11
bişirilmiş şirə turşu və qələvilərdə asan həll olur. Kaşının əsas göstərijilərindən biri
də ağlıqdır ki, bu da fotometr jihazı ilə təyin edilir. Kaşının ağlığı 56%-dən 73%
arasında olur. Kaşı məmulatının ağlığı çinidən çoxdur Bu onunla izah edilir ki,
şirəsiz məsaməli kaşı və şirəli kaşı işıq şüalarını çox səpəliyir və az udur.
Kaşının istehsal xüsusiyyəti. Kaşı kütləsi çini hazırlanan maşınlarda və
həmin üsullarla istehsal edilir.
Təsərrüvat kaşı məmulatları dəzgah və yarımavtomatlarda şablon üsulla
formaya salınır. Dolça, südqabı, dekorativ vazalar, şorba vazaları və s. tokmə
üsulla hazırlanır. Formaya salma üsulları və qurutma, həmçinin avadanlıq
təsərrüfat çini istehsalında olduğu kimidir.
Çini və kaşının bişirilmə recimini tamamilə fərqlənir. I bişirilmə yüksək
temperaturada 1250-1280
0
S-də, II bişirmə isə aşağı temperaturda 1140-1180
0
S-də,
şirələnmədən sonra aparçılır. Kaşı məmulatda birinji bişirmə gövdəni son formaya
salır.
Təsərrüfat kaşısı bəzəndirilən zaman şirəsi aşağı temperaturada əridiyinə
görə müxtəlif şirəaltı boyaqlarından istifadə edilir, lakin bu boyaqları yüksək
temperatura nətijəsində çinidə tətbiq etmək olmaz.
12
II. KERAMIKA MƏMULATLARININ KEYFIYYƏTINƏ QOYULAN
ÜMUMI ISTEHLAK TƏLƏBLƏRI
Istehsal olunan çini-kaşı malları müəyyən tələblərə cavab verməlidirlər.
Çini-kaşı
malların
keyfiyətinə
verilən
tələblər
əhalinin
maddi-mənəvi
səviyəsindən, onun təyinatından, xammal ehtiyyatlarından, istehsalın texniki
imkanlarından və mal haqqında məlumat səviyəsindən çox aslıdır. Keramika
malları cari, perespektiv, ümumi və spesifik tələblərə cavab verməlidir.
Cari tələblər həmin dövrdə satışa daxil olan mallara verilən tələbdir və bu
tələblər dövri olaraq nəzərdən keçirilir.
Əhalinin artmaqda olan tələbatını daha dolğun ödəmək üçün bir qayda
olaraq istehsal prosesləri təkminləşdirilməli,istehsalatda daha dəqiq,məhsuldar
maşınlar tətbiq edilməli və yeni xammal növləri aşkar olunmalıdır. Buna görə də
keramika mallarıın keyfiyyətinə nəzarət etmək üçün perespektiv tələblər irəli
sürülür. Perspektiv tələblər elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq cari
tələblər qrupuna keçir və standartlar üzrə normalaşdırılır.
Çini-kaşı məmulatların keyfiyyətinə verilən ümumi tələblər cari və
perspektiv tələblərdən fərqli olaraq onun təyinatına uyğunluğunu, istifadəyə
yararlılığını,insan
üçün
zərərsizliyini,insan
orqanizminin
normal
həyat
fəaliyyətinin təmin edilməsini, müəyyən olumluş müddət ərzində istismar zamanı
davamlılığı, etibarlılığı, sadəliliyi, estetik və erqonomik tələbləri özündə birləşdirir.
Çini-kaşı məmulatlarına verilən cari, perespektiv, ümumi və spesifik tələblər
onun istehlakının hansı sahəsini xarakterizə etməsindən aslı olaraq funksional,
erqonomik, gigyenik, etibarlılıq və s. kimi tələblərə bölünür.
Funksional tələblər. Bu tələb bilavasitə məmulatın təyinatı ilə
əlaqədardır.Çünki hər hansı bir məmulat təyinat etibarı ilə öz funksiyasını yerrinə
yetirə bilmirsə, o digər tələblərə uyğun olsa da, öz təyinatı üçün yararsız
sayılır.Funksioal tələblər məmulatın ərzaq, içki saxlamağa yararlı olmasından,
ərzaq və içkini ondan sadə və asan tökməkdən, həmçinin hər iki funksiyanı yerinə
13
yetirilməsinin universallığından aslıdır. Məmulat birinci halda ərzaq və içkini
keçirməməli və onlara davamlı omalıdır. Onlar həmçinin müxtəlif atmosfer
təsirlərə, kimyəvi, isti, mexaniki təsirlərə qarşı davamlı olmalıdır. Keramika
məmulatlarının müxtəlif təsirlərə davamlılığı keramikanın quruluşundan, keramika
şirəsinin davamlılığından, istilik keçirməsindən, termiki davamlılığından aslıdır.
Məmulatdan istifadə zamanı ərzaq və içkinin asan çıxarılması məmulatın
konstruksiyasından da aslıdır.
Forma anlayışına onun utilitar və estetik tələbə uyğunluğu, məmulatın
davamlılığı,detalların əsas forma və ölçülərinə uyğun gəlməsi daxildir. Məmulatın
forması tətbiq edilən etalona uyğun olmalıdır. Məmulatın forması indiki mərhələdə
ki, üsluba və milli xüsusiyyətlərə cavab verməli, istifadə zamanı rahat olmalıdır.
Daha müvəffəqiyyətli məmulat bəzəyinə və rənginə görə vahid üslubda
olmalıdır. Məmulatın detalları vahid üslub təşkil etməli, eyni zamanda biri
başqasını tamamlamalıdır. Məmulatın forma ölçüsündən onun doldurulma dərəcəsi
aslıdır ki, bu da yuxari hissənin diametri və maksimal hündürlüyü ilə təyin
olunur.Bu funksional bucaqla təyin olunur. Funksional bucaq qabın mailik
bucağıdır ki,bu zaman mayenin ilk damcısı ondan ayrılır. Onun ölçüsü funksiyanı
yerinə yetirən məmulatdan aslıdır.
Erqonomik tələblər. Məişət çini-kaşı məmulatlatına olan erqonomik
tələblər onların istifadəsi üçün rahat olması və gigyenik xüsusiyyətlərə malik
olması ilə xarakterizə olunur.
Birinci qrupa,yəni onların istifadə üçün rahat olmasına məmulatın insanın
antropometrik, fizioloji və psixoloji xüsusiyyətlərinə uyğun olmasını xarakterizə
edən göstəricilər aiddir. Antropometrik tələblər məmulatın xarici və daxili
diametrinin, qulpunun ölçüsü, qapaq saxlayıcının inasının əlinin forma və
ölçülərinə uyğun gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Belə ki, qabın qulpu əlin baş
barmağının ölçüsünə uyğun gəlməlidir. Əks halda o,əldən sürüşür. Çayniki 70
0
-yə
qədər əydikdə onun qapağı düşməməlidir.