Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети
Yüklə 459,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. PLASTIK KÜTLƏLƏRIN TƏRKIBININ ƏSASINI TƏŞKIL EDƏN YÜKSƏKMOLEKNLLU BIRLƏŞMƏLƏRIN TEXNIKI-IQTISADI GÖSTƏRICILƏRININ
11
Monomer elə bir halqadır ki. ondan polimerin bütün zənciri qurulur. Tək-tək kərpiclər yığılıb böyük bir binanı əmələ gətirdiyi kimi. ayrı-ayrı monomerlər də yığılıb polimeri əmələ gətirir. Monomeriərin ayrı-ayn molekulları arasmdakı rabitə qüvvəsi çox böytik olmur. Onlar bir-birlərindən ayrıla bilir. Ona görə də monomeıiər adətən qaz və ya maye halında olur. Bərk halında olan monomer isə suda və ya başqa həlledicilərdə asanhqla həll edilir.
12
YÜKSƏKMOLEKNLLU BIRLƏŞMƏLƏRIN TEXNIKI-IQTISADI GÖSTƏRICILƏRININ XARAKTERISTIKASI. Yüksəkmolekullu birləşmələri almaq üçün əsasən aşağıda göstərilən üsullardan istifadə edilir: polimerləşmə. Polikondensləşmə və mövcud polimerlərin kimyəvi üsullarla çevrilməsi. Polimerləşmə dedikdə çoxlu miqdarda eyni və ya müxtəlif kiçikmolekullu maddələrin /monomerlərin/ bərləşərək yüksəkmolekullu maddə əmələ gətirməsi başa düşülür. Polimerləşmə prosesində yalnız bir maddənin molekulları iştirak edirsə, belə proses homopolimerləşmə adlanır. Buna misal olaraq stirolun polimerləşməsini göstərmək olar. Polimerləşmə prosesində iki və ya bir neçə müxtəlif maddənin /monomerin/ molekulları iştirak etdikdə belə proses birgə polimerləşmə adlanır. Buna misal olaraq stirol ilə akril turşusunun metil efirinin birgə polimerləşməsini göstərmək olar. Polimerləşmə prosesi monomerin quruluşundan, reaksiyanın fəallaşma üsulundan və polimerbşmə şəraitindən çox asılıdır. Bu faktorların təsirini ayrılıqda göstərək. 1. Monomerin quruluşunun polimerbşmə prosesinə təsiri. Tərkibində heç olmazsa bir ikiqat rabitəsi olan birləşmələr polimeriəşirlər. Tərkibində iki və daha çox ikiqat rabitə olan birləşmələr yuxarıda göstərilən birləşmələrə nisbətən daha asan polimerləşir. Müxtəlif qapalı quruluşda olan maddəbr də polimerləşə bilirlər. 2. Polimerləşmə prosesinin fəallaşdırıiması üsulları. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi maddələr, xüsusən stirol, akroleinakril turşusunun metil efiri və s. xarici təsirdən asılı olmayaraq öz-özünə polimerləşir. Bu prosesin başa çatması üçün bir həftə, bəzən bir ay lazımdır. İşıq şüaları, katalizatorlar, istilik enerjisi və bir sıra başqa faktorlar polimerləşmə prosesini sürətləndirirlər. Texnikada polimerləşmə prosesi əsas etibarib inisiatorların və katalizatorların iştirakı ilə aparılır.
13
3. Polimerləşmə şərailinin təsiri. Texnikada aşağıda göstərilən dörd şəraitdə polimerləşmə aparıhr. A) Blokda (kütlədə) polimerləşmə, B) Məhlulda polimerləşmə, V) Emulsiyada və suspenziyada polimerləşmə. Q) Damcıda polimerləşmə, Ğ) Damcıda və emulsiyada polimerləşmə. a) Blokda polimerləşmə. Blok polimerləşmə üsulunda monomer təmiz halda, katalizator və ya inisiatoıiarın iştirakı ilə polimerləşdirilir. Bu üsulun müsbət xüsusiyyətlərdən biri odıır ki. polimer təmiz halda alınır. İçərisində həlledici və başqa qarışıqlar olnıur. Çatmayan cəhəti odur ki, proses zamanı temperaturun yüksək olması sayəsində pojimerin tələb olunan molekul çəkidə alınması çətin olur.
b) Məhlulda polimerləşmə. Bu proses elə həlledicidə aparılır ki, onda götürülmüş monomeıiər və bəzən alınan polimer həll ola bilsin. Blok polimerbşmədən fərqli olaraq, bu prosesdə, reaksiya zamanı hasil olan istiliyi kənar etməklə polimeıiəşmə dərəcəsini nizamlamaq mümkün olur. Bu üsulun çatışmayan cəhəti ondadır ki. bəzən alınan polimeri həlledicidən təmizbmək çətinlik törədir.
bimədiyi məhlulda dispers hala gətirilməsinə əsaslanmışdır. Bu proses katalizator, emulqator, sabiıtəşdirici, nizamlayıcı və s. kimi reaktivbrin iştirakı ilə aparılır.
həll olur, bununla da o : blokda polimerləşməyə oxşayır. Damcıda polimeıiəşmə prosesi zamanı hasil olan istiliyin asanhqla ayrıla bilməsi cəhətdən bu polimeıiəşmə blokda və emulsiyada polimeıiəşməsindən fərqlənir. ğ) Damcıda və emulsiyada polimerləşmə üsulu hazırda sənayedə geniş tətbiq edilir. Bu üsulla böyük molekııl çəkili polimeıiər alınaq və prosesi sürətləndirmək mümkün olur. Polimerləşmə üsulu ilə ahnan yüksəkmolekullu birləşmələr əsasən termoplastik xassəli olurlar. Yüksəkmolekullu birləşmələrin alınmasında istifadə edilən üsullardan biri də polikondensləşmədir.Molekul kütləsi kiçik olan əlavə maddələr əmələ gəlməsi ilə polimerlərin alınması prosesinə polikondensləşmə deyilir. Polikondensləşmə reaksiyasına girən monomerləriri
14
tərkibində iki və daha artıq funksionalqruplar olmalıdır. Polikondensləşmə prosesi eyni monomer molekulları arasında getdikdə buna homopolikondensləşmə, müxtəlif monomerlər arasında getdikdə isə heteropolikondensləşmə deyilir. Əgər monomerin tərkibində bir funksional qrup olarsa, onun əsasında polimer almaq qeyri-mümkündür. Bifunksional monomeıiər əsasında xətti quruluşlu, üç və çoxfunksional monomerlər əsasında isə şaxələnmiş fəza quruluşlu polimerlər alınır. Funksional qrupların sayı artdıqca polimer molekulunun şaxələnməsi artır və nəhayət. torşəkilli polimer əmələ gəlir. Polikondensləşmə prosesinə monomerin funksionalhğından hgışqa. funksional qrupların arasında olan karbon atomlannın sayı da böyiik təsir göstərir. Polikondensləşmə tarazhq (dönən) və qeyri tarazhq (dönməyən) vəziyyətində olıır. Dönən polikondensləşmə reaksiyasının larazlıq sabiti 1000-ə, dönməyən polikondensləşmənin tarazhq sabiti isə lUOO-dən 10000- ə qədərdir. Dönən polikondensləşmədən fərqli olaraq
qeyri-tarazhq polikondensləşmə böyük sürətlə gedir və çox tez başa çatır. Adətən tarazlıq polikondensləşmə ərintidə, yaxud məhlulda, qeyri-tarazlıq polikodensləşmə isə fazalararası polikondensləşmə üsulu ilə aparıhr. Dikarbon turşuları ilə qlikollar, yaxud dianiinlər arasında gedən reaksiyanın tarazhq polikondensləşməyə. xlor anhidridləri ilə diaminlər arasında gedən reaksiyanı isə qeyri-tarazhq polikondensləşməyə misal göstərmək olar. Polimerlərin kimyəvi çevrilmələri. Yuxanda göstərilən polimerləşmə və polikondensləşmə reaksiyaları vasitəsilə monomeıiərdən muxtəlif polimer maddələr alınır. Lakin əksər halda alınmış sintetik, hətta təbii polimer maddələr öz fıziki-mexaniki və kimyəvi xassələrinə görə texnikanın artmaqda olan tələbatmı kifayət qədər ödəyə bilmir. Belə polimeıiərin keytiyyətini daha da yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə onların tərkibinə müəyyən kimyəvi reaksiyalar vasitəsilə müxtəlif elementlər (xlor, brom), funksional qruplar (nitril, amin və s.) daxil edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, yüksək molekullu biıiəşmələr müxtəlif kimyəvi maddələrə qarşı özlərini monomeıiər kimi apanr. Belə ki. etilen xlorlaşa bildiyi kimi ondan ahnan polietilen də asanhqla xlorlaşa bilir. Polietilenin xlorlaşması nəticəsində alınan polimer maddənin tiziki-mexaniki. hətta kimyəvi xassəsi Yüklə 459,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|