Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

48
 
 
ləndirmə və  mədəni sahədə inkişafa doğru dəyişikliklə-
rin edilməsini tələb edir. Eyni zamanda intensiv inkişaf 
edən şəhərlərdə sənayenin sürətli inkişafı ekoloji proses-
lərin gedişini tamamilə dəyişdirir, ekoloji gərginliyi artı-
rır.  İqtisadiyyatın  ekologiyalaşdırılması  ekoloji  pro-
seslərin gedişini yaxşılaşdırmaq üçün istehsal texnologi-
yalarında təkmilləşdirmə işlərinin aparılması, tullantısız 
məhsullar  istehsalının  yaradılması,  ekoloji  mühitin  sağ-
lamlaşdırılması  üçün  müvafiq  tədbirlərin  görülməsini 
tələb edir. 
Sxem 2. 
Ekoloji mühitin mühafizəsi istiqamətləri 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eyni zamanda təbii  mühitdə iqtisadi ekologiyalaş-
dırma  üçün  aşağıdakı  müvafiq  tədbirlərin    görülməsi 
məqsədəuyğun sayılır: 
1)
 
ictimai istehsalın xarakterinin dəyişdirilməsi; 
2)
 
istehsalçı ilə istehlakçının arasında məhsullar is-
tehsalının başa çatmasını düzgün istiqamətləndirmək və 
səmərəsiz tullantıların  həcmini minimuma endirmək; 
3)
 
iqtisadiyyatı  təbiət  qoruyucu  sahələrə  yönəlt-
mək  məqsədilə  istehsal  sahələrinin  xarakterindən  asılı 
Sənaye-istehsal 
ərazilərində 
ətraf mühit 
monitorinqinin 
aparılması 
 
 
İqtisadi ekologiyanın 
davamlı inkişafı 
 
 
Ətraf mühitin 
mühafizəsini 
təmin edən 
tullantısız 
texnologiyanın 
tətbiqi 
 
Sənaye sahələrində 
alternativ ehtiyat 
mənbələrindən 
istifadə 
 

---

49
 
 
olaraq  Elmi  Texniki  Tərəqqinin  nailiyyətlərindən  düz-
gün istifadə olunması; 
4)
 
təbiətdən  səmərəli  istifadədə  iqtisadi  sahələrin 
düzgün istiqamətləndirilməsi və müvafiq hüquqi bazası-
nın əsaslandırılması; 
5)
 
ekoloji  gərginlik  yaradan    istehsal  tullantılarının 
xüsusi çəkisinin minimuma endirilməsi məqsədi ilə qapa-
lı istehsal prosesinin yaradılmasının təmin olunması; 
6)
 
istehsal  prosesində  təbii  ehtiyatların  dəyərini 
göstərmək  məqsədilə  məhsullar  istehsalında  statistik 
təhlil və uçot sisteminin tənzimlənməsi. 
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində sərbəst iqtisadiyyatın 
yaradılması iqtisadi ekologiyalaşdırmanın tətbiqində sa-
hibkarlar, istehsalçılar və xidmət göstərənlər  ümumilik-
də  bu  problemə  eyni  proqram  əsasında  yanaşmalı,  tex-
noloji  avadanlıqlardan  düzgün  istifadə  olunmalıdır.  Bu 
baxımdan  cəmiyyət  tərəfindən  yeni  istehsalın  yaradıl-
ması  alternativ  ehtiyatlardan  istifadə  edilməsi  və  yeni 
iqtisadi siyasətin qəbul edilməsi olduqca vacibdir. 
Davamlı  inkişaf    sürətlə  artan  əhalinin  tələbatını 
ödəmək  üçün  əmtəə  istehsalının  və  xidmətlərin  geniş-
ləndirilməsini  tələb  edir.  Ayrı-ayrı  istehsal  sahələrində 
çəkilən xərclərin cəmi  ekoloji sahələrə sərf olunan məs-
rəfləri  tənzimlənmə  imkanlarına  malik  olmalıdır.  Bura-
da əsas məsələ ekoloji xərcləri istehsal olunan məhsulla-
rın  maya  dəyərinə  daxil  olan  xərclər  hesabına  təmin 
olunmasıdır.  Bu  prosesdə  iqtisadi  ekologiyalaşdırma 
müəyyən  normativlər  əsasında  öz  həllini  tapmış  olar. 
Təbii  ehtiyatlardan    istifadədə  bu  məsələ  dünya  iqtisa-
diyyatı qarşısında diqqəti cəlb edən ən vacib məsələlər-
dən sayılır. 

---

50
 
 
Müasir  ekoloji-iqtisadi  sistem,  hazır  ki  texnogen 
inkişaf növünün dayanıqlı ekoloji balanslaşdırılmış inki-
şaf  növü  ilə  əvəzlənməsini  tələb  edir.  İqtisadiyyatın  
müxtəlif sahələrində  yeni ekoloji-iqtisadi layihələrin və 
proqramların yaranması üçün iqtisadi inkişafda ekologi-
yanın  nəzərə  alınması  konsepsiyasının  işlənib  hazırlan-
ması zəruridir. Bunun üçün bütöv iqtisadiyyat, onun sa-
hələri  və  kompleksləri  üçün  prioritet  və  məqsədlərdə 
əhəmiyyətli dəyişikliklərin aparılması lazım gəlir. 
Ənənəvi  ekoloji-iqtisadi  modelində  girişinə  təbii 
sərvətlər, çıxışda isə son məhsul və müxtəlif növlü çirk-
ləndiricilər və ətraf mühitin deformasiyası götürülür. 
 
Sxem 3. 
Təbiət – məhsul sistemi 
 
 
 
 
 
 
 
 
İstehsal  olunan  məhsulun  daima  çatışmaması 
üzündən  ənənəvi  məntiqə  əsasən  girişə  daha  çox  təbii 
sərvət vermək lazım gəlir. Bu zaman iqtisadiyyatın fəa-
liyyət  mexanizmlərinə  daxildən  baxmaq  diqqətdən  kə-
narda  qalır.  Ətraf  mühitin  çirkləndirilməsi,  tullantılar, 
təbii sərvətlərin  tənəzzülə meyli ilə mübarizə, mahiyyət 
etibarilə  texnogen iqtisadi inkişafın nəticələri ilə  müba-
rizəyə çevrilir. 
Təbii ehtiyatlar 
Çirkləndiricilər, 
tullantılar 
iqtisadiyyat 
Son 
məhsul 

---

51
 
 
Ekoloji problemlərlə real mübarizənin  təmin edil-
məsi,  dayanıqlı  iqtisadi  inkişaf  şəraitinin  yaradılması 
üçün bu prosesə nəzər salmaq, iqtisadi quruluşların fəa-
liyyətini ekoloji cəhətdən qiymətləndirmək və zəruri dü-
zəlişlər  etmək  vacibdir.  İqtisadiyyatın  böyü  k  təbiət  tu-
tumlu olması səbəbləri aydınlaşdırılmalı, onun nəticələri 
ilə deyil, özü ilə mübarizə aparılmalıdır. 
İqtisadi  inkişafın  ekologiyalaşdırılmasında  təbiət-
dən istifadənin intensivləşdirilməsi və eyni zamanda ona 
qənaətçilliklə yanaşılması istiqamətinin işlənib hazırlan-
masında  ən  vacibi  son  nəticənin  nəzərə  alınmasıdır.  Bu 
məqsədin  həyata  keçirilməsi,  hər  bir  təbii  sərvət  və  ya 
sərvətlər  qrupu  üçün  təbiət-xammal-məhsul  zəncirinin 
(istehsalın ilkin təbiət amillərini son məhsulla əlaqələn-
dirən) qurulmasını tələb edir. Təbii əşyaların və onların 
emalından alınan məhsulların bu cür zəncirlərdə hərəkə-
ti,  müxtəlif  sahələrə  aid  olan,  lakin  texnologiya  və  son 
məhsulun  satışı  üzrə  birləşdirilən  fəaliyyət  növlərinin 
köməyi ilə həyata keçirilir. 
 
4. Təbiətdən istifadə və təbiəti mühafizə 
 
Ətraf  mühitdən  istifadənin  obyektinin,  iqtisadiyya-
tının və predmetinin əsas anlayışlardan aşağıdakılardır: 
“Ətraf təbii mühit”, “Ətraf sosial mühit”, “Biosfera”, 
“Noosfera”, “Təbii ehtiyatlar”, “Təbii şərait”, “Təbii 
potensial”,  “Təbiətdən  səmərəli  istifadə”,  “Təbiəti 
mühafizə”,  “Ətraf  mühitin  çirklənməsi”  və  s.  an-
layışlar da mövcuddur. 
Ətraf mühitdən istifadə dedikdə qapalı, özünəməx-

---