Aзярбайъанда латын ялифбасына кечид
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 İsaxan İSaxanlı
və
,
fadəsini
.
.
.
.
,
.
tədbirlər
.
.
məsinə ,
,
(
)
.
,
,
.
Beləliklə, əlifba məsələsində heç bir dəyişikliyə nail ola bilməsə də, ərəb əlifbasında hərflərin şəkillərinin latın hərfləri ilə əvəz edilmə- si ideyası ilk dəfə M.F.Axundovdan gəlmişdir. Bu ideyanın həyata ke- çirilməsi missiyası isə təxminən yarım əsr sonra, başqa insanların üzə- rinə düşəcəkdi. Yeni əlifba uğrunda mübarizədən danışanda, M.F.Axundovun müasiri və dostluq münasibətləri olan Mirzə Melkum Xan (1833- 1908) haqqında da bir qədər danışmaq lazım gəlir. Milliyyətcə erməni olan Mirzə Melkum Xan (o, müsəlmanlığı qəbul etmişdi) fars dilində əlifba məsələsinə həsr edilmiş 2 fundamen- tal əsər «Şeyx və Vəzir», «Məbdəi tərəqqi» (inkişafın başlanğıcı) əsər- lərini yazmışdır. Bu kitabların hər ikisinin tərcüməsi (ərəb əlifbası ilə türk dilində) 1905-ci ildə Bakıda, 1907-ci ildə Tiflisdə nəşr etdirilmiş- dir. M.F.Axundov yeni əlifba uğrunda Mirzə Melkum Xanın fəaliy- yətini çox yüksək qiymətləndirirdi. O, Mirzə Melkum Xanın London- da İranın səfiri təyin olunmasından təəssüflənərək, 1875-ci ilin noyabr ayının 8-də Mirzə Yusif Xana məktubunda yazırdı: “İranda
,
,
Мирзя Мелкум Хан (1833-1908) Fərhad Ağazadə və latin əlifbasina keçid 19
.
?
.
,
,
,
lam
k
,
birincisi” kimi qiymətləndirilən Mirzə Melkum Xan ərəb əlifba- sının islahı yolunda
xüsusi layihələr hazırlamış və M.F.Axundova məktublarından bəzilərini öz əlifbası ilə yazmışdır. Yeni əlifba uğrunda mübarizədə, haqqında mütləq danışılması lazım gələn şəxsiyyətlərdən biri də M.F.Axundovun davamçılarından olan, 1889-ildə İranın Qafqazda Baş Konsulu olmuş Mirzə Riza Xan- dır (1853-1935). 19-cu əsrin 70-ci illərində, ərəb əlifbasının islahı yolunda fikirlə- rin yüksək vüsət aldığı bir dövrdə “Muşaq” adlı erməni qəzeti və “Qolos” adlı rus qəzeti ərəb əlifbasının çətinliklərindən yazır və bunu bəhanə gətirərək müsəlman uşaqlarının erməni və rus məktəblərində oxuması təkliflərini irəli sürmüşdülər. Bu məsələdən təsirlənən Mirzə Riza Xan, 1879-cu ildə latın hərfləri ilə “Risaleyi-Rüşdiyə” (Alphabet Ruchdie) adlı əlifba kitabçası çap etdirmişdir. Lakin hərflərin sayının çox olması (əlifbada 49 hərf var idi), sətirüstü işarələrə həddindən artıq yer verilməsi, eləcə də bir sıra hərflərin şəklinin bir-birinə çox ya- xın olması və s. məqamlar bu əlif- banın tətbiqinə və uğur qazanması- na imkan verməsə də, latın əlifbası- na praktik keçid baxımından bu əlif- ba tarixi əhəmiyyətə malik idi. Bu, Yaxın və Orta Şərqdə latın əlifbası ilə çap olunan ilk əlifba kitabıdır. Azərbaycan dilində olan mən- bələrdə Mirzə Riza Xan barəsində tərcümeyi-hal xarakterli heç bir Mirzə Riza Xan (1853-1935)
Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|