından əmələ gəlir. 

Plastik  kütlənin  növü  və  tərkibi  onıın 

ƏSAS 

istehlak  xassələrini  təyin  edir.  Plastik 

məmulatının  möhkəmliyinin  esteiik  və  gigiyena-sanitariya  tələblərini      ödəməsi   

onun      kimyə\i      tərkibinin      standart      tələblərə      uyğun  olmasından  asıhdır.  Bu 

tələblərin ödənilnıəsi  üçün mal göndərən zavod zəmanət verir. 

Plastik kütlə məmulatlarının keyfiyyəıinə veriJən tələblərdən danışarkən qeyd 

etmək lazıındır ki. son zamanlarda istismara buraxılan plastik kiitlə məmulatlarınm 

istehlak  xassələrini  daha  diqqətlə  voxlamaq  zəruridir.  Birinci  növbədə  onun 

növünə,  tərkibinə  və  konstruksiyasının  yararlı  olmasına  diqqət  yetirilmələri 

standart  və  texniki  şərtlərin  normalarına  uyğun  olmalıdır.  Yuxarıda  göstərildiyi 

kimi.  ərzaq  məhsullannın  daşınması  və  saxlanması  üçün  olan  və  inşaat  təyinatlı 

plastik  kütlə  məmulatlarına  əlavə  tələblər  verilir.  Belə  ki.  yeyinti  məhsullarının 

saxlannıası  və  daşınması  üçiin  olan  plastik  kütlə  məmulatı  fızioloji  baxımdan 

zərərsiz olmahdırlar. 

---

36 

 

Plastik  kütlələrdən  olan  inşaat  materialları  isə  yanğın  iiçün  təhlükəsiz 

olmalıdııiar. Elə buna görə də yeyinti məhsullarının saxlanması və daşınması üçiin 

olan  plastik  kütlə  məmulatlarının  buraxıhşı  səhiyyə  naziıiiyinin  dövlət  sanitariya 

müfəttişliyi.  plastik  küılədən  olan  inşaat  materialları  isə  döviət  sanitariya 

müfəttişliyi və dövlət yanğından miihafızə orqanları ilə razılaşdırılmahdır. 

Plastik kiitlə məmulatlarının konstruksiyası yararh olmaqla məmulatın istifadə 

rahathğını,  formasınm  sadə  və  gözəlliyini  təmin  etməlidir.  Məmulatm  forma  və 

ölçiiləri  texniki  tələblərə  və  nümunə-etalona  ııyğun.  olmahdır.  Məmulatlarm  ayrı-

ayn  hissələri  onun  Ölçüsünə  və  rənginə  uyğun  seçilməlidir.  Plastik  kiitlədən  oian 

məmulatlara  əmtəə^ünas  baxımdan  qiymət  verilərkən,  onun  istehsal  iisıılu  nəzərə 

ahnmaqla, onların  xarici  göriiniişünə və bəzəyinə  xiisusi diqqət  yetirilir. Məsələn: 

üfiirmə  iisulu*ilə  hazııianmış  məmulatlarda  tikiş  olur.  Həmin  tikiş  nöqsan  hesab 

olunnıamahdır. Lakin onlar yaraşıqlı olmadırlar. Habelə pres iisulu ilə hazırlanmış 

məmulatlarm üz səthi sadə parlaq olmalıdır. Plastik kütlələrdən olan məmulatlarda 

tutqun  ləkələrə,  preslənmiş  hissələrə,  qabarcıqlara,  yarıqlara.  Cizgilərə  və  s.  yol 

verilmir.  Qüvvəllərdə  qeyd  edildiyi  kimi  plastik  kütlədən  olan  məmulatlara 

təyinatından  asılı  olaraq  bir  sıra  spesifık  tələblər  verilir.  (siqaret  qutusu,  düymə. 

daraq və s.). 

Plastik  kütlədən  olan  məmulatlann  istismar  xassələrini  yoxlayarkən  müxtəlif 

metodlardan  istifadə  edilir.  Məsələn:  plastik  kütlə  məmulatının  zərbəyə  qarşı 

davamını  yoxlamaq iiçün  məmulatın  üzərinə 0,5; 1 və 1,5 m hündürlükdən 0,5 kq 

ağırhğında  çuğun  kürəcik  sahıiar.  Bu  zaman  məmulatda  heç  bir  dəyişiklik  baş 

verməməlidir.  Bu  baxımdan  polistiroldan  hazırlnmış  məmulatlar  daha  etibarh 

hesab edilir. Bununla yanaşı məmulatların mexaniki möhkəmliyini yoxlamaq üçün 

məmulatın  təyinatından  və  formasından  asılı  olaraq,  mııxtəlif  standart  və  qeyri-

standart  metodlardan  istifadə  edlir.  Belə  ki,  eynəklər  üçün  olan  futlyaıiarı  papiros 

qutuları və s. sıxmaqla, düymələrin gözcüklərinə sap salıb dartmaqla davamhhğım 

yoxlayuiar.  Bir  çox  plastik  kütlə  məmulatlan  istismar  zamanı  suya  və  sabunun 

məhlulun təsirinə məruz qalııiar. Ona görə də bunlann bu məhlullara qarşı davamlı 

olmasının  hiisusi  əhəmiyyəti  vardır.  Plastik  kütlədən  olan  bəzək  əşyalarının 

---