Azərbaycan respubllkasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan əM Ək və sosial münasiBƏTLƏr akadem iyasi g.İ.İsmayilov
Yüklə 24,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
yeni süni materiallar məhsulun simasmı və istehsalım də- yişmişdır. ETT-nin təsiri altında iqtisadiyyatda dərin struktur irəliləyişlərİ baş vermiş, iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş Qərb ölkələrində intensiv təkrar istehsal tipinə keçid başa çatmışdır. Istehsal güclərinin misli görünməmiş inkişafı dünya- nın bir sıra regionlarmda achq və iqtisadi vəziyyətin pis- ləşməsi ilə qonşudur. Achq hər il 20 mln. həyata son qo- yur. İşçizlik artır, milyonlaria adam bekar qalır. Təkcə, sənaye cəhətdən inkişaf etmış ölkələrdə onlar 30 mln-dan artıqdır. Planetimizin insanların əməli fəaliyyət meydanına çevrilməsi, həyat qabiliyyətini öz qüwəsi hesabına saxla- maqda getdikcə daha çox çətinlik çəkən təbii sistemlərin yükünü artırmışdır. Ə traf mühitin çirklənməsi, təbii ehti- yatların azalması təhdidedici sürətlə artır. Sabit iqtisadi inkişaf, ümumdünya təsərrüfat proseslərinin tənzimlən- məsinə yeni yanaşmalann ərsiyə gətirilməsi ilə əlaqədar məsələlər gündəlikdə bütün kəskinliyilə durur. Son on illiklər istehsal güclərinin inkişaf səviyyəsi ilə insanın inkişafı arasmda ziddiyyətlərin artmasıyla qeyd olunmuşdur. İstehsal güclərindəki inqilabi dəyişikliklər insamn vəziyyətində müvafıq dəyişikliklərlə müşayiət olunmamışdır. Milyonlarla insan savadsız olaraq qalır, özlərinİ qurub-yaradıcı qüw ə hiss edə bilmirlər. Belə bir qənaət hasıl olur ki, sosial xidmətlər, dünya iqtisadi sis- teminin fəaliyyətdə olmasınm obyektiv zəruri şərtidir. Onlar əhaimin təkrar istehsalı, işçi qüwəsinin ixtisasının yüksəldilməsinin dəstəklənməsi üçün şərait yaradırlar. Hazırhq, cəlb edilmə, İşçi qüwəsinin ixtisasının fasiləsiz yüksəldüməsi az olmayan, bəzən isə istehsal vasitələrinə kapital qoyuluşlan ilə müqayisədə böyük xərclər tələb edir. Dünya təsərrüfatı simasında baş vermiş dəyişiklıklər öz əksini ölkələriə yanmsistemlər arasmda əsas iqtisadi qüvvələrin nisbətində və yerləşdirilməsində tapmışdır. SSRİ-nin süqutu dünya iqtisadı sisteminin konfiqurasiya- smı əhəmiyyətli şəkildə dəyişmişdir. Müasir dünya inkişafının xüsusiyyətləri dünyanm ək- sər dövlətlərinin təşkil etdiyi inkişaf etməkdə olan ölkələr- də baş verən proseslərlə qırılmaz surətdə bağlıdır. Son iki onillik iki əsas yanmsistemin iqtisadi inkişa- fında böyük fərqləri göstərdi. Sənaye və inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyələrindəki fərq art- mışdır. Öz növlərində, inkişaf etməkdə olan dünya yanm- sistemində dərinləşməsi proscsi gedir. Emal sənayesinin hazır məmulat ixracının əsas artımı yeni sənaye ölkələrin- dən (YSÖ) ibarət kiçik qrup tərəfındən təmin olunmuş- dur. Onlann yüksəlməsi - təkcə həmin ölkələrin inkişaf amilləri və şəraitindəki fərqlərin yox, həm də kənar amil- lərin onlara təsirinin nəticəsidir. Dünya təsərrüfatında iqtisadi yüksəliş mərkəzinə Şərqi Asiya çevrilmişdir. Dünyamn ən iri iqtisadi dövlətləri sı- rasına UDM-i 80-90-cı illərdə hər il 10% artan Çin daxil olmuşdur. Öz mövqelərinİ zəiflədən Qərbi Avropa ümumi bazar çərçivələrində iqtisadi ittifaq yaratmaq və bütün Qərbi Avropa ölkəbri miqyasmda vahid İqtisadi məkan əmələ gətirmək yollannda, dünyada öz yerini qoruyub saxla- maq və möhkəmləndirmək imkanlan axtarır. Müharibə- dən sonrakı dövrdə dünya təsərrüfatında öz mövqelərini möhkəmləndirən Yaponiya və Almaniya öz gələcək inki- şaf yollannı yenidən nəzərdən keçirirlər. Onlar, dünyada təkrar istehsal şəraitinin pisləşməsi, ticarət və ödəniş ba- lanslanndakı kəskin fərqlər, Amerika dolları ilə müqayi- sədə onların valyuta məzənnəsinin artması sayəsində, ticarət ekspansiyasında müəyyən astanalara çatmışlar. Dünya iqtisadi sisteminin iqtisadi inkişaf səviyyələ- rindən çox böyük fərqlər onun struktur tarazlığına dünya istehsalınm effektivliyinin yüksəlməsinə və iqtisadi inkişaf templərinin saxlanılmasma kömək etmir. İki yarımsiste- min inkişafındakı qeyri-bərabərlik Üçüncü dünya dövlət- lərindən vəsaitlərin axım ilə gəlirləşirdi. Qərb ölkələrinin TM K və TMB-ləri 80-cı illərdə, inkişaf etməkdə olan öl- kələrə, geriyə qaytarıb gətirdiklərindən az vəsaiti investi- siya etmişlər, Bu halda, kapitalist dövlətlərin şirkətləri müəyyən dərəcədə öz iqtisadi inkişaflannı maliyyələşdir- mişlər. Bu cür vəziyyət qərb kapitalımn həmin ölkələrin təsərrüfatına dərin nüfuzu ilə müəyyənləşdirilir. Dünya təsərrüfatınm bu və digər problemləri, o cüm- lədən iqtisadi artım məsələləri, milli iqtisadiyyatlann və- ziyyətləri beynəlxalq iqtisadi həyata ciddi təsir göstərirlər. Oxucunun diqqətinə təqdim edilən dərslik dünya tə- sərrüfatmm əsas inkişaf və vəziyyəti məsələlərinin məntiqi və tarixi şərhi əsasında qurulmuşdur. O, dünya təsərrüfa- tınm fəaliyyət sistemini, istehsal amiUərinin dünya bazar- larını, artım və bölüşdürmə problemlərini, dünya təsərrü- fatındakı yanmsistemlərin və ayrıca ölkələrin vəziyyətini və inkişafını məntiqi ardıcıllıqla nəzərdən keçirən fəsillər- dən ibarətdir. Nəzərdə tutulan material mürəkkəb, müx- təlif səviyyəli sistemləri açıb göstərən tamlıqda təqdim olunur. Dünya iqtisadiyyatımn nəzəri əsaslan kursu ümum- təhsil iqtisadi fənni olmaqla, dünya birliyinin iqtisadi hə- yatmın əsas proses və təzahürlərin öyrənİb və izah edir. O, təsərrüfat sahəsindəki əsas ümumdünya inkişaf meyl- lərİni başa düşməyə, onlann xarakterini müəyyənləşdir- məyə kömək edir. Dünya iqtisadi inkişafınm real təmayül və problemlərinə bələd olma, büiyin praktiki funksiyası ilə sıx bağlıdır. Dünya iqtisadiyyatımn nəzəri əsasları kur- suna yiyələnmə, beynəlxalq münasibətlərin əsas istiqa- mətlərini, milli iqtisadi siyasətin və təsərrüfatçı subyektlə- rinin beynəlxalq strategiyasımn dünya təsərrüfat həyatımn mövcud gercəkliklərinə uyğunluğunu başa düşmək üçün əsas yaradır. Yüklə 24,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|