Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
140 
rərək,  alıcılarla  uzun  müddətli  əlaqələr  qurmağa,  onların 
uzun  müddətli  rəğbətini  qazanmağa  və  ən  yüksək  mən-
fəətliliyini təmin etməkdən çəkinmək istəmir.   
Əmtəələr  üzrə  liderlik  mövqeyi.  Bu  halda  şirkət 
ardıcıl  olaraq  ən  yeni  əmtəə  və  xidmətlər  təklif  edərək, 
nəinki ən yüksək istehlak dəyəri saxlayır, eləcə də özünün 
və rəqiblərin əmtəə və xidmətlərinin tezliklə köhnəlməsinə 
səbəb  olur.  Belə  şirkətlər  daima  yeni  elmi  –  texniki  və 
təşkilati  fikirləri  axtarıb  tapır,  onların  həyata  keçirilməsi 
üçün imkanlardan istifadə edir, tamamilə yeni və yenidən 
işlənmiş əmtəələrin bazara çıxarılması üçün tədbirlər işlə-
yib  hazırlayır.  Həmin  strateji  navatorlar  (yenilikçilər)  ad-
landırılan  alıcılara  ünvanlanır  ki,  onlar  da  birinci  olaraq 
yeni  əmtəə  modelini  əldə  etməyə  tələsir,  gözləmirlər  ki, 
başqaları onu sınaqdan keçirsin, səhv etməkdən qorxmur, 
birincilər  sırasında  yeni  əmtəəni  sınaqdan  keçirmək 
imkanı əldə etmək üçün ona daha yüksək qiymət ödəməyə 
hazır olurlar. Bu cür strategiyadan əsasən mobil telefonlar 
və ya audio – video istehsalçıları istifadə edir.  
«Yolun  ortasında  oynamayın»  strategiyası.  Bazar 
münasibətlərinin  indiki  inkişaf  mərhələsində  bir  çox 
şirkətlər  bazarların  ləng  inkişafı  və  rəqabətin  daima 
kəskinləşməsi  ilə  rastlaşırlar.  Bu  vəziyyət  əsasən  inkişaf 
etmiş  ölkələr  üçün  xarakterikdir.  Hətta  məşhur  «yolun 
ortasında»  mövqelərini  tutmuş  şirkətlər  belə,  onlara  hər 
tərəfdə  hücum  edən  rəqiblərlə  mübarizə  aparmalı  olurlar. 
Məhsulları «ortalıqda qalmış» hər tərəfdən rəqiblərlə əhatə 
edilmiş  şirkətlərin  gözləri  qabağında  rəqiblər  daha  gözəl 
və  ucuz  qiymətlə  mallar  təklif  edirlər  və  bununla  bazar 

---

 
141 
paylarının daima azalmasının şahidi olurlar. Bu cür «yolun 
ortasında» tərəddüdlər içində qalmışlar durmadan çalışma-
lı olurlar ki, «orta» vəziyyətli satıcılar sırasına daxil olma-
sın və bu imici qazanmasınlar. 
Həqiqətən də kifayət qədər keyfiyyətli əmtəə və xid-
mətlər  daha  yüksək  bazar  mövqeyinə  malik  rəqib  məh-
sulları ilə müqayisədə alıcı üstünlüklərinə malik olmurlar. 
Tövsiyə edilir ki, «orta» səviyyəli əmtəə  markasının 
satışı təmin edilmirsə onun qiyməti əsas götürərək rəqabə-
tə  qoşulmaq  gərəkdir.  Misal  üçün,  Azərbaycanda  kifayət 
qədər  keyfiyyətli  kənd  təsərrüfatı  məhsulları,  konservlər, 
ayaqqabılar və s. istehsal edilir. Bununla belə həmin məh-
sullar xarici ölkələrdə istehsal olunmuş analoji məhsullarla 
rəqabətə  tab  gətirə  bilmir.  Məhz  bununla  əlaqədar  ölkə-
mizdə  istehsal  edilən  adı  çəkilən  məhsullar  daha  aşağı 
qiymətlərə  elə  alıcılara  ünvanlandırırlar  ki,  onlar  üçün 
ticarət markası yox, qiymətin aşağı və keyfiyyətin yüksək 
olması daha önəmlidir. 
Beləliklə,  bazarda  yer  qazanmaq  üçün  hər  bir  şirkət 
rəqiblərində  olmayan  elə  bir  şey  təklif  etməlidir  ki,  rə-
qabət üstünlüyünü təmin etsin. Belə ki, bir sıra super mar-
ketlər  alıcıları  cəlb etmək üçün  mini  parklar və  uşaqların 
oynaması üçün  meydançalar açır, uşaqların rəsm və  yara-
dıcılıq  əsərlərinin  sərgilərini  təşkil  edir,  kiçik  etnoqrafiya 
muzeyləri yaradır və s. 
Təcrübədə paytaxtımız Bakı şəhərində fəaliyyət gös-
tərən  şadlıq  sarayları  rəqabətdə  bütün  marketinq  stra-
tegiyalarına, hətta qeyri – qanuni metodlara belə əl atırlar. 
Bəzi  şirkətlər  eyni  vaxtda  bir  neçə  strategiyalardan 

---

 
142 
kifayət qədər müvəffəqiyyətlə istifadə edir. Təcrübədə be-
lə şirkətlərin sayı elə də çox deyil, çünki bir neçə rəqabət 
strategiyasına  müraciət  edənlər  öz  güclərini  parçalayır  və 
nəticədə istədiklərinə az nail olurlar. Beləliklə, çoxlu say-
da  strategiyalardan  istifadə  edən  şirkətlərdən  elələri  mü-
vəffəqiyyət  əldə  edə  bilir  ki,  onlar  öz  əmtəələrini  bazara 
müxtəlif ticarət markaları altında çıxarır və onların hər biri 
üzrə müvafiq rəqabət strategiyasından istifadə edir. 
Müəyyən  alıcı  qrupuna  uyğun  dəyərlərə  əsaslanaraq 
rəqabət  üstünlüklərinin  yaradılmasını  təsnifləşdirmək  ol-
duqca  əlverişlidir.  Bu  cür  yanaşma  imkan  verir  ki,  alıcı 
dəyərlərinə uyğun gələn əmtəələrin yaradılması zərurətinə 
müvafiq  marketinq  strategiyaları  işlənib  hazırlansın. 
Həmin  strategiya  korporativ  mədəni  səviyyə,  eləcə  də 
məhsulların satışı və irəlilədilməsi hesabına həyata keçirə 
bilər. 
Bazar lideri strategiyası. Lider şirkətlər digər bazar 
iştirakçıları olan rəqiblər və alıcılar tərəfindən hökmran tə-
rəf kimi qəbul edilirlər. Liderlər başqa rəqibləri tərəfindən 
daima  nəzarət  altında  saxlanılır,  onu  təqlid  etməyə  və  ya 
ötüb  keçməyə,  ola  bilsin  ondan  uzaqda  durmağa  və  üz  – 
üzə gəlməməyə çalışırlar. 
Öndə  gedən  şirkətin lider  olması ona  asan başa  gəl-
mir. Lideri daim təqib edən  şirkətlər  onu həmişə zəif cə-
hətlərini  axtarmağa  və  bunun  hesabına  öz  bazar  mövqe-
lərini  möhkəmləndirməyə  çalışırlar.  Lider  olan  şirkət  öz 
növbəsində  bazardakı  vəziyyəti  daim  izləməsə  bazardan 
sıxışdırıb çıxarıla bilər. Yeniləşdirilmiş əmtəə və xidmətlə 
bazarda rəqiblərin peyda olması liderin fəaliyyətinə mənfi 

---

 
143 
təsir göstərə bilər. 
Şirkətin bazarda lider mövqeyi ona yüksək mənfəətin 
əldə etməsini təmin edir və buna görə heç bir şirkət öz li-
derliyini itirmək istəmir. Lider  şirkət öz bazar mövqeyini 
itirməmək  üçün  aşağıdakı  istiqamətlərdə  fəaliyyət  gös-
tərməlidir: 
1.
 
Alıcıların  sayını  artırmalı  və  ya  təkrarən  əm-
təələrin alınmasını təmin edərək məhsul satışının həcmini 
yüksəltməlidir. 
2.
 
İstehsal məsrəflərini endirməyə cəhd etməli və bu-
nun  əsasında  bazar  şəraitinə  uyğun  öz  əmtəələrinin  qiy-
mətlərini  yenidən  nəzərdən  keçirmək  imkanını  qazan-
malıdır. 
3.
 
Cəhd etməlidir ki, öz bazar payını yüksəltsin. 
4.
 
Öz  bazar  mövqeyini  mövcud  və  potensial  rəqib-
lərdən qorumalıdır. 
Liderin bazar mövqeyinin möhkəmləndirilməsi üçün 
daha bir imkan cəmi bazarın böyüməsidir. Bu imkanlardan 
istifadə  etmək  üçün  şirkət  yeni  alıcıların  cəlb  edilməsinə 
və  öz  məhsulunun  digər  istehlak  imkanlarını  axtarıb  tap-
malı  və  müştərilərinə  bu  haqda  məlumat  verməlidir.  Bu 
yolla  gedərək  şirkətlər  aşağıdakı  metodlardan  istifadə 
edirlər: 

 
yeni istehlakçıların cəlb edilməsi; 

 
əmtəənin  istifadəsinin  yeni  imkanlarının  axtarıl-
ması; 

 
əmtəənin mütəmadi istehlakının tezləşdirilməsi; 

 
rəqiblərin ələ alınması; 

---