Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети
Yüklə 459,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
8
büküm materialları, müxtəlif təyinatlı taralar, ayaqqabı istehsalı üçün işlədilən süni materiallar polimer plyonkalar və digər plastik kiitlə əsasmda hazırlanan məişət təyinatlı məmulatların meydana çıxması kimya sənayesinə məxsus əlamətdar hadisələrdir. Plastik kütlədən olan məmulatların zəruri kompleks xassələrə malik olması ilə yanaşı onun tətbiqinin iqtisadi cəhətdən səmərəliliyindən danışmamaq olmaz. Belə ki, təcrübə göstərir ki, bir ton plastik kütlə bir qayda olaraq bir neçə ton metalı əvəz edə bilər və eyni zamanda enerji məsrəfı əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Məsələn. plastik kütlənin istehsalı və emalı üçün neftin tələb etdiyi enerji xammalı eyni miqdar alüminium üçün lazım olan enerji xammalından beş dəfə azdır. Bununla belə plastik kütlələrin istehlakçılar və sənaye sahələri üçün zəruri üstün cəhətləri vardır. Belə ki, plastik kiitlə məmulatları xammal və istehsal texnologiyası baxımından ucuz başa gəlir, plastik kütlələr kiçik xiisusi çəkiyə, yüksək izolyasiya xassəsinə, yaxşı forma saxlama. istəmiən forma vermə, lazımi rəngə boyama, istiliyi mühafızə etmə və s. xassələrə malik olmaqla yanaşı, korroziya və dağılmaya qarşı davamlıdır. Məmulat almaq üçiin istehsal prosesi sadə və rahatdır. Avtomatlaşdırma və mexanikləşdirmə imkanı genişdir, əmək məhsuldarlığının yiiksəldilməsi üçün şərait vardır və s. Deyilənlərdən aydın olur ki, qızdırıldıqda plastik hal alan, öz formasını yük altında dəyişən, soyudulduqdan və yük təsiri kəsildikdən sonra tələb olunan formanı saxlayan yüksək molekul çəkili üzvi maddə və ya həmin maddə əsasında təşkil olunmuş xəlitələr plastik kütlə adlanır. Aparılan elmi-tədqiqat işləri və təcrübi materiallar göstərir ki, müxtəlif növ plastik kütlələrin sürtünmə əmsalları çox geniş haldadır. Belə ki, sürtünmənin aşağı olması plastik kütlələrin sürtünməyə məruz qalan hissə və qovşaqların istehsalmda geniş tətbiq edilməsinə səbəb olmuşdtır. Ona görə də yayma dəzgahlarının, nasosların. müxtəlif reduktorların əlvan metallardan hazırlanan yastıq içlikləri və oymaqlarının, habelə yönəldicilərin sürtünən səthləri üçün plastik kütlələr olduqca əlverişli materialdır. Korroziya şəraitində və aqressiv- mühitdə işləyən müxtəlif çənlərin, qurğu və avadanlıqların 9
plastik kütlələrdən hazırlanması və ya onlara plastik kütlə qatı çəkilməsi hissələrin iş müddətini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Plastik kütlələr yüksək elektrik izolyasiya xassəsinə malik olduğuna görə elektrik maşınları və qurğuların vacib hissələrinin hazırlanmasında mühüm yer tuttır.Plastik kütlələrin maşınqayırmada tətbiqi elmi-texniki tərəqqinin sürətləndirilməsinə geniş yollar açır. Eyni zamanda plastik kütlələrin tətbiqi müxtəlif təyinatlı maşınların keyfıyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılması ilə bərabər material və əmək sərfinə qənaət etməyə imkan verir. Plastik kütlədən olan hissələrin ucuz başa gəlməsi həmin hissələrin istehsal texnologiyasından asılıdır. Aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəticəsinə əsasən demək olar ki, əlvan metalların tətbiq edildiyi sahədə onların plasük kütlələrə əvəz olunması kapital qoyuluşunu 3- 6 dəfə azaltmağa imkan verir. Habelə metal ərintisindən olan podşipniki poliamid qətranla əvəz etdikdə həmin detal 7-8 dəfə ucuz başa gəlməklə, onun xidmət müddəti 8-10 dəfə artmış oltır. Bunlar hamısı plastik kütlənin üstün cəhətləridir. Plastik kütlələrin qiymətli xassələri onların tibb və əczaçılıqda də geniş istifadə olunması imkan verir. Plastik kütlələrin mühüm istismar-texniki göstəriciləri, qiymətli xassələri, iqtisadi cəhətdən səmərəliliyi və onların məişətin müxtəlif sahələrində tətbiqinin nıüvəffəqiyyətlə genişləndirilməsi sinteıik qətranlar və plaslik kütlə istehsalının fasiləsiz olaraq artırılmasım və qiymətli xassələrinin aşkara çıxarılmasını tələb edir. Artıq demək olar ki. bütün iri sənaye müəssisələri nəzdində polimer materiallar əsasında işləyən geniş istehlak edilən istehlak malları istehsal edən sexlər və istehsalat sahələri yaradıhr. Respublikamız neft və neft kimyası sahəsində dünyada tanınmış və şöhrət qazanmışdır. Təsadüfı deyildir ki. Azərbaycan neft kimyası akademiyası hesab edilir. Respublikamızda kimya sənayesini inkişaf etdirmək üçün böyük elmi və sənaye bazası mövcuddur. Sənaye müəssisələri tərəfindən hər il xeyli miqdarda mineral kübrələr. sintetik qətranlar istehsal edilir. Hazırda kimya sənayesi məhsullarınm insan məişətinə gətirdiyi xeyiri hiss etdirmək və onıın zərərli cəhətlərini aşkar etmək. onu aradan qaldırmaq, məmulatın keyfıyyətini
10
yaxlaşdırmaq, çeşidin təzələnməsi məqsədi ilə təstiq tədbirlər görmək qarşıda duran vacib problemlərdəndir. Qeyd etmək lazımdır ki, plastik kütlələr və sintetik qətranlar istehsalmın artırılması, onların çeşidinin genişləndirilməsi, yeni plastik kütlə materiallarının yaradılması və tətbiqinin təkmilləşdirilməsi məişətdə və sənayenin müxtəlif sahələrində material ehtiyatlarma qənaət edilməsi mövqeyindən böyük iqtisadi, texniki və istehlak səmərəliliyi mənbəyinə çevrilmişdir. Bu baxımdan plaslik kütlələrin və sintetik qatranların istehsalının və onların xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində. Xüsusilə islehlak malları istehsalında tətbiqinin geniş perspektivi vardır və buna getdikcə daha böyük əhəmiyyət verilir. Polimer maddələr çox qədim zamanlardan mövcuddur. Lakin, bir çoxları güman ediriər ki, bu maddələr kimyaçılar tərəfındən süni və sintetik üsulla almandan sonra məlum olmuşdur. Bu düzgün fikir deyildir. Belə ki, üzvi maddələrin sintetik üsulla ahnması XIX əsrin əvvələrində başlandığı halda, polimer maddələr 100 min il bundan əvvəl məlumdur. İnsan yarandığı gündən bəri, gündəlik həyatmda daima polimer maddələrlə əlaqədə olmuşdur. Belə ki, ağacın əsasını təşkil edən selüloz, yun, kətan və kəndir lifləri, gön, bıığda və kartofun əsasını təşkil edin nişasta və s. polimer maddələr sırasına daxildir. Bütün bunlar həmişə həyat üçün ən vacib vasitə olmuşdur. Polimer maddələr təbiətdə olan bütün maddələr kimi ayrı-ayrı molekullardan, molekullar isə atomlardan təşkil olunmuşlar. Lakin, polimer maddələr onları təşkil edən molekulların iriliyi və molekul çəkilərinin böyüklüyü ilə bəsit maddələrdən fərqlənir. Polimer maddələrin molekul çəkisi bəsit maddələrin molekul çəkisindən bir neçə min dəfəyə qədər çox olur. Hər hansı böyük molekulu adi gözlə görmək olmur. Adətən molekulun ölçüsünü bilmək üçün xüsusi uzunluq kəmiyyəti- anqstremdən istifadə edilir. Məlum olduğu kimi anqstrem sm-in yüz milyondan biridir. Elmi tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, su molekulunun ölçiısü üç anqstremdir. Halbuki polimer maddə olan sellülozun bir molekulunun uzunluğu bundan çox çox artıqdır. Yüklə 459,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|