Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
120 MU md -məmulatın ümumi maya dəyəri; M mp -məmulatın müəyyən parametri (gücü, çəkisi, qabarit ölçüləri və s). Konstruksiyanın texnolojiliyi, əlavə olaraq digər qruplara (tərkib və struktur göstəriciləri, blokluluq əmsalı və s.) daxil olan keyfıyyət göstəriciləri ilə xarakterizə olunur. 6. Unifikasiya (ümumiləşdirmə) göstəriciləri məhsu- lun standartlarla və unifıkasiya edilmiş detallarla, yığma vahidləri ilə, dəstələyici və kompleks hissələrlə zənginli- yini xarakterizə edir. Dövlət, sahə və respublika standart- ları ilə buraxılan bütün məhsulların bütün əsas hissələri standart olurlar. Məmulat qrupları üzrə əsas unifikasiya göstəriciləri sırasına daxildir: tətbiq etmə, təkrarlama, qarşılıqlı uni- fikasiya əmsalları. Sifarişçilərlə razılaşdırıldıqda məmula- tın konstruktiv ümumiliyi səviyyəsinə daha bir neçə göstə- ricilər də əlavə edilə bilər. 7. Daşınma qabiliyyəti göstəriciləri məhsulların nəql edilməsi ilə əlaqədar, onların yekun əməliyyatlarının hə- yata keçirilməsinə hazırlanmasına və daşınmasına uyğun- laşdırılmasını müəyyənləşdirirlər. Onların köməyilə mə- mulatların qablaşdırmağa, yükləmə-boşaltma işlərinə və konkret nəqliyyat növlərilə istehlakçılara çatdırılmasına yararlığı xarakterizə edilir. Məhsulun daşınma qabiliyyəti göstəricilərinin yekun ifadələri təcrübə, hesablama və bəzi hallarda isə ekspert metodları ilə müəyyən edilir. Misal üçün, nəql etmə zama- nı məhsulların istehlak xassələrinin saxlanmasına yararlı 121 olması göstəricisi hesablama metodu ilə bu düstur əsa- sında təyin edilir: % 100 . Mb Mn Kğ burada: Kğ – daşınma zamanı məhsulun özünün verilmiş hədlərdə ilkin xassələrini saxlayan hissəsinin payı %-lə. M n – nəqliyyat vasitələrinə yüklənmiş məhsulların miqdarı, M b –öz fəaliyyət göstəricilərini verilmiş hədlərdə saxlamış boşaldılmış məhsulların miqdarı. Təsərrüfat təcrübəsində nəql edilmə qabiliyyəti gös- təricisi öz əksini sement, şüşə məmulatları və s. kimi müx- təlif növ məhsulların daşınılması üçün təyin edilən təbii azalma normalarında tapırlar. 8. Patent-hüquq göstəriciləri öz ölkəmizdə və xaricdə məmulatın patent mühafızəsi və patent saflığı haqda tə- səvvür yaradırlar. Onların köməyilə dünya bazarında ayrı- ayrı məhsulların rəqabət qabiliyyətlikləri təyin edilir. Xaricdə məmulatların maneəsiz satılması üçün patent mühafızəsi göstəricisi böyük əhəmiyyət kəsb edir. O, konkret məhsul növlərinin ölkədə müəlliflik şəhadətna- mələri və nəzərdə tutulmuş ixrac edildiyi dövlətlərdə pa- tentlərlə qorunması səviyyəsini müəyyən edir. Məhsulda nə qədər çox ölkə daxilində və xaricdə ixtira və ya elmi kəşflər kimi tanınmış yerli texniki həllər çox cəmləşirsə, bir o qədər onun rəqabət qabilliyyətliyi yüksək olur. 122 9. Patent saflığı göstəricisi məmulatda nəzərdə tutul- muş ixrac edildiyi ölkədə verilmiş patentlərin təsir dairəsinə düşməyən texniki qərarların cəmləşməsi sə- viyyəsini əks edir. Yeni maşınların, cihazların, avadanlıq- ların, materialların, texnoloji proseslərin işlənib hazırlan- ması və istehsal edilməsi zamanı patent müdafıəsi və saflı- ğı göstəriciləri xüsusi tədqiqatlar əsasında təyin edilir. Be- lə ki, ölkə daxilində və xaricində patent sənədlərində əksi- ni tapmış elm və texnika nailiyyətləri nəzərə alınır. 10. Patent – hüquq göstəricilərı müxtəlif ölçülərlə (məmulatların əsas hissələrinin patent qabiliyyətliliyinin patentlərlə qorunanlar) sayı əks olunur: məmulatın konstruksiyasında patent cəhətdən saf olan və patent qabi- liyyətli elementlərin (dəyər ifadəsində) nisbi tutumu. Həmin göstəricilərin hesablanmış yekunları xüsusi sənəd- lərdə əks olunurlar, hanslardan daha vacibləri «patent formulaları», DÖST 2.110-68 «Məhsulun texniki səviy- yəsi və keyfıyyəti xəritəsidir» (DÖST 2.116-71) 11. Ekoloji göstəricilər məhsulun istismarı və ya is- tehsalı zaman ətraf mühütə mənfı təsirlərin səviyyəsini xa- rakterizə edirlər. Onlar insan fəaliyyəti və ətraf mühüt ara- sında qarşılıqlı səmərəli həmahəngliyi təmin edən tələblə- rin yerinə yetirilməsini özlərində cəmləşdirirlər. Məhsulun keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün ətraf mühütə atılan zə- hərli maddələrin tərkibi, eləcə də məhsulların saxlanılma- sı, nəql edilməsi və istifadəsi zamanı zəhərli hissəciklərin, qazların, suların ətraf mühitə tullanılması ehtimalları kimi ekoloji göstəricilərdən istifadə edilir. 123 Bundan başqa, ətraf mühitin qorunması üzrə tələblər və normalar normativ məhsulun keyfıyyəti qiymətləndiril- dikdə mütləq nəzərə alınacaq normativ sənədlərdə və tex- niki reqlamentlərdə (məhdudiyyətlərdə) və müəyyən bey- nəlxalq təskilatların yaydığı xüsusi müraciətnamələrdə, həmçinin ətraf mühitin qorunması və təbii resurslardan is- tifadəsinin yaxşılaşdırılması sahəsində dövlət standartla- rında müəyyən edilmişlər. 12. Təhlükəsizlik göstəriciləri məhsulun istismarı və ya istehlakı prosesində insanlarn təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə əlaqədar məmulatın xüsusiyyətlərini xarakte- rizə edirlər. Onlar qəza vəziyyəti yarandıqda ehtimal olu- nan təhlükə zonasında qalmış insanların müdafiəsi nor- maları və vasitələrinə müəyyənləşdirilmiş tələbləri əks edirlər. Məhsulun keyfıyyəti, yuxarıda qeyd edilən göstə- ricilərı nəzərə alınaraq qiymətləndirildikdə, əmtəənin təhlükəsizliyi üzrə dövlət standartları sistemində nəzərdə tutulmuş normalar, qaydalar və tələblər rəhbər tutulur. Həmçinin ISO, MEK və digər beynəlxalq təşkilatların standartları və tövsiyyələri nəzərə alınır. Əlavə olaraq yan- ğından təhlükəsizliyi istehsal sanitariyası və s. qaydaları və normaları nəzərə alınır. Ümumi təsnifat sistemində iqtisadi göstəricilər qru- pu, o cümlədən, məhsulun istehsalı (hazırlanması), istis- marı və ya istehlakı xüsusi yer tutur. Onların sırasına da- xildir: məhsulun (məmulatın) inteqral keyfiyyət göstərici- ləri, təcrübə nümunələrinin istehsalı və sınaqdan keçiril- məsi xərcləri, istismar məsrəfləri. Bir qayda olaraq həmin Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|