Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»
Yüklə 396,69 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kaşının tərkibi və xassələri
8
Çöl şpatlı yumşaq çini və buna yaxın yapon çinisinin tərkibi aşağıdakı kimidir: 25-30% gil maddəsi,20-45% kvars,30-36% çöl şpatı.Belə çininin yandırma temperaturu 1250 0 -1300
0 C–dir.
Yumşaq çininin sümük, frit, biskivit növləri geniş yayılmışdır. Sümük çininsinin tərkibində 60%-ə qədər sümük külünün olması ilə fərqlənir. Hazırda Lomonosov adına çini zavodunda sümük çininsindən nəlbəki ilə çay, qəhvə fincanları istehsal olunur. Onalrın kimyəvi tərkibi belədir: sümük unu-50%, çöl şpatı 20%, kaolin və gil 30%. Frit çinisi keramika məhsulu sayılmır, çünki onun tərkibində gil materialı yoxdur.Tərkibi əsasən kar şüşəyə yaxındır. Onun tərkibi 75% təbaşirdən (tərkibi gil qarışığından ibarət olan əhəng) ibarətdir. Bu çiniyə bir sıra plastik xassələr vermək üçün formaya salma prosesində ona üzvi yapışqanlı maddələr əlavə edilir. Belə çini məmulatları yandırma zamanı asanlıqla deformasiyaya uğradıqlarından, onları atlığı olan formalarda yandırırlar. Yumşaq çininin bir növüdə şirə ilə örtülməyən biskivit çinisidir ki, xarici görünüşü yaxşı, sortlu ağ mərməri xatırladır.O, bədii məmulatların hazırlanması üçün işlədilir. Biskivit çinisinin tərkibi belədir: kaolin və gil 37%, kvars qumu 24%, çöl şpatı 36%, ikinci bişmədən çıxmış saxsı 3%. Çini məişət qabaları istismar zamanı bir sıra mexaniki və termiki təsirlərə məruz qalır. Buna görədə bu növ mallar yüksək dərəcədə müxtəlif təsirlərə qarşı davamlı olmalıdır. Bundan əlavə olaraq onlar yüksək gigiyenik xassələrə də cavab verməlidirlər. Bu şərtlərə nail olmaqdan ötrü hər şeydən əvvəl çini yüksək texniki göstəricilərə cavab verməlidir. Çiniin keyfiyyəti onu xammalının keyfiyyətindən, tərkibindən, istehsal texnologiyasından və başqa səbəblərdən asılıdır. Tərkibini və texnoloji parametrlərini dəyişməklə istənilən çini almaq olar. Çininin keyfiyyətinə onun mikrostrukturası təsir edir. Çininin strukturası bir çox dəyişkən olmaqla, kütlənin tərkibindən, istehsal şəraitindən, temperatur rejimindən, götürülmüş komponentlərin miqdarca nisbətindən aslıdır. Çininin
9
quruluşu əsasən şüşəyəbənzər amorf kütləsi, mullit kristalından, çöl şpatı şirəsində həll omayan kvars hissəciklərindən və məsamələrdən ibarətdir. Şüşəyəbənzər amorf faza çöl şpatı və çöl şpatı şüşəsində nisbətən həll olmuş kvars və alüminium hesabına əmələ gəlir. Bu faza çiniyə işıq keçirmə və ağlıq xassələrini verir. Çininin tərkibinə gil materialını çöl şpatına və kvarsa görə çox daxil edilməsi onun işıq keçirmə qabiliyyətinini bir daha artırır. Lakin şüşəyəbənzər fazanın həddindən artıq çox olması çininin mexaniki və termiki davamlılığını azaldır. Bəzi müəlliflərin məlumatına görə çini tərkibində çöl şpatı şüşəsinin miqdarı 40-50%-dir. Kristalik fazanı əsasən mullit kristalı təşkil edir. Bu da çiniyə mexaniki möhkəmlik verir. Lakin onun işıq keçirmə xassəssini aşağı salır. Mullitləşdirmə prosesi 1350-1380 0 C-də aparılır. Çinin strukturasında mullit kristallarının miqdarı 30%-dir. Strukturanın üçüncü təşkil edicisi çöl şpatında həll olmayan kvars dənəcikləridir ki, bunu da mullit kristalları ilə birlikdə amorf kütlə ilə sementləşmiş şüşəyəbənzər kvars təşkil edir. Çinidə olan məsamələr mənfi xarakterə malikdir ki, bu da çininin işıqkeçirmə qabiliyyətini, mexaniki möhkəmliyini aşağı salıb, onun su udmasını isə əksinə artırır. Çinini xassələri əsasən fazanın sayından və tərkibindən aslıdır. Şüşəyəbənzər faza 35-69% arasında dəyişir. Şüşəyəbənzər fazanın çox olması çininin mexaniki möhkəmliyini azaldır. Mullit kristallarının həll olması şüşəyəbənzər kütlənin mexaniki xassələrini artırır. Bu çini məmulatlarının da mexaniki xassələriin artması deməkdir. Çini kütləsinin əsas ikinci quruluş növü kristallik fazadır. Bu faza çöl şpatı şüşəsində həll olmayan kvarsdan və kaolinint qalığından ibarətdir ki, bu da mullit kristalları ilə birlikdə kütlənin skletini yaradır.Kütlədə çox vaxt 60-85%-ə qədər dəyişilməmiş kvars qalır. Mullit əsas quruluş elementi olmaqla bir çox qiymətli xüsussiyyətlərə malikdir. Yüksək ərimə temperaturasına (1910 0 C), mexaniki möhləmliyə, kiçik 10
istilik genişlənmə əmsalına və yüksək termiki davamlılığa, olduqca yüksək kimyəvi davamlılığa malikdir. Bütün bunlar mullit kristallarının müsbət xassələridir.Yandırma zamanı temperatur artdıqca götürülmüş materiallar bir neçə dəfə dəyişir.
məsaməli keramika məmulatına kaşı deyilir. Kaşı tez əriyən şirə ilə örtüldüyünə görə onlarda ən çox müxtəlif şirəaltı boyaqlarla naxışlama tətbiq edilir. Bərk və yumşaq kaşı qurulmuş və xassələrinə görə fərqlənir, lakin bərk və yumşaq kaşıdan olan məmulatlar bir-birindən xariji görünüşünə görə az fərqlənir. Bərk kaşının tərkibində 30-35 plastik gil, 30-35% kaolin, 31-36% kvars qumu, 2-5 çöl şpatı olur. Kaşının reseptində kaşı ya olmur və ya az miqdarda iştirak edir. Çöl şpatlı təsərrüfat kaşısı geniş yayılmışdır, çünki gil və əhəng kaşısına nisbətən yüksək mexaniki möhkəmliyə malikdir. Yumşaq kaşı bərk kaşıya görə az xüsusi çəkiyə, çox məsaməliyə və aşağı mexaniki möhkəmliyə malikdir. I bişirilmə temperaturası 1060-1080 0 S, II bişirilmə 1020-1050 0 S-dir. Bu kaşıdan məsaməli borular və filtrlər, sarımtıl çalarlarlığı olan az miqdarda təsərrüfat qabları hazırlanır. Kaşı məmulatı tez əriyən şirə ilə örtülür ki, bunun üçün xammal kvars, çöl şpatı, sink oksidi, surik və qurğuşun belibindən ibarətdir. Qələvi oksidləri şirənin tərkibinə çöl şpatı, peqmatit, soda və potaş vasitəsilə daxil olur. Qurğuşun oksidi şirənin ərimə temperaturasını aşağı salaraq ona parlaqlıq və yaxşı yayınma verir, anjaq kimyəvi davamlılığını azaldır. Surik və qurğuşun belili insan sağlamlığı üçün zərərlidir, buna görə kaşı şirəsində onu sink oksidi və ya stronsiumla əvəz edirlər. Kaşının normal şirəsi temperaturanın 170 0 S-dən 15
0 S–ə qədər dəyişməsində jalalanma nöqsanı verməməlidir. Onun şirəsi duz tursuşundan tez xarab olur. Zəif
Yüklə 396,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|